حذف تحریم های حوزه سلامت دروغ بود

دو سال از ورود رسمی کووید-19به ایران می‌گذرد. با اینکه حالا به اذعان مسئولان دایره واکسیناسیون علیه این ویروس بزرگ‌تر شده اما همچنان ایران مانند سایر کشورها، با چالش کرونا مواجه است؛ چالشی که برای ایران به‌دلیل اعمال انواع تحریم‌ها و ممانعت از ورود دارو و تجهیزات پزشکی و همچنین تأخیر در فرستادن محموله‌های واکسن، سخت‌تر می‌گذرد. این همان موضوعی است که علیرضا رئیسی، سخنگوی سابق ستاد ملی کرونا و معاون بهداشت پیشین وزارت بهداشت آن را نقطه قوت ایران در مواجهه با کرونا می‌داند و می‌گوید: «تجربه ابتدایی تمام کشورها درباره این بیماری صفر بود اما نکته اینجاست که ایران در این 2سال به‌دلیل تحریم‌ها، فشار رسانه‌های خارجی و مشکلات اقتصادی در تنگنای عجیبی برای مدیریت بیماری قرار داشت، اما حالا جزو کشورهایی است که جایگاه مناسبی در مدیریت بیماری، ساخت واکسن‌ها و تولید داروهای درمانی خاص این بیماری دارد.» رئیسی در گفت‌وگو با همشهری درباره نخستین روزهای شیوع کووید-19و چالش‌های مدیریتی آن حرف‌های تازه‌ای را مطرح کرده است. او همچنین زمان پایان پاندمی را هم پیش‌بینی کرده و گفته، شاید اعلام این تاریخ کمی جسورانه باشد اما این زمان به دلایلی قابل تحقق است.

هراس جهانی از مواجهه با کرونا 

«تصاویر وحشتناکی که پاییز سال98 از میزان ابتلا و انبوه بیماران کرونایی در مراکز درمانی چین منتشر می‌شد، متفاوت از آن کرونای آشنا برای کادر بهداشت و درمان بود. پیش از این سارس و مورس به‌عنوان ویروس‌های کرونا وجود داشت اما کرونای چینی چهره‌ای ناشناخته از خودش نشان داده بود. سخت و ترسناک و عامل یک هراس جهانی از شیوع گسترده آن؛ وضعیتی که حتی باعث شد همان زمان چینی‌ها برای ممانعت از برچسب‌گذاری این بیماری به نامشان از سازمان بهداشت جهانی (WHO) درخواست کنند از به‌کار بردن نام این بیماری تحت عنوان کرونای چین ممانعت کند و با توجه به شیوع گسترده بیماری در2019 از آن پس کووید-19 لقب گرفت. تمام سیستم درمانی آنها درگیر بیماری بود و کشورها هم منتظر بودند که WHO به‌عنوان متولی اصلی بهداشت جهانی برای اعضای خودش تعیین تکلیف کند. دنیا دچار شوک شده بود و ایران هم وضعیتی مشابه دیگر کشورها داشت. مطمئن بودیم که بیماری وارد می‌شود و مشکلات زیادی هم داشتیم. درباره ماهیت انتشار ویروس، نحوه انتقال آن، زدن ماسک و استفاده از دستکش بحث و اختلاف‌نظر وجود داشت و می‌گفتند که ویروس از سطوح منتقل می‌شود و با دستکش جلوی این انتقال گرفته خواهد شد. ماسک زدن هم تنها افراد بیمار ماسک لازم بود تا مانع انتشار ویروس شود. مسائلی که این روزها ساده به‌نظر می‌رسد اما در ابتدای پاندمی بسیار تعیین‌کننده بود، به‌ویژه اینکه در دنیا کمبود ماسک و دستکش هم بود.» 

مهم‌ترین اقدامی که برای کرونا انجام دادیم 

«از همان ابتدا هم می‌دانستیم که ویروس کرونا به مانند دیگر ویروس‌های تنفسی پشت مرز نمی‌ماند اما پس از شیوع بیماری در کشور متهم به نبستن مرزها شدیم. اگر محدودیت‌های مرزی می‌توانست مانع از ورود ویروس شود پس چرا آلمان، انگلیس، فرانسه، کانادا و آمریکا بعد از غافلگیری بار اول در ادامه راه نتوانستند با وجود زیرساخت‌های بهتر، تجربه موفقی برای جلوگیری از ورود سویه‌های جدید داشته باشند؟ البته این سؤال هم مطرح است که چرا همچنان کنترل‌های مرزی صورت می‌گیرد؟ دلیل آن تأخیر انداختن در ورود ویروس است برای ریکاوری سیستم بهداشت و درمان. البته در جایی اتهامات زیادی در مواجهه اولیه با بیماری داشتیم، بهترین گام‌مان را برای متقاعد کردن سیاستگذاران بالادستی برداشتیم و تشکیل ستاد ملی مقابله با کرونا و کمیته‌های علمی جزو همین اقدامات بود. امروز اگر از من سؤال شود که مهم‌ترین اقدام در ایران برای مبارزه با کووید-19چه بوده است پاسخم تشکیل همین ستاد است. البته در این زمینه نقش مقام معظم رهبری هم بسیار مهم بود و همان زمان حمایت قاطعانه از ستاد ملی و کارشناسان داشتند و خودشان هم به‌عنوان الگوی اول، بسیاری از کارها را انجام دادند که از مهم‌ترین آنها برگزاری عزاداری‌های تک‌نفره‌شان بود. به‌تدریج ثابت شد تجمعات باعث انتقال ویروس کووید-19 می‌شود بستن و ایجاد محدودیت در مراکز مذهبی و ممانعت از حضور مردم کار ساده‌ای نبود، اما حمایت‌ها باعث شد که بتوانیم این مسائل را کنترل کنیم. » 

چالشی که با مدعیان قرنطینه داشتیم 

«مشکلات زیاد بود اما بزرگ‌ترین مشکل تعطیلی اصناف بود، در شرایطی که باید مردم را مجبور می‌کردیم مکانی که نان شبشان را از آنجا تامین می‌کردند، تعطیل کنند. فشار اقتصادی آن روزها و تحریم‌هایی که داشتیم و همچنان هم برقرار است سختی چنین درخواستی از مردم را چند برابر می‌کرد، به‌ویژه اینکه نمی‌توانستیم به مانند برخی کشورها حمایت‌های مالی هم از این اصناف داشته باشیم. اما اصناف همکاری کردند و باید امروز قدردان تک‌تک آنها باشیم. به‌ویژه اینکه برخی هم با اظهارنظرهای غیرعلمی مشکلات اینچنینی را چند برابر می‌کردند. در مقطعی انتظار از مدیریت کرونا بخشی‌نگری بود، یعنی صرفا توجه به حوزه بهداشت و قرنطینه سراسری.  آن روزها برخی خارج از گود نشسته بودند و می‌گفتند همه‌جا تعطیل شود. عمده آنها هم حقوق‌بگیر بودند، بدون نگاه جامع به دستفروشان، کارگران، مشاغل آزاد و خصوصی. تصمیم‌گیری‌های همه‌جانبه برای کم کردن ضررهای اینچنینی فشار عجیبی را به ما وارد می‌کرد. از سوی دیگر در شیوع پاندمی با وجود تحریم‌های ظالمانه‌ای که علیه ایران وجود داشت حتی به ما کیت تشخیص بیماری دستگاه PCR هم نمی‌دادند و تا زمانی که این کیت‌ها در خود کشور تولید شود، کمبودهای زیادی داشتیم. حتی ماسک نداشتیم. یکی از اتفاقات عجیب آن زمان درباره یک محموله 6میلیونی ماسک رخ داد که خریداری کرده بودیم و قرار بود از طریق فرودگاه انگلیس وارد کشور شود اما این محموله نیامد و در نهایت هم اعلام کردند که توقیف شده است.» 

جوجه را آخر پاییز پاندمی می‌شمارند 

«همزمان در چند جبهه می‌جنگیدیم. رسانه‌های خارجی تمام تلاش‌شان را می‌کردند که نظام را در مقابله با بیماری ناکارآمد جلوه دهند و به دنبال بهانه برای تخریب با اعداد و ارقام عجیب از میزان مرگ‌ومیر. در روزهای ابتدایی آمریکا هنوز درگیر نشده بود و به‌شدت مانور می‌دادند که ایران قادر به کنترل بیماری نیست. اعلام می‌کردند که ما به آنها اجازه امدادرسانی نمی‌دهیم. همان زمان در مصاحبه‌ای گفتم آمریکا اگر واقعا خواهان کمک‌رسانی است تحریم‌های حوزه سلامت را بردارد و اجازه دهد که ماسک، دستگاه‌های PCR، دستگاه کمک تنفسی و تجهیزات آزمایشگاهی به‌دست ما برسد و خودمان از پس مدیریت بیماری برمی‌آییم. آنها بعدتر ادعا کردند که تحریم‌ها را در این حوزه حذف کرده‌اند اما کاملا دروغ بود. شک نداشتیم که دلسوز ما نیستند. حذف تحریم‌ها کمک به ما نبود، حق ما بود. پتانسیل کشور ما در حوزه سلامت به هیچ عنوان کم نیست حتی می‌توانیم در این زمینه کمک جهانی هم داشته باشیم و تا جایی که توانستیم به کشورهای همسایه به‌ویژه در دانش فنی کمک‌رسانی کردیم. همان زمان گفتم که جوجه را آخر پاییز پاندمی می‌شمارند.» 

بهترین اقدام برای فوت‌شد‌گان کرونا

«یکسال و نیم از کل زمان فعالیت من در وزارت بهداشت همزمان با شیوع پاندمی کرونا همراه شد و به جرأت می‌گویم هیچ کشوری در دنیا وجود ندارد که عده‌ای دوربین به‌دست وارد قبرستان‌هایش شوند و فیلم بگیرند و بشمارند که امروز چند نفر دفن شده‌اند. همه را هم به‌حساب کرونا بگذارند و ما را متهم به کاهش آمار فوتی‌ها کنند. چند سال دیگر ثابت می‌شود ایران یکی از کشورهایی بوده که دقیق‌ترین آمارها را ارائه کرده است. اصلا مدعی نبود اشکالات نیستیم اما آمارسازی نکردیم. مستنداتی هست که در برخی کشورها فرد کرونا داشته و  علت مرگ را سکته قلبی ثبت می‌کردند، اما در ایران چنین نبود. حتی افرادی که بستری می‌شدند و پیش از اعلام تست مثبت فوت می‌کردند، در نهایت دلیل فوت آنها کرونا ثبت می‌شد. دلیل‌مان هم این بود که کسی که قرار است فرایند دفن را برای آن بیمار انجام دهد، بداند که با یک بیمار کرونایی مواجه است. یکی از کارهایی که در دوران مسئولیت من انجام شد و از آن بسیار خوشحالم قانع کردن عزیزان مسئول برای دفن فوتی‌های کرونا به همان شکل سابق بود. به‌دلیل وحشت عمومی این سؤال وجود داشت که فوتی‌های ناشی از کرونا چطور خاکسپاری شوند. می‌گفتند در عمق 8متری با آهک و اسید و حذف غسل و شست‌وشوی فوت‌شدگان. در جلسه‌ای که  در سازمان بازرسی  با سازمان‌های متولی برگزار شد با دلایل علمی ثابت کردیم که خطر انتقال بیماری از فرد فوت کرده ناشی از کرونا از یک فرد کرونایی زنده کمتر است، بنابراین می‌تواند مثل یک فرد عادی دفن شود اما با رعایت پروتکل‌ خاص.» 

کرونا آخرین پاندمی جهان نیست 

«شاید امروز مهم‌ترین بحث کرونا واکسن باشد، در این‌باره بیشتر از هرچیزی صحبت و به جزئیات اشاره شده است، اما هنوز هم برخی هستند که نمی‌خواهند قبول کنند ما در خرید واکسن‌ها کم‌کاری نکردیم. تحریم بودیم و با وجود اینکه اعلام می‌شد خرید واکسن ربطی به تحریم‌ها نداشته اما واقعا به همین دلیل به ما واکسن نمی‌دادند. شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی آستین بالا زدند و به‌دنبال ساخت واکسن رفتند. متهم شدیم که به‌خاطر ساخت واکسن ایرانی، واکسن خارجی نخریدیم اما اگر همین را هم نداشتیم شاید همین واکسن‌ها را هم به ما نمی‌دادند. در آینده باید از تمام واکسن‌سازهای داخلی تقدیر کنند که کار ملی انجام دادند، نباید آنها را دلسرد کرد. این آخرین دوران پاندمی دنیا نخواهد بود و نباید کاری کرد که شجاعان این حوزه به‌دلیل حمایت نشدن در دوره کنونی، آن زمان پای کار نیایند. به علاوه اینکه واکسن‌های داخلی  ارزشمند و باکیفیت هستند و توان واکسن‌سازی یک کشور نشان‌دهنده سلامت و پیشرفت در این حوزه برای خود کشور در آینده خواهد بود. 25سال تجربه من در حوزه سلامت نشان داده که ایران اکنون به دانشی مجهز شده که پشتوانه حوزه سلامت در آینده است و در مواجهه با هر بیماری می‌تواند به سرعت واکنش نشان دهد.»

2  اقدامی که باید تا پایان پاندمی کرونا انجام شود

«از اواخر 98که کرونا شروع شد تأکید کردیم که کسی در دنیا نمی‌تواند زمان پایان پاندمی را اعلام کند و جشن پایان کرونا را بگیرد. همان زمان برخی کشورها اعلام می‌کردند که ما کرونا نداریم و دلخوش به وضعیت‌شان اما ویروس از مرزهای آنها هم عبور کرد. حتی زمانی که رژیم اشغالگر قدس واکسیناسیون گسترده انجام داد، یک شوی تبلیغاتی راه انداختند و جشن خداحافظی با ماسک داشتند. انیمیشن ساختند و فیلم درست کردند که ما نخستین کشوری هستیم که با کرونا خداحافظی می‌کنیم. همان زمان هم ما گفتیم که آینده کرونا در این چیزی که آنها اکنون ادعا می‌کنند نیست و در کمتر از 2ماه دوباره گرفتار بیماری شدند. ادعا کردن در این زمینه بسیار جاهلانه است چراکه ویروس کار خودش را می‌کند. این ویروس درس‌آموخته‌های زیادی داشت که حتی از سیاست هم می‌تواند بالاتر عمل کند و بسیاری از ادعاها درباره آن فروریخت. پیش‌بینی درباره این ویروس مرموز با توجه به جهش‌هایش سخت است، اما به شرطی که روند واکسیناسیون دقیق باشد و با سرعت خوبی پیش برود و 60تا 70درصد مردم دنیا واکسیناسیون را تکمیل کنند می‌توان به پایان کرونا در پایان سال2022 امیدوار بود. البته ویروس از بین نخواهد رفت و آندمیک و در برخی مناطق وجود خواهد داشت. شاید این پیش‌بینی من جسورانه باشد اما با توجه به الگوها و بررسی‌هایی که در حال انجام است وقوع چنین اتفاقی محتمل به‌نظر می‌رسد. 

البته مردم همچنان باید 2کار را انجام دهند؛ اول واکسیناسیون براساس پروتکل‌های اعلامی از سوی وزارت بهداشت برای هر میزان دوز اضافه و دوم رعایت پروتکل‌های بهداشتی. کرونا یک تجربه مهم برای ما داشته است؛ بازنگری در یک نقیضه موجود در کشور خودمان، دیگر کشورهای دنیا و حتی سی‌دی‌سی آمریکا. کرونا هم که تمام شود، همین حالا بیماری‌های دیگری وجود دارد که شاید مردم اسم آنها را نشنیده باشند اما پشت مرزها هستند. قرار نیست نگرانی ایجاد کنیم اما باید آماده باشیم. یک بیماری مثل زیکا هنوز وارد کشور ما نشده اما نباید نادیده گرفته شود. بیماری‌هایی مثل سل، سرخک، مالاریا هنوز هم خطر بالقوه در دنیا به شمار می‌روند. به همین دلیل نیازمند یک طرح نو هستیم و آن هم چیزی نیست جز تاسیس یک مرکز بسیار قوی برای کنترل بیماری‌ها در کشور با محوریت وزارت بهداشت اما با مدیریت سطوح بالاتر حاکمیتی. چرا که وزارت بهداشت به تنهایی نمی‌تواند در این زمینه اقدام کند و از ریاست‌جمهوری گرفته تا شورای‌عالی امنیت ملی و سایر وزارتخانه‌ها و حتی سازمان محیط‌زیست، پدافند غیرعامل، بسیج و شهرداری‌ها و دستگاه‌های متولی باید در این تیم و این مرکز حضور داشته باشند.»