پرچم ایران از زمان کوروش تا به امروز

در نگاه به تاریخچه پرچم ایران متوجه خواهیم شد که با روی کار آمدن هر سلسه‌ای، با توجه به علایق و نظراتشان، پرچم ایران دستخوش تغییراتی شده است. در ابتدا قبل از پرداختن به تاریخچه این  تغییرات، فیلم کوتاهی از پرچم ایران در طول تاریخ را آورده‌ایم.

پرچم ایران در طول تاریخ

در طول تاریخ بیرق ایران دچار تغییرات زیادی شده، ایران تاکنون چند پرچم داشته است؟ اولین پرچم ایران چگونه بود؟ در ادامه مطلب از اولین تا پرچم جدید ایران را بررسی خواهیم کرد.

پرچم ایرانیان در زمان هخامنشیان

در رابطه با اولین پرچم ایران، برخی از آثار تاریخی نشان‌دهنده این موضوع هستند که قبل از به قدرت رسیدن کوروش کبیر، نقش روی پرچم ایران، تصویری از یک گاو بالدار بود و این پرچم با نام «درفشا» اولین پرچم ایران است. بعد از به قدرت رسیدن کوروش کبیر، نقش روی پرچم به پرنده‌ای شکاری تغییر کرد. برخی از مورخان بر این باورند که این پرنده «شهباز» است. (بر طبق افسانه‌ها، شهباز نام پرنده‌ای است که ناجی آریایی‌ها شده و آنان را به سمت ایران هدایت کرده است)

درفش کاویانی اولین پرچم ایران

در تضاد با نظریه قبل، با مرور تاریخ، نشانه‌های اولین پرچم در ایران به زمان قیام کاوه آهنگر علیه ضحاک بازمی‌گردد. کاوه به هنگام جمع کردن مردم برای شورش و قیام علیه ضحاک پیش‌بند چرمی خود را بر سر چوب می‌بندد. این قیام کاوه با پیروزی به سرانجام می‌رسد و فریدون توسط کاوه بر تخت حکومت می‌نشیند. پس از به پادشاهی رسیدن فریدون، وی دستور می‌دهد که پیش‌بند چرمی کاوه را توسط دیباهایی به رنگ زرد، بنفش و سرخ به همراه اضافه کردن گوهر تزئین کنند و بدین ترتیب «درفش کاویانی» به وجود آمد.

بنابراین اولین پرچم ایران با رنگ‌های سرخ، بنفش و زرد بدون هیچ نشانی و علامت خاصی شکل گرفت. جالب است بدانید که «درفش کاویانی» افسانه نبوده و مستندات تاریخی نشان دهنده این مطلب هستند که در زمان ساسانیان نیز از پرچم ایران با نام درفش کاویانی یاد می‌کردند. «محمد‌بن جریر طبری» در «کتاب الامم و الملوک» در رابطه با ویژگی‌های درفش کاویانی اینگونه می‌گوید:

این پرچم از پوست پلنگ ساخته شده است و پنج متر عرض و هفت متر طول دارد.

در بیشتر کتاب‌های تاریخی آورده شده است؛ که در زمان ساسانیان درفش کاویانی از پوست شیر و پلنگ ساخته شده و نقشی روی آن وجود نداشته است. با روی کار آمدن سلسله ساسانیان، هر پادشاهی که به قدرت می‌رسید، صرفا جواهراتی به آن اضافه می‌کرد.

سرنوشت بیرق کاویانی بعد از حمله اعراب

پس از حمله اعراب به ایران در زمان ساسانیان، درفش کاویانی به دست اعراب افتاده و آن را به همراه فرش معروف «بهارستان» به نزد «عمر بن خطاب» خلیفه مسلمین بردند. وی به هنگام دیدن جواهرات زیاد روی درفش تعجب کرده و دستور داد بعد از جدا کردن جواهرات، آن را بسوزانند.

پرچم ایران در زمان اشکانیان

پس از پیروزی اشکانیان بر بیگانگان سلوکی، این سلسله تصمیم گرفت تا پرچمی متفاوت طراحی کند. پرچم واحد قوم پارت و کشور ایران در آن زمان، پرچم خورشید بود. (یک خورشید زرد رنگ در میان پارچه سیاه)

پرچم ایران بعد از حمله تازیان

بعد از حمله تازیان به ایران، در حدود 200 سال ایران هیچ پرچم یا بیرقی نداشت. در آن زمان تنها دو قهرمان ملی ایران با نام‌های «ابومسلم خراسانی» و «بابک خرمدین» دارای پرچم بودند. پرچم ابومسلم یک دست سیاه و بابک یک دست قرمز بود که به طرفداران این دو قهرمان به ترتیب سیاه‌جامگان و سرخ‌جامگان می‌گفتند. در آن دوران دانشمندان مسلمان وجود هر نوع تصویر یا علامت را روی پرچم حرام دانسته و بدین ترتیب تا سال‌ها هیچ نقشی روی بیرق ایران نبود.

پرچم ایران در زمان غزنویان دارای تصویر شد

سرانجام در سال 255 خورشیدی، غزنویان قدرت را دست گرفته و بجای ساسانیان روی کار آمدند. «سلطان محمود غزنوی» دستور داد تا تصویر یک ماه را روی زمینه سیاه بدوزند؛ اما این تنها تغییر پرچم ایران در دوران غزنویان نبود و سپس در سال 410 خورشیدی، به دلیل علاقه زیاد سلطان مسعود به شکار شیر دستور داده شد تا بجای ماه عکس یک شیر را روی پرچم ایران بیاورند. نکته جالب توجه این است که تا زمان ظهور انقلاب اسلامی در ایران، این نقش شیر روی پرچم وجود داشت.

پرچم ایران در زمان خوارزمشاهیان

با روی کار آمدن خوارزمشاهیان، نقش خورشید بر روی سکه‌ها و پرچم ایران درج شد «پرچم شیر و خورشید». تاریخ‌دانان اضافه شدن نقش خورشید را به دو دلیل می‌دانند:

1.   شیر نشانه شجاعت، دلاوری، قدرت و ماه مرداد «اسد»است. به این دلیل که در مرداد ماه خورشید به اوج نیرومندی و گرما خود می‌رسد، هم بستگی میان نیمه تابستان و شیر(اسد) مشخص می‌شود.
2. آیین میترائیسم و مهرپرستی، قداست بالایی برای خورشید قائل است؛ و به همین دلیل نماد خورشید بر روی پرچم و سکه‌ها آورده شد.

پرچم ایرانیان در زمان صفویان

در دوره صفویان تا قبل از روی کار آمدن شاه تهماسب، پرچم شیر و خورشید نماد ایران بود. بیرق ایران در آن زمان پس زمینه‌ای سبز داشت؛ که نقش شیر و خورشید بر روی آن زردوزی شده بود. نماد شیر بر روی پرچم ایران در حالت‌های مختلف ایستاده، نشسته، نیمرخ، چسبیده و جدا از خورشید آورده می‌شد. با روی کار آمدن شاه تهماسب صفوی به این دلیل که این شاه متولد فروردین ماه بود (برج حمل)، دستور داد تا نماد پرچم شیر و خورشید ایران، به برج حمل (تصویر یک گوسفند) تغییر پیدا کند؛ و این نماد بر روی سکه‌ها نیز آمد. پرچم ایران در این دوران همانند پرچم اعراب چهارگوش بود. جالب است بدانید که « ژان شاردن » جهانگرد فرانسوی، در یادداشت‌های خود آورده که پرچم ایران در آن دوران دارای نماد شمشیر دو سر حضرت علی(ع) و دیگر نمادهای مذهبی بوده است.

پرچم ایران در زمان های مختلف

می‌توان گفت گسترده‌ترین تغییرات پرچم ایران در زمان نادرشاه افشار اتفاق افتاد. این پادشاه علاقه زیادی به کشورگشایی داشت و با سپاه خود مناطق زیادی را تحت سلطه گرفت. پرچم شاهی  یا سلطنتی آن زمان با ابریشم سرخ و زرد به همراه نقش شیر و خورشید شکل گرفته بود. پرچم ملی ایرانی‌ها نیز در آن زمان مانند پرچم کنونی ایران دارای سه رنگ: سبز، سرخ و سفید بود. نماد روی این پرچم به این صورت بود که شیری در حال راه رفتن، خورشیدی به صورت نیمه از پشت او تابیده و درون آن عبارت «الملک الله» نوشته شده است.

پرچم نادرشاه افشار مادر پرچم فعلی ایران

در برخی از تصاویری که از جنگ نادر شاه با پادشاه هند «محمد گورکانی» کشیده شده پرچم ایران به این شکل آورده شده است: بیرقی سه‌گوش در این تصاویر به چشم میخورد ؛که گوشه‌ی بالای آن نواری سبز رنگ، گوشه‌ی پایین آن نواری قرمز رنگ و در وسط آن شیری نیم‌رخ در حال راه رفتن با عبات «الملک الله» درون آن به تصویر کشیده شده است. این زمان اولین‌باری بود که سه رنگ سفید، قرمز و سبز در پرچم ایران آورده شده و به همین دلیل مورخان پرچم زمان نادرشاه افشار را مادر پرچم فعلی ایران می‌دانند.

پرچم ایران در دوران قاجار

با روی‌کار آمدن سلسله قاجاریان، مقدمه‌ی چند تغییر اساسی در رنگ و شکل پرچم ایران فراهم شد. اولین تغییر در شکل پرچم ایران بود که از حالت مثلثی به چهارگوش تغییر کرد. آقا محمد خان قاجار دشمنی دیرینه با نادرشاه افشار داشت به همین دلیل از سه رنگ پرچم ایران فقط رنگ سرخ را باقی گذاشت. در زمان قاجار دایره‌ای سفید در وسط پرچم وجود داشت؛ که نماد شیر و خورشید به همراه شمشیری در دست شیر آورده درون آن آورده شده بود.

فتحعلی شاه قاجار، ایران را دارای پرچمی سه‌گانه کرد:

1. پرچمی سرخ یک‌دست که شیری درون آن نشسته و پرتوهای پشت آن تمام پرچم را پوشانده است.
2. پرچمی سفید برای مقاصد دیپلماسی و سیاسی
3. پرچمی که توسط یکی از نقاش‌های روسی کشیده شده است: بعد از ورود سفیر ایران به شهر تزار این نقاش، پرچمی با زمینه سفید، نقش خورشید و شیری که شمشیری در دست آن است کشید.

آقا محمدخان قاجار، تغییراتی در نماد پرچم ایران ایجاد کرد و تاجی بالای سر شیر قرار داد. در این دوران از قاجار ایران دارای دو پرچم بود.

• پرچم شاهی ایران: این پرچم شامل شمشیر دو سر حضرت علی بود
• پرچم ملی و نظامی: این پرچم دارای نماد شیر و خورشید بود.

تغییر امیرکبیر در پرچم ایران قدیم

علاقه بسیار زیاد امیرکبیر به نادرشاه افشار موجب شد که وی دستور دهد دوباره از رنگ‌های پرچم زمان نادر شاه استفاده شود؛ اما این‌بار شکل پرچم چهارگوش و پس‌زمینه آن به رنگ سفید طراحی شود. امیرکبیر از ویژگی‌های پرچم‌های سه‌گانه فتحعلی شاه نیز بهره برد و فرم پرچم ایران را به شکل امروزی، با نوار حاشیه بالا به رنگ سبز، نوار حاشیه پایین سرخ و نشان شیر و خورشید در وسط پرچم درآورد.

تغییر پرچم قدیم ایران در زمان مشروطه

رنگ و طرح پرچم ایران در زمان مشروطه با توجه به دیدگاه روحانیون و نواندیشان آن زمان شکل گرفت. بعد از پیروزی مشروطه خواهان، تصمیم به تاسیس مجلس گرفته شد. نمایندگان مردم در مجلس شروع به تدوین قانون اساسی و متمم آن کردند. در این قانون اساسی آورده شده است که:

الوان رسمی بیرق ایران، سبز، سفید و سرخ و دارای علامت شیر و خورشید است.

معنی رنگ های پرچم ایران در دوران مشروطه

در تصویب این بند از قانون اساسی، به جزئیات طراحی پرچم و ترتیب قرار گرفتن رنگ‌ها و نماد‌ها اشاره نشده بود. روحانیون حاضر در مجلس استفاده از تصویر در پرچم را حرام کرده بودند. این روحانیون رنگ سبز را رنگی دینی و مورد علاقه پیامبر دانسته و آن را در بالای پرچم قرار دادند. رنگ سفید مورد علاقه زرتشتیان و به عنوان نماد آشتی، صلح و پاکدامنی شناخته می‌شود. رنگ سرخ نیز به عنوان نمادی از خون شهدای اسلام و مشروطیت در پرچم آورده شد.

نواندیشان حاضر در مجلس شیر و خورشید را به پیروزی جنبش مشروطه در ماه مرداد (اسد) نسبت دادند. روحانیون مجلس نیز به این موضوع اشاره کردند که مسلمانان به حضرت علی (ع) علاقه‌مند هستند و اسد (شیر) لقب امام علی است. بدین ترتیب نماد شیر و خورشید با شمشیر حضرت علی در دست آن در وسط پرچم آورده شد. در رابطه با خورشید نیز اینگونه بیان شده است که پیروزی انقلاب مشروطه در نیمه مرداد ماه اتفاق افتاد؛ که در این زمان، خورشید در اوج گرما و نیرومندی خود است، به همین دلیل آن را پشت شیر آوردند. سپس برای نخستین بار پرچم ایران در قانون اساسی به صورت رسمی به عنوان نماد حاکمیت ملی و استقلال شناخته شد.

پرچم ایران در زمان پهلوی

در دوران پهلوی ایران دارای سه پرچم بود:

1. پرچم ملی: تشکیل شده از سه رنگ سبز، سفید و سرخ
2. پرچم دولتی: از این پرچم در دستگاه‌های دولتی، ادارات و امور خارجه استفاده می‌شد و همان پرجم ملی به همراه نماد شیر و خورشید بود
3. پرچم سلطنتی: این پرچم به رنگ آبی آسمانی با نماد تاج پهلوی در سمت چپ پرچم بود.

رنگ پرچم ایران (پرچم جدید ایران)

اصل 18 قانون اساسی در سال 1358 در رابطه با پرچم ایران نوشته شده است. پرچم جدید ایران از 3 رنگ (سبز، سفید و قرمز)، نماد جمهوری اسلامی ایران «لاله» و 22 الله و اکبر سفید که نشان دهنده پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی در روز 22 بهمن است، شکل گرفته است. این 22 «الله و اکبر» در حاشیه قرمز و سفید پرچم آورده شده‌اند. نشان جمهوری اسلامی ایران (لاله) که در وسط پرچم آورده شده ترکیبی از دو کلمه «الله» و «لا اله الا الله»می‌باشد.