سیستان و بلوچستان هنوز تشنه است

 با گذشت کمتر از دو ماه از وقوع سیل در جنوب استان سیستان و بلوچستان، هفته قبل سازمان هواشناسی با صدور پررنگ‌ترین هشدار برای جنوب این استان نسبت به وقوع دوباره سیل هشدار داد که به دنبال این هشدار هم بارش‌های سیل‌آسا در جنوب استان، باز هم منجر به جاری شدن سیلاب شد، اما اخباری که طی روز‌های گذشته درباره خسارات جدید سیلاب در ۶ شهر جنوب استان منتشر شده، نشان می‌دهد که در این بازه دو‌ماهه هیچ اقدام پیشگیرانه‌ای انجام نشده است.

در سیل اسفند ۱۴۰۲ چه بر سر سیستان و بلوچستان آمد؟

بعد از بارش‌های سیل‌آسا در هفته اول اسفند، اعلام شد که بیش از ۵۹ هزار نفر از جمعیت جنوب استان و ساکن در ۱۹۴۷ روستا و ۱۶ شهرستان، از سیلاب آسیب دیده‌اند که طبق اعلام رییس سازمان مدیریت بحران کشور، بیشترین روستا‌های خسارت دیده در شهرستان‌های چابهار (۴۸۰ روستا) و شهرستان نیک شهر (۳۳۰ روستا) بودند.
خسارات اولیه به تاسیسات آب و برق و مخابرات و جاده‌ها و خانه‌های مسکونی در ایرانشهر و کنارک و دشتیاری و قصرقند و چابهار و نیک شهر ۲۲ هزار میلیارد ریال برآورد شده بود، میزان خسارت وارده به راه‌های مواصلاتی جنوب استان حدود ۱۷۰۰ میلیارد تومان تخمین زده می‌شد علاوه بر اینکه اخباری از انسداد راه دسترسی و آبگرفتگی محور‌های ۱۷۸ روستا و زمان‌بری ۱۰ روزه برای ترمیم و بازگشایی حدود ۲ هزار کیلومتر راه‌های آسیب دیده و ریزش بیش از ۲۰۰ دستگاه پل و آب نما و محور‌های در حاشیه کوهستان و تراشه‌های سنگی در ایرانشهر، کنارک، دشتیاری، قصرقند، چابهار و نیک‌شهر منتشر شد.

در حالی که دولت تلاش می‌کرد بر کمبود‌هایی که منجر به اعتراضات مردمی شده، سرپوش بگذارد و با ارایه گزارش‌های آماری از میزان کمک‌های امدادی، نشان دهد که وضعیت مردم سیلزده، بد نیست و مشکلات در حال حل است، مردم در فضای مجازی تصاویر خانه‌های آب‌گرفته سیلزده‌ها و واقعیت آنچه بر جنوب سیستان و بلوچستان می‌گذشت را منتشر کردند. در این میان، برخی مدیران میانی از کمبود‌هایی که کمک‌رسانی به مردم سیل‌زده را دشوار و در مواردی، غیر ممکن می‌کند، انتقاد کردند چنان‌که فرماندار شهرستان نیک‌شهر گفت: «ساخت پل روی رودخانه‌ها و تکمیل جاده نیک‌شهر ضروری است در حالی که حتی جاده‌های روستایی از ابنیه فنی و آبنما محروم هستند و با کمترین بارندگی مسیر آن‌ها بسته می‌شود و هیچ راهی به جز امداد هوایی برای امدادرسانی و انتقال بیماران وجود ندارد.»
رییس اداره راهداری و حمل و نقل جاده‌ای نیک‌شهر هم گفت: «با کمبود شدید ماشین‌آلات مواجهیم. هم‌اینک در بیش از ۳۰ روستای منطقه، به دلیل نوع خاک و لغزندگی مسیر خاکی، تردد ماشین‌آلات سنگین و حتی لودر سخت است و مردم هم مشکلات زیادی برای رفت و آمد دارند.»

تخمین اولیه از خسارت ۱۲ هزار میلیارد ریالی به بخش کشاورزی شهرستان‌های زرآباد، دشتیاری، چابهار، قصرقند، نیکشهر، کنارک، راسک، فنوج، سرباز، سیب و سوران و مهرستان حکایت داشت آن هم در حالی که معاش مردم این منطقه به کشت و زرع وابسته است. مسوولان استانی هم اعلام کردند که جاری شدن سیلاب، شبکه آبرسانی ۲۵۲ روستای جنوب استان را تخریب کرده است. تخریب شبکه آبرسانی در حالی بود که مهم‌ترین مشکل جنوب سیستان و بلوچستان، تامین آب شرب بوده و این منطقه، سال‌هاست که با تبعات خشکسالی و سوءمدیریت در دریافت حقابه هیرمند از افغانستان مواجه است، اما در حالی که میزان بارش در سیل اسفند‌ماه، بیش از میانگین برآورد شده بود، هیچ تدبیر موثری برای ذخیره این‌بارش و جبران کم آبی منطقه صورت نگرفت و به همین سبب بود که نمایندگان مجلس زبان به انتقاد از مسوولان استانی گشودند و به سوءمدیریت‌هایی که وضعیت این استان محروم را در زمان وقوع حوادثی مثل سیل، بدتر از گذشته خواهد کرد اعتراض کردند.

یکی از منتقدان، رییس کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس بود که در جلسه مدیریت بحران استانداری سیستان و بلوچستان، از بی‌تدبیری برای جلوگیری از هدررفت حدود ۲ میلیارد متر مکعب آب حاصل از بارش‌ها و سرریز این حجم وسیع آب به دریا آن هم در استان همیشه تشنه سیستان و بلوچستان انتقاد کرد. 

در همین جلسه که چند روز بعد از سیل اسفند‌ماه برگزار شد، استاندار سیستان و بلوچستان با قاطعیت گفت که: «هیچ مشکلی در حوزه اعتبارات وجود ندارد و به همه دستگاه‌ها تاکید کردیم هیچ مشکلی وجود نداشته باشد.» و تاکید کرد که «با توجه به اینکه این مناطق مستعد سیلاب است باید به گونه‌ای مدیریت کنیم که در سنوات آتی نیز دچار مشکل نشویم.»
استاندار سیستان و بلوچستان زمانی این وعده‌ها را داد که از بارش سیل‌آسای پاییز و خسارت ۵ هزار میلیارد تومانی وقوع سیل در جنوب استان فقط ۴ ماه می‌گذشت.

بعد از سیل اسفند‌ماه در جنوب سیستان و بلوچستان، فعالان اجتماعی و موسسات خیریه به کمک مردم سیلزده شتافتند و بنیاد هاسب (بنیاد همدلان آینده‌نگر سیستان و بلوچستان) در بیانیه‌ای به دنبال حضور اعضای این انجمن خیریه در منطقه سیلزده، در شرح مشکلاتی که باعث خسارات متعدد برای مردم منطقه شده اعلام کرد: «سیل نیمه دوم اسفندماه سال ۱۴۰۲ در شهرستان‌های سواحل و پسکرانه‌های مکران، سومین سیل گسترده‌ای است که در ۴ سال گذشته در این منطقه جاری شده است.

این سیل، خسارات و آسیب‌های زیادی را به ویژه در شهرستان‌های دشتیاری، قصرقند و زرآباد، وارد کرده است. بارش‌های شدید در این سواحل به علت کمبود پوشش گیاهی و جنس خاک، نقصان سیل‌بند‌ها و زیرساخت‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری و از همه مهم‌تر عدم اتخاذ تدابیر اساسی و پیش‌بینی‌های به موقع، تبدیل به سیل شده و این نعمت خدادادی بدل به نقمت می‌شود زیرا موجب هدررفت صد‌ها میلیون متر‌مکعب آب شیرین و اتلاف حجم زیادی از خاک ارزشمند بر سر راه خود و ایجاد پدیده فرسایش خندقی خاک (با نام محلی گرگروک) گردیده است. سیل اخیر خسارات زیادی به زیربنا‌های منطقه اعم از راه‌ها، پل‌ها و آب نما‌های جاده‌ها، خانه‌های مردم، مدارس، مراکز و خانه‌های بهداشت، مزارع و محصولات کشاورزی وارد کرده و در اکثر شهر‌ها و روستا‌های سیل‌زده، کیفیت آب شرب مردم و بهداشت محیط را به مخاطره انداخته است. کدورت و آلودگی آب شرب، به خطر افتادن بهداشت و نشر بیماری‌های واگیردار از پیامد‌های نگران کننده سیل در این منطقه گرمسیری است.»

در بخش دیگری از این بیانیه اعلام شده بود: «نظر به اقلیم سواحل مکران و سابقه بارش باران‌های شدیدی که تبدیل به سیل می‌شود، لازم است تدابیر و تمهیدات لازم و پیشگیرانه در طول این سواحل و حتی شهرستان‌های پسکرانه آن اتخاذ شود. هرچند سد‌های پیشین، شکلک، زیردان و کهیر در سواحل مکران، ظرفیت ذخیره بالغ بر ۷۷۰ میلیون مترمکعب از روان‌آب‌های این منطقه را فراهم آورده، اما جا دارد دستگاه تخصصی یعنی وزارت نیرو و آب منطقه‌ای استان، با بهره‌گیری از مطالعات انجام شده و دانش بومی جامعه محلی، در احداث و گسترش سازه‌های ذخیره آب و کنترل و پخش سیلاب (به زبان محلی دگار و هوتک) و احداث تعداد بیشتری از گودال‌های طبیعی و دست‌ساز ذخیره آب (به زبان محلی هوتک) نسبت به هدایت سیلاب‌ها و نگهداری آب شیرین در روستا‌ها و حاشیه رودخانه‌ها با همکاری مردم، از هم اکنون اقدام کند.

مدیریت سد‌های منطقه و تکمیل مستحدثات پایین‌دست سد، لایروبی رودخانه‌ها و رهاسازی به موقع آب با استفاده از دانش هواشناسی و تجارب ساکنان، از وزارت نیرو مورد انتظار است. به ویژه اینکه رهاسازی آب سد‌ها در آستانه بارش‌های شدید یا همزمان با آن موجب تشدید خسارات و آسیب‌های بیشتر می‌گردد. از خسارات عمده سیلاب در منطقه علاوه بر هدررفت حجم زیاد آب و خاک، ایجاد گرگروک‌ها یا خندق‌های فرساینده خاک است که زمین‌های حاصلخیز را تخریب، راه‌های مواصلاتی را مسدود و روستا‌ها را غیر‌قابل سکونت می‌سازند. برای جلوگیری از خسارات سیل و تخریب خاک، باید ضمن لایروبی رودخانه‌ها و مسیل‌ها توسط وزارت نیرو، وزارت جهاد کشاورزی نسبت به انجام طرح‌های آبخیزداری در بالادست و تقویت پوشش گیاهی، با هدایت و آموزش مردم محلی، برای ترمیم گرگروک‌ها در منطقه، برنامه عملیاتی هم در بعد ترمیم هم در بعد پیشگیری داشته باشد.»

در بخش دیگری از این بیانیه آمده بود: «از معضلات این منطقه، تامین آب شرب بهداشتی، چه حین سیل و چه حتی قبل و بعد از آن است. در سیل اسفند ۱۴۰۲، درجه کدورت آب شرب شبکه‌های آبرسانی، به میزانی رسید که کاملا غیر قابل شرب بوده، حتی برای مصارف بهداشتی نیز مناسب نبوده است.

از شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور انتظار می‌رود در اسرع وقت، نسبت به تکمیل دو تصفیه خانه پیرسهراب در شهرستان دشتیاری و تصفیه‌خانه چابهار که سال‌هاست نیمه کاره مانده، اقدام عاجل نماید. با توجه به گرمای بالای منطقه، تجمیع آب راکد در محیط شهر‌ها و روستا‌های سیل‌زده، تخریب سبتیک‌ها و تداخل آن با آب‌های سطحی و در مواردی با آب انبار‌های مختص شرب، اتلاف دام‌ها و پراکندگی لاشه آن‌ها در محیط زندگی مردم، وجود پشه‌های آئداس و مالاریا، پراکنده شدن مار‌های سمی و عقرب و رتیل در اثر سیل، خطر شیوع انواع بیماری‌های واگیردار مثل وبا، مالاریا، تب‌دانگی و... وجود دارد.

از وزارت بهداشت انتظار می‌رود اقدامات پیشگیرانه در این امر مهم را تسریع کنند. هرچند راه‌های ارتباطی بین شهر‌ها و روستا‌های منطقه معمولا نامناسب است، اما سیل اخیر با خسارات خود این معضل را مضاعف ساخته است. تخریب پل‌ها، آب‌نما‌ها و آب‌بردگی جاده‌ها، بسیاری از راه‌های مواصلاتی شهر‌ها و روستا‌های منطقه را مسدود یا صعب‌العبور ساخته است. از معاونت راهداری وزارت نیرو که در سیل اخیر در منطقه مستقر شده بود، انتظار می‌رود نسبت به ترمیم و بازگشایی راه‌ها و پل‌ها اقدام عاجل نماید.»

باز هم ویرانی و تخریب و خسارت

هفته گذشته، همانطور که سازمان هواشناسی با بالاترین سطح هشدار پیش‌بینی کرده بود، به دنبال بارش سیل‌آسا در استان سیستان و بلوچستان در روز‌های سه‌شنبه و چهارشنبه (۲۸ و ۲۹ فروردین) در نقاط مختلف جنوب استان سیل جاری شد که خسارات اضافه‌ای بر زندگی و معاش مردم این استان وارد کرد.

مدیرکل مدیریت بحران سیستان و بلوچستان از جاری شدن سیلاب در ۳۰۰ روستای جنوب استان و قطع ارتباط مخابراتی ۶۰ روستای شهرستان‌های زرآباد، کنارک و چابهار خبر داد و مدیرکل بنیاد مسکن سیستان و بلوچستان گفت که ۲۱۵۰ واحد مسکونی بر اثر جاری شدن سیلاب آسیب دیده‌اند که از این تعداد، ۱۵۰۰ واحد مسکونی روستایی نیازمند تعمیرند، اما ۵۰۰ واحد مسکونی روستایی و ۱۵۰ واحد مسکونی شهری کاملا تخریب شدند و باید از نو ساخته شوند. یکی از مسوولان شهرستان چابهار هم اعلام کرد که علاوه بر خسارات سنگین در بخش‌های راه، کشاورزی و زیرساخت‌های شهری و روستایی این منطقه، بارندگی شدید، مسیر روستایی چابهار به تعدادی از روستا‌های همجوار را مسدود کرده و خانه و اراضی کشاورزی ساکنان ۲۱ روستای چابهار با سیلاب و گرگروک (فرسایش خندقی خاک) محاصره شده است.
به گفته مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب کشور، در این نوبت جدید از جاری شدن سیلاب، تاسیسات آب ۲۸۹ روستا و ۶ شهر استان آسیب دید در حالی که به دلیل آسیب وارد شده به راه‌های استان و طغیان رودخانه‌ها، تا سه روز بعد از وقوع سیل، احیای شبکه آبرسانی بیش از ۱۴۰ روستا ممکن نبود.

روز ۳۰ فروردین در یک برآورد اولیه اعلام شد که در سیل اخیر، علاوه بر خسارات بخش کشاورزی، با انسداد بیش از ۲۷۰ محور روستایی، اصلی و فرعی، قطع برق ۳۴۵ روستا به دلیل تخریب شبکه و تخریب شبکه آبرسانی، بیش از ۱۸ هزار میلیارد ریال خسارت ایجاد شده که در ارزیابی دقیق‌تر این رقم حتما افزایش خواهد یافت.