رکوردشکنی پی در پی گرما؛ کوه یخ از قطب جنوب جدا شد
براساس آخرین گزارش موسسه ملی اطلاعات محیطزیستی، سال ۲۰۲۳ با دمای ۱/۱۸ درجه سانتیگراد بالاتر از دمای میانگین قرن بیستم، گرمترین سال از زمان ثبت رکوردهای جهانی از سال ۱۸۵۰ بود. رکورد گرمترین سال تا پیش از سال ۲۰۲۳ متعلق به سال ۲۰۱۶ بود؛ رکوردی که هرسال از ۲۰۱۶ پس گرفته میشود.
گرما هرسال رکورد خودش را میشکند. تفاوتی ندارد که در کدام قاره، کشور یا حتی شهر باشید، گرما در فصل بهار و تابستان بیشتر از مواقع دیگر خودنمایی میکند. این را آمارهای جهانی هم تایید میکنند. براساس آخرین گزارش موسسه ملی اطلاعات محیطزیستی، سال ۲۰۲۳ با دمای ۱/۱۸ درجه سانتیگراد بالاتر از دمای میانگین قرن بیستم، گرمترین سال از زمان ثبت رکوردهای جهانی از سال ۱۸۵۰ بود. رکورد گرمترین سال تا پیش از سال ۲۰۲۳ متعلق به سال ۲۰۱۶ بود؛ رکوردی که هرسال از ۲۰۱۶ پس گرفته میشود.
در مکزیک میمونهای هاولر بر اثر گرما به حدی دچار کمآبی شدند که از درختان افتادند و جان خود را از دست دادند. همچنین گزارش سازمان مرکزی آب و هوا که یک سازمان غیردولتی در آمریکاست هم نوشته: «۶/۸ میلیارد نفر ـ معادل ۷۸ درصد جمعیت جهان ـ در ۱۲ ماه منتهی به می۲۰۲۴، حداقل ۳۱ روز گرمای شدید را تجربه کردهاند.» اما براساس گزارش مجمع جهانی اقتصاد در ماه ژانویه سال ۲۰۲۴، انتظار میرود امواج گرما تا سال ۲۰۵۰ جان ۱/۶ میلیون نفر را بگیرد و در سوی دیگر ماجرا خشکسالی هم باعث مرگ ۳/۲میلیون نفر شود. آمارهایی که شاید اکنون بشر هیچ حسی نسبت به آنها نداشته باشد.
هرسال گرمتر از پارسال
بررسیهای «هممیهن» از آخرین گزارش موسسه ملی اطلاعات محیطزیستی نشان میدهد که سال ۲۰۲۳ سالی متفاوت برای گرما در جهان بوده است. برخلاف دو سال گذشته (۲۰۲۱ و ۲۰۲۲) که اصطلاحاً وجود «دوره سرد النینو» از سوی مراکز هواشناسی گزارش شده بود، سال ۲۰۲۳ شرایط تغییر محسوسی داشت و ماه ژوئن مرحله گرم النینو آغاز شد. این پدیده الگوهای آبوهوایی و دمای جهانی را تحتتاثیر قرار داد و دمای جهانی بالاتر از دوره سرد النینو قرار گرفت. نویسندگان این مطالعه تاکید دارند، هرچند سال ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ جزء پنج سال گرم ثبت نشدهاند اما میانگین دمای سالانه جهانی از سال ۱۸۵۰ با سرعت ۰/۰۶ درجه سانتیگراد در هر دهه بالا رفته و از سال ۱۹۸۲ این نرخ بیش از سه برابر شده و به ۰/۲۰ درجه سانتیگراد در هر دهه رسیده است.
در بین ماههای سال ۲۰۲۳ ماههای ژوئن تا دسامبر بهعنوان گرمترین ماه در تاریخ ثبت شده بودند. آنطور که موسسه ملی اطلاعات محیطزیستی میگوید، دمای جهانی در ماه جولای احتمالاً گرمترین دما در میان تمام ماهها در تاریخ ثبت شده است و انحراف دما در ماههای جولای، اوت و سپتامبر برای اولینبار در تاریخ، هرکدام بیش از ۰/۱ درجه سانتیگراد، بالاتر از میانگین بلندمدت بودند. مقدار انحراف دما در سپتامبر با ۱/۴۴ درجه سانتیگراد بزرگترین انحراف دما برای هر ماه در تاریخ ثبت شده بود.
ردپای گرما در جهان
اما این گرمای هوا در بعضی از کشورها و قارهها هم رکورد شکست. دمای سالانه آمریکای شمالی ۲/۱ درجه سانتیگراد بالاتر از میانگین در سالهای ۱۹۱۰ تا ۲۰۰۰ بود و گرمترین سال برای این مناطق ثبت شده است. البته بررسیهای این وبسایت خبری نشان میدهد که دماها در سراسر آمریکای شمالی در طول سال کمی متفاوت بودند. در این منطقه آگوست سال ۲۰۲۳ گرمترین ماه سال برای آمریکای شمالی بود. در همین سال، ماه فوریه توانست سردترین ماه سال برای آمریکا شناخته شود. نکته قابلتوجه اینجاست که دمای سالانه آمریکای شمالی از سال ۱۹۱۰ بهطور متوسط حدود ۱۴ صدم درجه سانتیگراد افزایش پیدا کرده است.
موج گرما در فوریه سال ۲۰۲۳ آتشسوزیهایی در جنوب و مرکز شیلی ایجاد کرده بود؛ آتشسوزیهایی که بیش از یک میلیون قطعه چوب را سوزاند. دمای سالانه آمریکای جنوبی هم در سال ۲۰۲۳ حدود ۱/۷۳ درجه سانتیگراد بالاتر از میانگین بود، سال ۲۰۲۳ در منطقه آمریکای جنوبی هم گرمترین سال از زمان آغاز ثبتهای منطقهای از سال ۱۹۱۰ بهحساب میآید. سازمان ملی اطلاعات محیطزیستی میگوید، این چهلوهفتمین سال متوالی است که دماها در آمریکای جنوبی بالاتر از میانگین بوده است. محققان تاکید کردند که آمریکای جنوبی در طول سال ۲۰۲۳ دماهای ماهانه بالاتر از میانگین تا دماهای ثبتشده گرم را تجربه کرد. هفت ماه گرمترین ماههای ثبتشده بودند و هر یک از ماههای آگوست تا دسامبر رکوردهایی داشتند که بهطور قابل توجهی از رکورد قبلی بالاتر بودند.
گزارش سالانه ملی دیگر ایالاتمتحده آمریکا که مدتی پیش منتشر شد هم نشان میداد که منطقه کارائیب گرمترین سال ثبتشده را تجربه کرده است و ۱۰ سال گرمترین برای این منطقه همگی از سال ۲۰۰۵ رخ دادهاند. همچنین منطقه خلیج مکزیک نیز گرمترین سال ثبتشده را تجربه کرده و منطقه هاوایی گرمترین سال ثبتشده خود را پشت سر گذاشت.
آسیا، دومین سال گرم
آسیا دومین سال متوالی گرم خود را پشت سر گذاشت. محققان میگویند، از سال ۲۰۰۷ تاکنون ۱۰ سال گرم آسیا رخ داده است. همچنین روند افزایش دما در آسیا طی دوره ۱۹۱۰ تا ۲۰۲۳ حدود ۰/۱۸سانتیگراد در هر دهه رشد داشته است. در قاره آسیا هم مانند قاره آمریکا هر ماه از جولای تا دسامبر گرمترین ماهها ثبت شد و ماه نوامبر با افزایش دمای ۳/۱۷ درجه سانتیگراد بیشترین اختلاف دمای مثبت را ثبت و ماه ژانویه هم کمترین افزایش دما در سال ۲۰۲۳ را داشته است. در این گزارش منطقهای از ایران هم بهعنوان یکی از گرمترین مناطق آسیا ذکر شده است. فرودگاه بینالمللی خلیجفارس در ایران در ۱۶ جولای، دمای ۶۶/۷ درجه سانتیگراد را ثبت کرده بود.
کوه یخ از قطب جنوب جدا شد
در سال ۲۰۲۳، دمای قطب جنوب حدود ۱۵صدم درجه سانتیگراد بالاتر از میانگین بود و در یکسوم گرمترین رکورد طولانیمدت قرار گرفت. با وجود این میانگین گرم، نوسانات دمای ماهبهماه مشهود بود. ژانویه سال ۲۰۲۳ سردترین ژانویه از سال ۱۹۸۶ تا الان در جنوبگان بوده است. ۲۲ ژانویه امسال یک قفسه یخی از قطب جنوب جدا شد، کوه یخی به اندازه شهر هیوستون آمریکا که دومین جدایی بزرگ در این منطقه طی دو سال گذشته تا الان بود. همچنین ایستگاه وستوک در جنوبگان سردترین نوامبر خود را از سال ۱۹۸۳ تاکنون و دومین نوامبر سرد از ابتدای ثبت رکوردها را داشته است. در قاره استرالیا یا همان اقیانوسیه اما وضعیت قدری متفاوت بود. در بیشتر ایام سال ۲۰۲۳ این قاره خنکتر از دیگر قارهها بود. ماهی که بیشترین اختلاف دما را در این سال داشت آگوست بود و ماه می هم خنکترین ماه در اقیانوسیه از سال ۲۰۱۱ تاکنون بود.
اروپاییها دومین سال گرم را تجربه کردند
در اروپا اما مانند آسیا سالهای گرمتری از ۲۰۲۳ هم ثبت شده بود. این سال در این قاره بیستوهفتمین سال پیاپی بود که دماهای بالاتر از میانگین داشت. دمای سالانه اروپا از سال ۱۹۱۰ بهطور متوسط به میزان ۰/۱۵ درجه سانتیگراد در هر دهه افزایش یافته، اما این میزان از سال ۱۹۸۲ سه برابر شده و به ۰/۴۷ درجه سانتیگراد رسیده است. دانمارک در سپتامبر ۲۰۲۳ رکورد جدیدی از گرما را ثبت کرد که از ماههای جولای و آگوست ۲۰۲۳ هم گرمتر بود. اتریش هم گرمترین سپتامبر خود را در طول ۲۵۷ سال گذشته ثبت کرد. سوئیس، آلمان، و لتونی هم گرمترین سپتامبر خود را در سال ۲۰۲۳ تجربه کردند. سه کشور نروژ، سوئد و فنلاند در اروپا هم در اکتبر و نوامبر هوایی سردتر از میانگین داشتند که تقریباً تنها نقاطی از نیمکره شمالی بودند که در این ماهها شرایط زیر میانگین جهانی را تجربه کردند.
آفریقا گرمتر از هرسال
آفریقا اما با رشد دمای سالانه ۱/۴۹ درجه سانتیگراد سال ۲۰۲۳ گرمترین سال خود را در ۱۱۴ سال اخیر پشت سر گذاشت. این سال سیویکمین سال پیاپی بود که دمایی بالاتر از میانگین داشت. روند گرمشدن آفریقا از سال ۲۰۰۵ آغاز شد و در چند سال اخیر این روند سرعت بالاتری هم پیدا کرده است. ماههای جولای، آگوست، سپتامبر و نوامبر بهعنوان گرمترین ماههای ثبتشده در تاریخ خود شناخته شدند.
سالهای گرم جهان
بررسیها از جدولی که در این مطالعه منتشر شده، نشان میدهد که «آنومالی» ۱۰ سال اول این جدول مثبت است. واژه آنومالی در علم هواشناسی نشاندهنده شدت انحراف آب و هوا از حالت عادی است. مثبت بودن اعداد ردیف آنومالی در این جدول یعنی دما بالاتر از میانگین جهانی بوده است. بهطور مثال آنومالی ۱/۱۸ در سال ۲۰۲۳ به این معنی است که میانگین دمای جهانی در این سال ۱/۱۸ درجه سانتیگراد بیشتر از میانگین دمایی دورهی پایه بوده است. دوره پایه در منابع علمی معمولاً میانگین دمای سالانه در میانه سالهای ۱۸۵۰ تا ۱۹۰۰ در نظر گرفته میشود، یعنی دوره پیشاصنعتی. ردیف دوم جدول متعلق به سال ۲۰۱۶ و ردیف سوم متعلق به سال ۲۰۲۰ است. تا پیش از آمدن سال ۲۰۲۳، رکورد گرمترین سال متعلق به سال ۲۰۲۰ بود اما رکوردهای هرسال در هر حال تغییر و جابهجایی هستند. سال ۲۰۱۴، با آنومالی ۰/۷۷+ درجه سانتیگراد بهعنوان دهمین سال گرم جهان در این جدول جای گرفته است.
روزی برای گرما
عامل گرما عمدتاً در ژورنالهای علمی، تغییرات اقلیمی عنوان میشود؛ موضوعی که این روزها گریبان جهان را گرفته و هرسال بیشتر از سال قبل کشته و ویرانی برجای میگذارد. صلیب سرخ امسال پیشنهاد کرد که روز دوم جولای بهعنوان روزی برای جلب توجه به گرمای ۱۲ ماه بیسابقه یکسال قبل تعیین شود. روز اقدام برای گرما ـ که توسط مرکز تغییرات اقلیمی صلیب سرخ و هلالاحمر سازماندهی میشود ـ توجهات را به تهدید گرمای شدید و اقداماتی که برای کاهش آن میتوان انجام داد، جلب میکند. جوامع ملی صلیب سرخ و هلالاحمر در سراسر جهان ایدههای خود را از طریق یک وبسایت اختصاصی به اشتراک میگذارند؛ موضوعی که شاید بتواند تاثیراتی در کاهش اثرات گرمای هوا در جهان داشته باشد. گرما اما همچنان که میکشد و ویران میکند، تاثیرات کوتاهمدت و ادامهداری هم در انسانها باقی میگذارد؛ تاثیری که بسیاری نامش را مرگ آرام میگذارند.
«نیویورکتایمز» در مقالهای نوشته است که گرمای هوا میتواند تاثیرات قابلتوجهی روی ذهن ما بگذارد. نویسنده این مقاله تاکید دارد که بهترین دما برای ذهن بسته به فعالیتهایی که انجام میدهیم ۲۱ تا ۲۳ درجه سانتیگراد با رطوبت بین ۴۰ تا ۷۰ درصد است. اما شرایط بیرون اغلب از این بازههای مناسب برای عملکرد ذهنی ما فاصله میگیرد. این مقاله توضیح میدهد که دمای بالا میتواند تأثیرات نگرانکنندهای بر ذهن ما بگذارد، مثل افزایش احساساتی مانند عصبانیت و خشونت.
