آیا سقوط بشار اسد خیال ترکیه و قطر را برای احداث خط لوله راحت کرد؟

طرح احداث این خط لوله را قطر در سال ۲۰۰۹ به طور جدی پیشنهاد کرد اما بشار اسد با محلق شدن سوریه به اجرای این پروژه ۱۰ میلیارد دلاری مخالفت کرد. با توجه به این که سوریه در دوران حکومت خاندان اسد متحد روسیه بود، گروهی از کارشناسان متعقدند که مسکو بشار اسد را برای رد این پروژه تحت فشار گذاشت تا وابستگی بالای اتحادیه اروپا به گاز روسیه پابرجا بماند.

همزمان، سوریه در سال ۲۰۰۹ اعلام کرد که قصد دارد «استراتژی چهار دریا» را به عنوان طرحی ملی به اجرا بگذارد که هدف از آن بدل کردن این کشور به یک مرکز ترانزیت گاز و نفت بین خلیج فارس، دریای سیاه، قفقاز و مدیترانه بود. این استراتژی بر خط لوله گاز عرب (AGP) متکی بود که ساخت آن در سال ۲۰۰۳ آغاز شد و قرار بود مصر را به ترکیه وصل کند. با این حال، آغاز درگیری‌های سوریه در سال ۲۰۱۱ اجرای این استراتژی را مختل کرد.

تحولات اخیر در روابط اتحادیه اروپا و روسیه که پس از تهاجم نظامی مسکو به خاک اوکراین رخ داده، اهمیت تنوع بخشیدن به منابع انرژی این اتحادیه را بیش از پیش افزایش داده است. بر اساس داده‌های کمیسیون اتحادیه اروپا، سهم گاز وارداتی از خط لوله روسیه در سبد گاز وارداتی این اتحادیه از بیش از ۴۰ درصد در سال ۲۰۲۱ به حدود ۸ درصد در سال ۲۰۲۳ کاهش یافته است.

همچنین، با ترکیب گاز وارداتی از طریق خط لوله و به شکل گاز طبیعی مایع (LNG)، سهم روسیه در گاز وارداتی اتحادیه اروپا اکنون به کمتر از ۱۵ درصد کاهش یافته است. در همین حال، گاز قطر به عنوان یکی از بزرگ‌ترین دارندگان ذخایر گاز در جهان تنها ۵ درصد در گاز وارداتی به اتحادیه اروپا سهم دارد.

علت اصلی این سهم پایین، هزینه بالا و دشواری تکنولوژیک مایع‌سازی گاز و حمل و نقل دشوارتر آن است که ال‌ان‌جی را به طور قابل توجهی گران‌تر از گاز خط لوله می‌کند. افزون بر این، زنجیره‌های تامین ال‌ان‌جی در برابر تحولات ژئوپلیتیکی و نوسان‌های تقاضای جهانی آسیب‌پذیرترند و از پایداری کمتری برخوردارند.

در چنین شرایطی، از سرگیری پروژه انتقال گاز از قطر به اروپا با استفاده از خط لوله‌ای که با امن شدن سوریه می‌تواند از خاک این کشور عبور کند، پس از ۱۵ سال، بار دیگر مطرح شده است.

البته در حالی که قطر به دنبال افزایش درآمد خود از محل صادرات گاز است، ترکیه نیز پروژه بدل شدن به هاب انرژی منطقه را دنبال می‌کند. به همین منظور، آنکارا با حفظ رابطه حسنه خود با مسکو، به خط لوله‌های انتقال گاز از ترکمنستان و آذربایجان نیز چشم دوخته است. آنکارا همچنین امیدوار است که با برقراری آتش‌بس در غزه و احیای روابط خود با اسرائیل بتواند آن را نیز برای احدث هر چه سریع‌تر خط لوله زیردریایی انتقال گاز اسرائیل از طریق ترکیه به اروپا متقاعد کند.