مرمت تنهاپل خشتی رشت درگیر اما واگرها/خاکبرداری بدون طرح مطالعاتی

شروع خاکبرداری در محل پل قدیمی چمارسرای رشت سبب خوشحالی اهل این محل شد که با احیای دوباره این پل خاطرات دوران کودکیشان سر از خاک بیرون می آورد. هوای مرطوب گیلان فقط عامل رشد درختان بر روی این اثر دوره قاجار نبوده بلکه متاسفانه در سال‌های گذشته آب‌های سطحی غربی‌ترین محله رشت با یک لوله روی همین پل تخلیه شده است.

این سال‌ها رشد گیاهان هرز زیاد در کنار پل بتنی به محل امنی برای تجمع اراذل و اوباش غرب رشت تبدیل شده بود. این را یکی از ساکنان محله چمارسرا که در حوالی رودخانه گوهررود مغازه دارد می گوید. این شهروند خوشحال بود که با خاکبرداری و از بین رفتن این پناهگاه امنیت ساکنان محله نیز بیشتر می شود.

اما دو ماه بعد که دوباره به سراغ او رفتم تا ببینم آخرین وضعیت مرمت پل خشتی چمارسرا به کجا رسیده با ناراحتی می گوید: من نمی دانم یک مسئول در این شهر زنده نیست! در اوج گرمای تابستان کارگرهای بیچاره را اسیر کردند تا خاک‌ها را گودبرداری کنند حال که هوا خوب و برای کار مرمت مساعد است هیچ اقدامی انجام نمی شود. من نمی دانم یک مسئول در این شهر زنده نیست! در اوج گرمای تابستان کارگرهای بیچاره را اسیر کردند تا خاک‌های را گودبرداری کنند حال که هوا خوب و برای کار مرمت مساعد است هیچ اقدامی انجام نمی شود

وی با گلایه از صدا و سیما برای عدم تهیه گزارش از این وضعیت نامناسب و مشکلات اهل محل، ادامه می دهد: با شروع باران تازه مشکلات این محل شروع می شود این وضعیت بر کسب و کار مردم و بازاریان این محل نیز تأثیر گذاشته است.

این شهروند رشتی که خاطرات زیادی از رفت و آمد بر روی پل خشتی چمارسرا دارد، می‌افزاید: بچه که بودم، با مادرم از روی همین پل می رفتیم آن سوی رودخانه تا از چشمه آب بیاوریم. پل خیلی زیبایی بود، از روی همین پل با اسب و گاری بار و مسافر گذر می کرد. بخش‌هایی از فیلم میرزا کوچک را نیز بر روی همین پل ضبط کرده‌اند. کمی جلوتر هم ساختمان قدیمی است که زمان نهضت جنگل، ایستگاه مرزبانی بود. کسی به‌فکر این ساختمان میراثی هم نیست.

وی با اشاره به تمیزی و گوارایی آب چشمه چمارسرا، ‌ادامه می‌دهد: اهالی محله از آب همین چشمه برای خوردن استفاده می کردند اما مدت‌هاست مخزن پمپ بنزین چمارسرا به آب چشمه نشت می کند و دیگر قابل شرب نیست.

این شهروند می افزاید: با شروع خاکبرداری از این پل دلمان خوش بود بالاخره این پل خشتی و چشمه احیا می شود ولی از آن هم فعلا خبری نیست.

تنها پل خشتی باقیمانده از ۱۰ پل شهر رشت

از ۱۰ پل خشتی روی ۲ رودخانه رشت تنها همین یک پل خشتی باقیمانده پلی که ۱۹سال پیش در فهرست بناهای میراث ملی ثبت شده و هنوز رنگ احیا به‌خود ندیده است. پلی که همه آیند و روند به غرب گیلان و فومن از روی این پل انجام می شود.

براساس گزارشات تاریخی، تا اوایل قرن بیستم، ۶ پل خشتی بر رودخانه رودبار صیقلان یا سیاه رودبار رشت قرار داشت و ۴ پل خشتی نیز بر رودخانه گوهررود احداث شده بود. ۶۰ سال پیش دو پل خشتی گوهررود تخریب و دهه ۸۰ پل خشتی (پل عراق) که حد جنوبی رشت را تعیین می کرد توسط شهرداری خراب شد. اگرچه تنها پل خشتی باقیمانده رشت به همت اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان ثبت ملی و از گزند تخریب در امان ماند اما از زمانی که در جوار این پل خشتی یک پل بتنی احداث شد، تمام ضایعات پل جدید را روی پل خشتی ریختند و بار این بی توجهی به حدی بود که پلی که ۳ دهنه داشت حالا دو دهنه آن با رسوبات مدفون شده است.

پل خشتی چمارسرا به دلیل نزدیکی به چشمه آب شرب چمارسرا، به همین نام خوانده می شود. البته این پل خشتی به دلیل نزدیکی به باغ بزرگ و میراثی سالار مشکات و یخچال طبیعی درون باغ به نام پل مشکات هم خوانده می شود.

به تصریح جهانگیر سرتیپ پور، شهردار رشت( ۱۳۳۱ تا ۱۳۳۳ خورشیدی) در کتاب «نامها و نامداران گیلان» اطراف این پل تماما مزرعه بود. تا چند سال پیش قسمت شمالی این محله را باغ‌های چای و صیفی‌کاری و قلمستان تشکیل می داد که بعدا تبدیل به کوی شد و در آن قطعه‌بندی و خیابان‌سازی و خانه‌سازی با سرمایه‌های خصوصی صورت گرفت.

این پل خشتی حد غربی رشت را نیز تعیین می کرد و تردد مسافران از مرکز استان به سمت فومن و غرب گیلان از طریق پل خشتی چمارسرا انجام می شود. این پل در زمان استقرار نیروهای مبارز جنگل به رهبری میرزا کوچک خان در جنگلهای غرب، مهمترین راه ارتباطی بین رشت و فومن بود. بنابراین ارزش معنوی این پل را نیز نباید نادیده گرفت.

پلی که سال ۱۳۷۸ در فهرست بناهای میراثی کشور ثبت شد

کارشناس مسئول ثبت بناهای تاریخی میراث فرهنگی گیلان دراین باره می‌گوید: «چمارسرا» و یا به گویش محلی «چومارسرا»، در واقع غربی ترین محله رشت است. حدود ۱۰۰ سال پیش این پل خشتی در بیرون بافت شهر قرار داشت و در واقع ابتدای مسیر غرب به شرق بافت قدیم شهر رشت بود و این محله با شاهراه رشت و فومن ارتباط داشت و بعد از توسعه شهر رشت، پل نیز در محدوده شهری قرار گرفت.

با توجه به نوع معماری، پل خشتی چمارسرا مربوط به دوره قاجار است. البته سازنده پل نامعلوم بوده پرونده ثبتی این اثر تاریخی در تابستان سال ۷۸ آماده و در ۲۵ مرداد ماه همان سال پل خشتی چمارسرا به شماره ۲۳۷۶ در فهرست بناهای میراثی به ثبت رسیدسید مهدی میرصالحی می افزاید: با توجه به نوع معماری، پل خشتی چمارسرا مربوط به دوره قاجار است. البته سازنده پل نامعلوم بوده پرونده ثبتی این اثر تاریخی در تابستان سال ۷۸ آماده و در ۲۵ مرداد ماه همان سال پل خشتی چمارسرا به شماره ۲۳۷۶ در فهرست بناهای میراثی به ثبت رسید.

وی به ویژگی های این پل خشتی اشاره می‌کند و یادآورمی‌شود: این پل دارای یک دهانه اصلی و دهانه‌هایی در طرفین است ولی به دلیل مدفون شدن دهانه‌های طرفین زیر لایه‌های خاک، تنها دهانه اصلی نمایان است. مصالح بکار رفته در این اثر، از آجر و ملاط و ساروج است. معمار این پل بیشترین سعی خود را در استحکام بخشی بنا بکار برده و کمتر به تزیینات خود بنا پرداخته است.

صالحی ادامه می‌دهد: در زمان نهضت جنگل به دلیل اینکه مرکز اولیه مبارزات جنگل در غرب گیلان و در «گوراب زرمیخ» بود، تنها راه ارتباطی جنگلی ها به رشت همین پل بود و از همین جهت این پل بسیار با اهمیت است.

خسرو خان گرجی، بانی و سازنده پل خشتی چمارسرا

اگرچه در گزارش اداره‌کل میراث فرهنگی گیلان، مستنداتی مبنی بر بانی و سازنده پل خشتی چمارسرا قید نشده ولی در دو کتاب مرجع شناخت گیلان یعنی کتاب «از آستارا تا استراباد» دکتر منوچهر ستوده و کتاب «ولایت دارالمرز»، یاسنت لوئی رابینو، «خسرو خان گرجی» حاکم وقت گیلان به عنوان بانی و سازنده پل خشتی چمارسرا معرفی شده است.

خسروخان گرجی در ۱۳ربیع الاول سال ۱۲۳۰ هجری(۱۸۱۵ میلادی) حاکم گیلان شد و ساخت پل خشتی لوشان بر رودخانه شاهرود نیز از وی به‌جای مانده است.

حال تابستان امسال سازمان عمران و بازآفرینی شهرداری رشت بعد از ۱۹سال عملیات گیاه زدایی و خاکبرداری، وعده احیای پل خشتی چمارسرا را داد. وعده ای که با پایان یافتن مهرماه مسکوت مانده است.

اگرچه معاون اداره کل میراث فرهنگی در جلسه ای می گوید: این اداره ناظر مورد تایید پروژه را به شهرداری معرفی کرده است، ولی بودجه ای برای کمک به مرمت این پل تعیین نشده است.

خاکبرداری از روی پل بدون نظر سازمان عمران و اداره کل میراث فرهنگی صورت گرفته است. هنوز طرح مطالعه شده مدونی از احیای پل در شهرداری تدوین نشده و تنها مطالعات بخشی از حاشیه رودخانه از ابتدای شهریاران تا پل صورت گرفته استمدیرسازمان عمران و بازآفرینی شهرداری رشت نیز در این باره در جلسه‌ای بیان می‌کند: خاکبرداری از روی پل بدون نظر سازمان عمران و اداره کل میراث فرهنگی صورت گرفته است. هنوز طرح مطالعه شده مدونی از احیای پل در شهرداری تدوین نشده و تنها مطالعات بخشی از حاشیه رودخانه از ابتدای شهریاران تا پل صورت گرفته است.

هومن روایی می افزاد: اعتبار احیای این پل باید از محل اعتبارات دولتی بازآفرینی بناهای میراثی تامین شود و هنوز اعتبار این کد بودجه شهرداری از سوی دولت تامین نشده است.

با این حال سازمان عمران درنظر دارد، مطالعه احیای پل چمارسرا را در دستور کار خود قرار دهد تا با نظر اداره کل میراث فرهنگی این پل در آینده مرمت شود.

منبع: مهر

763