چند نکته حیاتی درباره تغذیه با شیر مادر

معصومه تهرانی با اشاره به برگزاری هفته شیر مادر در هفته اول آگوست اظهار کرد: شیر مادر حاوی فاکتورهای ایمنی‌بخشی است که سیستم ایمنی نوزاد را تقویت و از ایجاد انواع عفونت‌های گوارشی، تنفسی، عفونت گوش میانی و همچنین آسم، اگزما و آلرژی جلوگیری می‌کند.

وی افزود: احتمال چاقی و سایر بیماری‌های مزمن مانند بیماری‌های قلبی عروقی، پر فشاری خون، انواع سرطان‌ها و دیابت نیز در سنین بزرگسالی در نوزادان شیر مادرخوار کاهش می‌یابد.

این کارشناس ارشد علوم تغذیه بیان کرد: مطالعات نشان داده‌اند که تغذیه انحصاری با شیر مادر، خطر دیابت در نوزادان شیرمادرخوار را ۳۴ درصد و خطر چاقی در آنان را تا ۴۳ درصد کاهش می‌دهد. به علاوه، خطر مرگ و میر ناگهانی در کودکان شیرمادرخوار نسبت به سایر نوزادان کمتر مشاهده شده است.

وی افزود: علاوه بر آن، شیردهی برای مادر نیز فوایدی به دنبال دارد. از جمله قطع قاعدگی در طول شیردهی، کمک به کاهش وزن مادر و محافظت از مادر در برابر انواعی از سرطان‌ها به ویژه سرطان سینه، تخمدان و سرطان دهانه رحم.

تهرانی گفت: تغذیه انحصاری با شیر مادر حداقل برای مدت شش ماه و پس از آن در کنار تغذیه تکمیلی حداقل تا ۱۲ ماهگی توصیه می‌شود. تغذیه انحصاری با شیر مادر به این معنا است که شیرخوار تا پایان شش ماهگی تنها با شیر مادر تغذیه شود و هیچ نوع ماده غذایی و آشامیدنی دیگری حتی آب به او داده نشود؛ البته دادن دارو یا مولتی ویتامین و یا تغذیه با شیر دوشیده‌شده مادر اشکالی ندارد. اگر این نکات رعایت نشود، تغذیه انحصاری با شیر مادر محسوب نمی‌شود.

وی تصریح کرد: شیری که مادر در هفته اول پس از زایمان تولید می‌کند، کلستروم یا آغوز نامیده می‌شود که یک مایع شفاف و زرد رنگ است و نیازهای نوزاد را در هفته اول تأمین می‌کند. کلستروم، غنی از پروتئین است و در مقایسه با شیر کامل مادر، کربوهیدرات بیشتری دارد و یک منبع غنی از ترکیبات ایمنی است و نوزاد تازه متولد شده را از عفونت مصون نگاه می‌دارد.

عضو هیأت علمی گروه پژوهشی آموزش سلامت جهاد دانشگاهی خوزستان گفت: چنانچه نوزاد در شش ماه ابتدای زندگی به میزان کافی و صحیح از شیر مادر تغذیه کند، کالری مورد نیاز او تأمین می‌شود. با این حال یک روش مؤثر برای بررسی کفایت دریافت کالری توسط نوزاد، ارزیابی دقیق وزن، قد، محیط دور سر و وزن برای قد و برای سن و مطابقت دادن آن با منحنی‌های رشد است.

وی افزود: چنانچه به هر دلیلی انرژی کافی برای نوزاد تأمین نشود، می‌توان از فرمولای کمکی برای نوزاد استفاده کرد. میزان پروتئین شیر مادر نیز اگرچه نسبت به بسیاری از فرمولای موجود در بازار کمتر است، اما در شش ماهه ابتدای زندگی برای تأمین نیاز نوزاد کفایت می‌کند. با این حال، در شش ماهه دوم باید پروتئین با کیفیت بالا را از طریق مواد غذایی مانند گوشت به غذای کمکی نوزاد اضافه کرد.

تهرانی بیان کرد: شیر مادر دارای مقادیر بالایی از اسیدهای چرب امگا ۶ (اسید لینولئیک و اسید آراشیدونیک) و نیز اسید چرب امگا ۳ دوکوزاهگزانوئیک اسید است. اسید لینولئیک برای رشد و سلامت پوست ضروری است. اسید چرب دوکوزاهگزانوئیک اسید و اسید آراشیدونیک نیز در دقت بینایی و نمو مغز و حرکات ارادی بویژه در نوزادان نارس نقش مهمی دارند.

وی گفت: آهن موجود در شیر مادر نیز اگرچه جذب بالایی دارد اما نوزادانی که تا سن چهار تا شش ماهگی تنها از شیر مادر تغذیه می‌شوند، در خطر کمبود آهن قرار دارند و ممکن است ذخایر بدنی آن‌ها در شش تا نُه ماهگی تخلیه شود لذا توصیه می‌شود که تمامی شیرخواران از سن شش ماهگی (در نوازادان با وزن‌گیری کم و رشد ناکافی از سن چهار ماهگی) روزانه به میزان یک میلی‌گرم آهن به ازای هر کیلوگرم وزن بدن (حداکثر ۱۵ قطره در روز آهن المنتال) دریافت کنند.

این کارشناس ارشد علوم تغذیه تصریح کرد: در کودکان دارای اختلال رشد نیز توصیه می‌شود که همزمان با شروع تغذیه تکمیلی از چهار ماهگی، قطره آهن را دریافت کنند.

وی افزود: ویتامین‌های محلول در آب موجود در شیر مادر متأثر از وضعیت تغذیه‌ای مادر و ویتامین‌های محلول در آب موجود در رژیم غذایی مادر است. چنانچه مادر تغذیه کافی داشته باشد، شیر وی حاوی تمام ویتامین‌هایی است که یک نوزاد نیاز دارد اما مقدار ویتامین D آن کمتر است بنابراین توصیه می‌شود به منظور جلوگیری از راشیتیسم و کمبود ویتامین D در نوزادان، از سه تا پنج روز پس از تولد، روزانه ۲۵ قطره مولتی ویتامین و یا آ+د به نوزادان داده شود.

تهرانی گفت: به علاوه، شیر مادرانی که از قبل از بارداری و به مدت طولانی رژیم گیاهخواری دارند، از نظر ویتامین B۱۲ فقیر است و باید به تأمین این ویتامین در این نوزادان توجه داشت.

وی بیان کرد: توجه به این نکته حائز اهمیت است که ترکیبات شیر مادر و شیر گاو متفاوت است لذا مصرف شیر گاو حداقل تا سن یک سالگی برای نوزادان توصیه نمی‌شود. شیر مادر و شیر گاو اگرچه کالری یکسانی دارند اما منبع تأمین‌کننده انرژی در آن‌ها متفاوت است. میزان و نوع پروتئین هر کدام تفاوت دارد به گونه‌ای که مصرف شیر گاو در نوزادان به دلیل محتوای پروتئین بیشتر، بار بیشتری به کلیه‌های این نوزادان وارد می‌کند.

عضو هیأت علمی گروه پژوهشی آموزش سلامت جهاد دانشگاهی خوزستان تصریح کرد: به علاوه عمده پروتئین شیر مادر از نوع پروتئین Whey است در حالی که عمده پروتئین شیر گاو از نوع کازئین است. کازئین بر خلاف پروتئین Whey، در معده نوزاد یک دلمه دیر هضم ایجاد می‌کند.

وی گفت: میزان آهن شیر مادر و شیر گاو نیز اگرچه تقریباً یکسان است اما جذب آهن شیر مادر بسیار بیشتر از آهن موجود در شیر گاو است.

تهرانی افزود: از دیگر تفاوت‌های میان شیر مادر و شیر گاو، محتوای ویتامین E در شیر مادر است که در مقایسه با شیر گاو بسیار بیشتر است.

این کارشناس ارشد علوم تغذیه تصریح کرد: باید توجه داشت که اگرچه از شش ماهگی تغذیه تکمیلی برای شیرخوار آغاز می‌شود اما در سال اول زندگی همچنان شیر مادر غذای اصلی شیرخوار محسوب می‌شود. در سال دوم زندگی نیز اگر چه غذای سفره اولویت دارد اما شیر مادر همچنان یک‌سوم نیازهای تغذیه‌ای شیرخوار را تأمین می‌کند.

منبع: ایسنا

25