جدیدترین اطلاعات از سد گتوند / سهم گتوند در شوری کارون چقدر است؟

هفت سال از آبگیری سد و بهره برداری از پروژه عظیم سد و نیروگاه گتوند می گذرد. پروژه ای که در سالهای اولیه آبگیری محور انتقاداتی بود که هیچ گاه مستنداتی برای اثبات این انتقادات گسترده ارائه نشد. در سالهای اخیر میزان انتقادات به پروژه سد و نیروگاه گتوند کاهش یافته اما در برخی از مواقع سال مثل میانه بهار تا میانه تابستان که به نظر می رسد زمان تخلیه پساب کشت و صنعت در استان خوزستان به رودخانه کارون است، این انتقادات بار دیگر از زبان برخی مسئولان فعلی و سابق، فعالان محیط زیست و ... بیان شده که باز هم برای اثبات این انتقادات، مستنداتی ارائه نمی شود.

رودخانه کارون از محل پیوستن دز و کارون و تشکیل کارون بزرگ تا محل رسیدن این رود بزرگ به خلیج فارس تبدیل به کانال فاضلابی شده که از پساب کشاورزی، حوضچه های پرورش ماهی، پساب صنعتی و فاضلاب شهری و روستایی، همه و همه را در کلکسیون آلایندگی خود دارد.

«گتوند؛ فاجعه یا افتخار ملی» ــ 6 / دلایل شوری و آلودگی آب کارون

جدیدترین اطلاعات برداشت شده از کیفیت آب رودخانه کارون که مربوط به حدود یک ماه پیش است، در جدول زیر گردآوری شده است

همانطور که در جدول بالا مشخص است، آبی که از مخزن سد گتوند با EC 770 خارج شده، در خرمشهر به 42400 و در آبادان به 6750 واحد رسیده است.

طبق آمار و اطلاعات ارائه شده از سوی وزارت نیرو، بر اساس آمارهای موجود، آلاینده‌های حوضه "کارون بزرگ" که رودخانه‌های کارون، گرگر، شطیط و دز را شامل می‌شود، مربوط به یک عامل منحصر به‌فرد نبوده، بلکه عوامل چند جانبه‌ای در آلودگی گستره این حوضه بزرگ ایفای نقش می‌کنند. زهکش مربوط به یکی از مجتمع‌های کشت و صنعت در بالادست رودخانه کارون، پسابی افزون بر 5 مترمکعب بر ثانیه با شوری حدود 4000 میکروموس بر سانتی‌متر و زهکش کارخانه کشت و صنعتی دیگر نیز پسابی با جریان 3 مترمکعب بر ثانیه و شوری بالای 3000 را وارد رودخانه کارون بزرگ می‌کنند. از سوی دیگر، نهر خارور تخلیه پساب بین یک تا 1.5 متر مکعب بر ثانیه با شوری بالای 4000 میکروموس را به حوضه شاوور انجام می‌دهد.

همچنین طبق گزارش‌های موجود منابع آب، حدود 6000 هکتار مزرعه پرورش‌ماهی در حوضه گرگر وجود دارد که حدود 2500 هکتار از آن به‌صورت غیرمجاز در حال فعالیت هستند. این مزارع، آب را با شوری 1000 تحویل گرفته و با خروجی حدود 10 هزار میکروموس بر سانتی‌متر وارد کارون می‌کنند.

* نقش سد گتوند در کنترل شوری کارون

رودخانه های شور، مثل شورعقیلی، پیش از وجود سد گتوند نیز وجود داشتند. همچنین کشت و صنعت های حاشیه رودخانه کارون نیز پیش از بهره برداری از سد گتوند، پساب خود را به این رودخانه سرازیر می کردند. از اینرو، بهره برداری از سد گتوند با مدیریت مخزن و عبور آب از ترازهای مختلف سد، باید به بهبود شرایط رودخانه حداقل در محل سد تنظیمی گتوند منجر شده باشد که آمار، این ادعا را اثبات می کند.

بر اساس آمار سازمان آب و برق خوزستان و مجموعه وزارت نیرو، EC آب رودخانه کارون تا سد مسجد سلیمان در دامنه 700-500 میکروموس بر سانتی­متر قرار دارد. اما رودخانه­ کارون از محل سد مسجد سلیمان تا محل سد گتوند در 6 نقطه سازند گچساران را قطع نموده و علاوه بر آن از چشمه ­ها و رودخانه ­های حدفاصل مسجد سلیمان تا محل سد گتوند نیز به طور میانگین حدود 30 مترمکعب آب در ثانیه با EC متوسط 3000 تا 5000 میکروموس بر سانتیمتر وارد آن می شود، به همین علت EC آب رودخانه کارون در محل سد تنظیمی گتوند (پیش از احداث سد) در دامنه 600 تا 2700 میکروموس بر سانتی­متر در فصول مختلف متغیر بوده است.

با بهره برداری از سد گتوند، با رعایت اصول مدیریت مخزن و همچنین حرکت طبیعی آب شور با چگالی بالاتر نسبت به آب شیرین به سمت کف مخزن، کیفیت خروجی آب از محل سد تنظیمی گتوند همواره زیر 2000 بوده و با کاهش نرخ انحلال نمک در مخزن سد، این رقم به زیر 1000 رسیده است.

* شوری آب قابل شرب حداکثر 1700 واحد است، شوری آب خروجی از گتوند زیر 900 واحد

بهروز مرادی سرپرست شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران در خصوص وضعیت سد گتوند گفت: آب با EC بالای 1700 قابل شرب نخواهد بود، اما EC مجازی که به ما اعلام شده بود که باید آب بر اساس آن از سد گتوند رها شود، 1300 بوده که با توجه اینکه در 4 مقطع سد، شرایط مدیریت مخزن پیش بینی شده بود، EC آبی که از سد گتوند رها شده، تماماً زیر 1100 بوده و در دو سه سال اخیر نیز EC خروجی آب از سد گتوند زیر 900 بوده است که این کیفیت، بسیار مطلوب است.

مرادی با تأکید بر اینکه "باید به فکر ساماندهی کارون از گتوند تا انتهای این رودخانه باشیم"، اظهار داشت: آنهایی که آلوده کننده کارون هستند باید سهم خودشان را در احیای کارون بدهند، و سهمشان هم بسیار سنگین است، شاید هیاهوها برای این است که پشت گتوند پنهان شده اند و نمی خواهند سهمشان را بپردازند.

سرپرست شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران با بیان اینکه "EC آب در خروجی سد دز 450 است اما در محل رسیدن این رودخانه به کارون این رقم به بالای 3000 واحد می رسد"، گفت: آلوده کننده های آب رودخانه دز باید فیلتراسیون و یا صافی هایی را به کار ببرند تا وقتی پساب خود را به دز می ریزند، EC آب از 450 حداکثر به 700 تا 800 واحد برسد.

وی ادامه داد: اگر در طول رودخانه دز و رودخانه کارون، آلوده کننده های آب از آلاینده هایی که به کارون می ریزند با هر روشی مثل استفاده از فیلترها و صافی ها و ... بکاهند، EC آب نباید در خرمشهر و آبادان از 1700 تجاوز کند، چرا که از این آب، آب شرب و کشاورزی تأمین می شود.

* از سد گتوند دفاع کردیم اما کسی باور نکرد

عیسی بزرگزاده معاون فنی و پژوهشی شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران در خصوص وضعیت سد گتوند گفت: طول دریاچه گتوند 60 کیلومتر است، اگر سدی هم نمی ساختند، در طول این 60 کیلومتر منابع آلاینده ای بوده که به وجود آنها هم در حافظه تاریخی و هم در کار مستقل موسسه آب دانشگاه تهران که به عنوان داور و حکم دولت به کارفرمایی سازمان برنامه و بودجه انتخاب شده، اشاره شده است.

وی افزود: آب خروجی از سد مسجد سلیمان EC حدود 600 دارد که خود به خود با ورود رودخانه های مختلف در طول مخزن 60 کیلومتری گتوند، این EC بالغ بر 300 واحد افزایش می باید، پس این جمله غلط نیست که در طول مخزن سد گتوند، EC افزایش می یابد اما طوری گفته می شود که نتیجه غلط در ذهن شنونده ایجاد می کند، چرا که به وجود آبراهه های شور میان راهی که به رودخانه کارون در مخزن سد گتوند می ریزند و قبل از احداث سد هم بوده اند و اکنون هم هستند، اشاره ای نمی شود.

بزرگزاده تصریح کرد: وقتی به سد گتوند حمله شد، ما دفاع کردیم؛ اما کسی دفاع ما را باور نکرد، چرا که 170 تا 200 هزار هکتار کشت نیشکر داریم که 3 تا 4 میلیارد مترمکعب آب را در طول سال مصرف می کنند و همه این زهاب را در مدت های طولانی تحویل پیکیر بی جان کارون می دهند و به خلیج فارس می ریزند، حالا یک مدت است که تحت فشار دولت و افکار عمومی و فضای رسانه ای آمدند تعدادی زهکش احداث کرده اند اما مع الوصف باز هم شرایط مطلوب نیست، بحث این است که پشت نیشکر کیست؟ چه کسی 200 هزار هکتار زمین را می تواند کشت کند؟ اینها رسانه دارند و می روند کارشان را انجام می دهند!

وی افزود: دولت به درستی تصمیم خیلی مهمی گرفت و این تصمیم این بود که موسسه آب دانشگاه تهران به عنوان حکم مشخص شد و یک بورد راهبری برای آن تعریف شد و از وزارت نیرو، سازمان حفاظت محیط زیست، سازمان برنامه و بودجه و جهادکشاورزی در این بورد تخصصی به کارفرمایی سازمان برنامه و بودجه حضور داشتند، نتیجه مطالعات و ارزیابی صورت گرفته به شورای عالی آب ارائه شد و این نتیجه مطالعات با حضور همه مسئولان کشور در شورای عالی آب به تصویب رسید.

معاون فنی و پژوهشی شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران خاطرنشان کرد: این مطالعات مطلقاً بسیاری از انتقادها به گتوند را تأیید نمی کند و معتقد است که بسیار بزرگنمایی می شود و آلوده کننده های اصلی کارون پشت گتوند پنهان شده اند.

* سهم گتوند در افزایش شوری کارون مشخص شد، بقیه شوری سهم چه کسانی است؟

وی ادامه داد: برآوردهای صورت گرفته در قضاوت دانشگاه تهران نشان می دهد که سد گتوند از سال 90 تا سال 93 بالغ بر 250 واحد، شوری را در مقطع گتوند در کارون افزوده، وقتی 250 واحد نمک وارد کارون شده، این مقدار تا انتهای کارون به همین مقدار ثابت است، مولکول نمک که تکثیر سلولی نمی شود و یک واقعیت علمی واضحی است که نمک رشد تکثیری ندارد؛ ولی وقتی آب را با EC 1100 در گتوند رها می کنید و در اهواز این EC به 2500 و در آبادان به 3700 می رسد، حال سوال من این است که این افزایش شوری چه ربطی به گتوند دارد؟

وی افزود: همچنین در شاخه دز وقتی EC آب در بند علی‌کله 450 واحد است و وقتی به کارون می رسد به حدود 3000 واحد افزایش میابد، در شاخه دز که شاخه مستقلی است و ربطی به کارون و گتوند ندارد، این افزایش شوری نتیجه فعالیت چه کسانی و چه نوع فعالیتی است؟

4 میلیارد مترمکعب بازگشت آب مصرفی به کارون که موجب افزایش شوری آب این رودخانه می شود و مورد اشاره معاون فنی و پژوهشی شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران بود، در جدول بالا به جزئیات آورده شده است.

منبع: تسنیم

15