روسیه تا چه اندازه به سقوط نزدیک است؟

پایگاه خبری "اسپکتیتور" در گزارشی ضمن اشاره به آخرین تحولات جنگ اوکراین، به طور خاص به بررسی این گزاره پرداخته که همزمان با تشدید فشار‌های سیاسی و اقتصادیِ بین المللی علیه روسیه و در عین حال وقوع برخی اعتراضات داخلی در این کشور، روسیه و "ولادیمیر پوتین" را تا چه اندازه می‌توان نزدیک به موقعیت فروپاشی و سقوط دانست؟  

پایگاه خبری اسپکتِیتور در این زمینه می‌نویسد: «روسیه در شرایط کنونی و از دید جهان، به اندازه اتحاد جماهیر شوروی، قبل از حضور "میخائیل گورباچوف" در قدرت، و نخستین گام‌های اجرای اصلاحات از سوی وی در قالب طرح "گلاسنوست" (در حدود ۴۰ سال پیش)، منزوی و بسته است. از این منظر، تمامی پیشرفت‌هایی که روسیه پس از سقوط شوروی انجام داده بود تا به کشور و دولتی عادی در عرصه روابط بین الملل تبدیل شود، تنها ظرف دو هفته اخیر که روسیه به اوکراین حمله کرده، بر باد رفته است. از این منظر، میراث احتمالی "ولادیمیر پوتین" رئیس جمهور روسیه برای این کشور که ایجاد ثبات، پیش بینی پذیری رفتار‌های دولت، و بهبود قابل توجه استاندارد‌های زندگیِ اکثریت مردم روسیه بوده، عملا در برابر چشمان پوتین و روس‌ها در حال نابود شدن است.

در روز‌های اخیر، "نتفلیکس" و (شبکه اجتماعی) "تیک تاک" نیز به کارزار تحریم‌های غرب علیه روسیه پیوسته اند. در این راستا، شرکت‌های مطرح غربی نظیر American Express، Barclaycard، و Mastercard نیز بازار روسیه را ترک کرده اند. حتی شرکت‌های مرتبط با صنعت مد و لباس نیز نظیر Zara و Mango هم فروشگاه‌های خود در روسیه را تعطیل کرده اند و احتمالا در چالش برانگیز‌ترین نمونه، شرکت مطرح سوئدی Ikea نیز ۱۷ فروشگاه زنجیره‌ای خود در اقصی نقاط روسیه را به حالت تعطیلی درآورده است.

در شرایطی کنونی تقریبا سراغ گرفتن از اخبار مستقل در مورد تحولات اکوراین و روسیه (بویژه در داخل روسیه) تا حد زیادی مشکل است. دسترسی به توئیتر و فیس بوک ممنوع شده است. شبکه‌های مطرح بین‌المللی نظیر "دویچه ووله" و "رادیو آزادی" نیز هفته گذشته در روسیه ممنوع شده اند. شبکه بی بی سی تا حد زیادی ساختار‌های زمان جنگ سرد خود را احیا کرده و از شیوه‌های خاصی نظیر راه اندازی مجدد رادیو موج کوتاه خود، جهت رساندن پیامش به مردم روسیه در شرایط بحرانی استفاده می‌کند.

در این میان حتی آن دسته از شبکه‌ها و رسانه‌های مستقل روسی نظیر ایستگاه رادیویی Moscow Echo و شبکه تلویزیونی TV Rain هم در راستای ایجاد برخی محدودیت‌های رسانه‌ای در روسیه تعطیل شده اند. در عین حال، دولت روسیه نسبت به ترویج مسائل و اطلاعاتی که برای نیرو‌های مسلح روسیه در بحبوحه حمله آن‌ها به اوکراین مضر است نیز مجازات تعیین کرده و تاکید کرده استفاده از واژگانی نظیر "حمله" و جنگ" از سوی روس‌ها و رسانه‌های روسی در مورد تحولات اوکراین و حمله روسیه به این کشور، کاملا ممنوع است. در ین راستا، سردبیر روزنامه روسی Novaya Gazeta اعلام کرده که "این رسانه، خدمات خبری خود را متوقف می‌کند، اما جمع آوری اطلاعاتِ خبری را همچنان ادامه می‌دهد. وی به طور خاص به این نکته اشاره می‌کند که ما به عنوان یک رسانه نمی‌توانیم نسبت به واقعیت‌ها بی‌تفاوت باشیم. " او در ادامه می‌گوید که به درستی نمی‌داند که روزنامه آن‌ها دقیقا از چه تاریخی بار دیگر امکان انتشار خواهد داشت.

در شرایط کنونی، اعتراضات خیابانی علیه جنگ در روسیه ادامه پیدا می‌کند و در عین حال، برخورد شدید پلیس با معترضان و بازداشت آن‌ها نیز با شدت ادامه پیدا خواهد کرد. بیش از ۴۳۰۰ نفر از مردم روسیه تا یکشنبه گذشته بازداشت شده اند که ۱۷۰۰ نفر از آن‌ها بر اساس آمار‌های وزارت کشور روسیه اهل مسکو بوده اند. در این راستا، گروه‌های حقوق بشری روسیه می‌گویند که معترضان روسی در ۵۳ شهر مختلف این کشور بازداشت شده اند و درعین حال شمار بازداشت شدگان برخلاف آمار‌های دولت روسیه، بیش از ۱۰ هزار نفر است. در این نقطه باید این سوال را مطرح کرد که به راستی تمامی این تحولات به کجا می‌انجامد؟

مسائل زیادی در شرایط کنونی وجود دارند که با توجه به آن‌ها می‌توان ماهیت آنچه اکنون در روسیه در حال وقوع است را به خوبی درک کرد. به عنوان مثال، اعتراضات این کشور را در نظر بگیرید. اینکه هر فرد به اعتراض ادامه می‌دهد و در این مسیر، ریسک و خطرِ بازداشت خود را به جان می‌خرد و در عین حال، تنوع جغرافیایی اعتراضات روسیه، حقیقا قابل توجه است. اعتراضات سیاسی در روسیه عمدتا گرایش به تمرکز در شهر‌های مسکو و سنت‌پیترزبورگ دارند. اعتراضات فعلیِ ضد جنگ در روسیه در شهر‌ها و مناطق مختلف روسیه اتفاق می‌افتند که این مساله نشان می‌دهد که حداقل برخی از اطلاعات (در مورد جنگ اوکراین) که برای دولت روسیه ناخوشایند نیز هستند، به نحو گسترده‌ای در اختیار مردم این کشور قرار گرفته اند و این مساله مردم را عصبانی کرده و آن‌ها را به خیابان‌ها کشانده است. پیشتر انتظار می‌رفت که دولت روسیه بتواند خیلی زود اعتراضات اینچنینی را سرکوب کند با این حال یکچنین مساله‌ای حداقل تا به اینجایِ کار محقق نشده است.

اعتراضات خیابانی علیه جنگ در روسیه ادامه پیدا می‌کند و در عین حال، برخورد شدید پلیس با معترضان و بازداشت آن‌ها نیز با شدت ادامه پیدا خواهد کرد. بیش از ۴۳۰۰ نفر از مردم روسیه تا یکشنبه گذشته بازداشت شده اند که ۱۷۰۰ نفر از آن‌ها بر اساس آمار‌های وزارت کشور روسیه اهل مسکو بوده اند

با این حال، روس‌های حامی دولت روسیه و حتی برخی اوکراینی‌ها استدلال می‌کنند که شمار بازداشت‌های اخیر در روسیه در مقایسه با وسعت قابل توجه این کشور، بسیار کم است. "کاترینا کروک" یک مدیر اوکراینی در توئیتی می‌نویسد که: "فرار از واقعیت‌ها را متوقف کنید". او به طور خاص به این نکته اشاره می‌کند که آن دسته از روس‌هایی که در شرایط کنونی با پوتین مخالفت می‌کنند، کاملا در اقلیت هستند. از دید وی، اکثریت یا موافق پوتین هستند و یا به آرامی نسبت به وی بی اعتنا و یا حتی با وی مخالفند، اما مخالفت آن‌ها چنان شدید نیست که بخواهند اقدامی را علیه پوتین و دولت روسیه انجام دهند. این دیدگاه بواسطه گزارش‌هایی از روس‌ها و اوکراینی‌هایی که اقوام و خویشاوندانی در روسیه دارند و آن‌ها به طور خاص تاکید دارند که روسیه یک "عملیات نظامی محدود" را علیه "نازی ها" انجام می‌دهد و عملا هر گونه تهاجم نظامی روسیه به اوکراین را نیز انکار می‌کنند، تقویت می‌شود.

این در حالی است که نشانه‌هایی از مخالفت با پوتین در برخی جمع‌های نخبگان سیاسی روسیه دیده می‌شود. فرزندانِ برخی مقامات عالی رتبه روسیه، برخی چهره‌های سرشناس (سلبریتی) این کشور، و همچنین گروه‌ها و انجمن‌های تخصصی روسیه نظیر پزشکان و معماران، و همچنین شماری از الیگارش‌های روسی که از نفوذ قابل توجهی نیز برخوردارند، نسبت به اقدام پوتین در حمله به اوکراین دست به اعتراض زده اند. در این میان همچنین انتظار می‌رود که مجلس روسیه موسوم به "دوما" نیز شاهد برخی مخالفت‌ها علیه سیاست‌های پوتین و دولت وی باشد.

به نحو مشابهی، دیدگاه‌های مختلفی نیز در مورد تاثیر حمله روسیه به اوکراین و وضع تحریم‌های اقتصادی علیه روسیه بر زندگیِ عادی مردم روسیه مطرح می‌شود. برخی ناظران پیش بینی می‌کنند که اقتصاد روسیه دیر یا زود با یک فروپاشی شدید رو به رو شود. مساله‌ای که تا حد زیادی ناشی از محدودیت‌های ایجاد شده از سوی بانک مرکزی روسیه و همچنین خروج بسیاری از سرمایه گذران و شرکت‌های بین المللی از این کشور است. از زمان آغازِ حمله روسیه به اوکراین، روبلِ روسیه نیمی از ارزش خود را از دست داده، نرخ‌های بهره در این کشور دو برابر شده اند و بازار سهام نیز به کُل تعطیل شده است.

در بسیاری از شهر‌های روسیه صف‌هایی طویل در برابر عابر بانک‌ها تشکیل شده و مردم شدیدا به دنبال دریافت پول نقد هستند. جدای از همه این‌ها باید پرسید که نسل‌های جوان روسیه تا چه زمان بسته و محدود شدنِ دنیای خود را تحمل خواهند کرد؟ تنوع شبکه‌های اجتماعی، مصرف گرایی، و امکانات مسافرتِ راحت تقریبا یک شبه از آن‌ها سلب شده است.

روس‌ها بحران‌های زیادی را از سر گذرانده اند که از جمله آن‌ها می‌توان به "فروپاشی اقتصادی" اشاره کرد. آن‌ها در بحران‌های اینچنینی، از بسیاری از کشور‌های دیگر انعطاف پذیر‌تر هستند. پوتین هنوز هم می‌تواند بر طبل خودکفایی و آنچه ایستادگی در برابر دشمنان خارجی این کشور عنوان می‌شود، بکوبد. جدای از این ها، به لطفِ تحریم‌های پیشین غرب علیه روسیه در مساله "الحاق کریمه به روسیه" (سال ۲۰۱۴)، اقتصاد روسیه در شرایط کنونی کمتر از قبل به واردات خارجی وابسته است.

تاکنون تحلیل‌های مختلفی دال بر این مساله وجود داشته که تهدیدات اصلی علیه پوتین، از سوی نخبگان روسی واز داخل کرملین بیرون می‌آید. بدون تردید نخبگانِ سیاست داخلی روسیه که مخالف پوتین هستند، شرایط جاری در این کشور را فرصتی مساعد جهت پیشبرد دستورکار‌های خود علیه رئیس جمهور این کشور ارزیابی می‌کنند و همین مساله می‌توان به موقعیت پوتین آسیب جدی بزند.

اگر جنگ اوکراین فرسایشی شود و تلفات روس‌ها در این جنگ افزایش پیدا کند، بدون تردید جو داخلی روسیه علیه پوتین تقویت خواهد شد. در شرایط کنونی، خبر‌های موثق فراوانی در مورد جنگ اوکراین وجود ندارد و نمی‌توانیم بر پایه آن‌ها قضاوت کنیم که اقدام نظامی روسیه علیه اکراین تا چه اندازه خوب و درست پیش می‌رود. جدای از این ها، اهداف و جدول زمانی نیز که روسیه برای خود تعریف کرده هم چندان روشن و مشخص نیست. در این زمینه، چشم انداز یک شکست تمام عیار برای روسیه چندان محتمل نیست (به طور خاص با توجه به برتری عددیِ ارتش روسیه در برابر اوکراین) با این حال، اینکه اشغال یک کشورِ ویران تا چه اندازه موفقیت آمیز باشد، خود با، اما و اگر‌های فراوانی همراه است.

از طرفی این نکته نیز روشن شده که اعتراضات عمومی در روسیه اگرچه تا حدی قابل توجه بوده اند با این حال، هنوز از قدرت تاثیرگذاری چندانی بر سطوح عالی‌رتبه قدرتِ سیاسی در روسیه برخوردار نبوده اند. با این حال، امکان دارد که این شرایط تغییر کند. آسیب پذیری نظام مالی می‌تواند یک دلیل بر این مساله باشد. به احتمال فراوان، سقوطِ روبل با تورم فزاینده در روسیه همراه می‌شود. این مساله قطعا می‌تواند تاثیرات قابل توجهی را بر زندگی مردم روسیه و همچین جهت گیری‌های آتی دولت این کشور داشته باشد.

پوتین گفته که برخلاف برخی شایعات، به دنبال اعلام حکومت نظامی در شهر‌های روسیه نیست. با این حال، در شرایط فعلی، روسیه شاهد تحولاتی نظیر گشت‌زنی‌های نیرو‌های امنیتی در معابر و خیابان‌های این کشور است و برخی گزارش‌ها نیز منتشر می‌شوند که به این نکته اشاره دارند که نیرو‌های امنیتی روسیه در برخی موارد، گوشی‌های تلفن همراهِ افراد را جهت یافتن محتوای خاص نظیر پیام‌های تحریک کننده (در بحبوحه جنگ اوکراین) و یا دسترسی به شبکه‌های اجتماعیِ مسدود شده، جستجو می‌کنند. باید پرسید که این وضعیت تا چه زمان می‌تواند ادامه پیدا کند؟

جدای از همه این ها، باید به از دست رفتن مشاغلی در روسیه که در نتیجه خروج شرکت‌های خارجی از این کشور نابود شده اند و همچنین دیگر گروه‌های شغلی که با نابودی آن‌ها از بین رفته اند و در مدت اخیر همچنین گزارش‌های مختلفی راجع به اعتراضات کارگرانی که حقوق خود را دریافت نکرده اند و احتمالا اعتراضاتی از این نوع در ادامه راه در روسیه بیشتر خواهند شد نیز اشاره کرد. پیشتر در تاریخ، سرنوشت حکومت‌هایی که یک جنگِ ناکام را به راه انداخته اند، و با بحران‌های اقتصادی و نارضایتی‌های گسترده (سیاسی) داخلی رو به رو شده‌اند، مشاهده کرده ایم (سرنوشت محتومِ حکومت‌های اینچنینی سقوط بوده است). حتی اگر تمامی این موارد موضوعاتی دور از دسترس و بعید به نظر آیند، با این حال، بایستی آن‌ها را مد نظر داشته باشیم.»