متهم اصلی آلودگی هوای خوزستان کیست؟/ آیا نیشکر متهم اصلی آلودگی هوای خوزستان است؟

چشم‌ها سوزان و دهان‌ها تلخ؛ این ثمره آلودگی هوای امروز خوزستان است که عدّه‌ای را هم روانه بیمارستان کرد؛ با افزایش شدت آلودگی هوا، اداره‌کل محیط‌زیست در مطلبی «سوزاندن نیشکر و مزارع شلتوک» را عامل اصلی معرفی و از اتخاذ تصمیم‌های «بازدارنده» خبر داد. 

 آیا عامل اصلی آلایندگی هوای امروز خوزستان سوزاندن مزارع نیشکر بود؟ پاسخ به این سؤال، راه را برای اتخاذ تصمیم‌های بازدارنده هموار خواهد کرد. در مطلبی که به نقل از محیط‌زیست منتشر شده، شهرهای خرمشهر، سوسنگرد، شوشتر، ماهشهر و هندیجان هم پس از اهواز در ردیف شهرهایی با وضعیت قرمز قرار گرفته و برای شهرهای اندیمشک، دزفول و مسجدسلیمان هم وضعیت «ناسالم» گزارش شده است. 

 دیدنِ نقشه جغرافیایی مزارع نیشکر، درستی یا نادرستی «فرضیه» نقش این مزارع در آلایندگی هوای خوزستان را مشخص می‌کند. مزارع نیشکر در واحدهای هشت‌گانه در مسیر شهرهای خرمشهر، شادگان، کارون، اهواز، باوی، شوش و شوشتر واقع شده‌اند. اگر این خبر را اساس قضاوت قرار دهیم باید آلایندگی حاصل از سوختن نیشکر صرفاً شامل این مناطق می‌شد، حال‌آنکه امروز شهرهای سوسنگرد، ماهشهر، هندیجان، اندیمشک، مسجدسلیمان و دزفول نیز وضعیتشان قرمز و هوایشان به‌شدت آلوده بود. 

 هیچ‌کدام از این شهرها، نه‌تنها هم‌جوار طرح‌های نیشکر نیستند که کیلومترها با آن فاصله دارند و در معرض دود حاصل از سوختن نیشکر نیستند. مهرماه امسال نیز، هوای استان چندین بار در وضعیت قرمز قرار گرفت؛ برهه‌ای که هنوز برداشت نیشکر شروع نشده بود. 

 پس، علّت آلودگی هوای خوزستان چیست و منشا آن را باید در کجا جستجو کرد؟ در فلرهای نفتی؟ در پتروشیمی‌ها؟ در کارخانه کربن؟ در شرکت فولاد؟ هر کدام از این صنایع چه سهم و نقشی در آلایندگی خوزستان دارند؟  

پاسخ به این سؤال را باید در گزارش اخیر اداره‌کل محیط‌زیست استان خوزستان جستجو کرد. طبق این گزارش که در خبرگزاری‌ها و پایگاه‌های خبری منتشر شده، شرکت نفت، پتروشیمی‌ها، کارخانه کربن و برخی دیگر از واحدهای صنعتی در ردیف عوامل اصلی آلودگی هوای خوزستان قرار دارند.  

 در این فهرست، خودروها و کوره‌های آجرپزی اطراف شهرهای استان نیز به چشم می‌خورند که هوای خوزستان را در شرایط «اضطرار» قرار داده‌اند.  در گزارش اداره کل حفاظت محیط‌زیست خوزستان آمده است: «این اداره‌کل، گزارشی بروز از اصلی‌ترین صنایع آلاینده تهیه کرده و همچنان نفت متهم اصلی آلودگی هوای اهواز است». 

 فلرهای نفتی سال‌هاست اهواز را محاصره کرده و گازهای سمی که قدمتی چندین برابر بیشتر از ریزگردها دارد، ردّپای سیاه و سنگینش، شرق تا غرب رودخانه کارون را آلوده کرده است. بر اساس طرح جامع آلودگی هوای اهواز، بیش از ۶۰ درصد آلودگی هوای این کلان‌شهر ناشی از صنایع نفتی است؛ تأسیساتی که در عمر یک‌صد ساله‌اش بیشترین تخریب و آلودگی را برای خوزستان به ارمغان آورده است. 

 صنایع دیگر نیز همچون نفت، سال‌هاست کام مردم را تلخ کرده؛ صنعایعی که دارای فرایندهای تولیدی گوناگون است که منجر به آلاینده‌هایی همچون ذرات معلّق، گازهای سمی و ذرات فلزی می‌شود. دود ناشی از فعالیت بر روستاهای هم‌جوار چنان است که روستای «خیط» از گردِ سرازیر شده، به روستای «زنگ‌زده» معروف شده است. 

 از سویی دیگر، در قلب اهواز هم بیش از ۴۷ سال است که «کارخانه کربن» لانه کرده و نفس اهوازی‌ها را با دوده‌های سیاه بند آورده است؛ این کارخانه، تاکنون علی‌رغم هشدارهای کارشناسان محیط‌زیست، جابه‌جا نشده و سهم مردم مناطق هم‌جوار ذرات آلاینده ۱۰میکرونی است که به حلق و ریه‌هایشان فرومی‌رود. 

 در کنار این صنایع، فعالیت پتروشیمی‌ها، نفس خوزستان را تنگ کرده و برای همین، ماهشهر و هندیجان همواره در صدر شهرهای آلوده قرار دارند و گاهی نیز این رتبه‌شان، جهانی می‌شود. این پتروشیمی‌ها نه‌تنها هوا را از خوزستانی‌ها ربوده‌اند، بلکه آب را چنان آلوده می‌کنند که ماهی‌ها هم در امان نیستند و «جیوه‌ای» شده‌اند. 

خودروها و کوره‌های آجرپزی استان را هم باید در فهرست متهمان آلودگی هوای خوزستان قرار داد که هرکدام نقشی در این آلایندگی دارند؛ نقشی که باعث شد در سال گذشته سهم اهواز از «هوای پاک» فقط یک روز باشد؛ بنابراین، علت آلودگی هوای خوزستان و سرمنشأ آن را باید در فعالیت هرکدام این صنایع دید و نادیده‌گرفتن سهم هرکدام و صرفاً مقصر دانستن یکی، سرانجام تصمیمات مسئولین را برای داشتن هوایی پاک، در ابهام قرار می‌دهد.

آیا تصمیمات بازدارنده مسئولین به خروج کارخانه کربن از اهواز، خاموشی فلرها و جلوگیری از آلایندگی‌ها منجر می‌شود؟ این سؤالی است که شهروندان هر ساله با افزایش شدت آلایندگی‌ها از خود می پرسند.