چرا هر فصل دوبار آغاز می‌شود؟!

هر سال کارشناسان هواشناسی در نخستین روز دسامبر (دهم آذر) از رسیدن فصل زمستان استقبال می‌کنند در حالی که دیگران ادعا می‌کنند زمستان واقعاً چند هفته بعد با انقلابین آغاز می‌شود که در ۲۰، ۲۱ یا ۲۲ دسامبر (اول دی) رخ می‌دهد. پس در خصوص آغاز و پایان فصول حق با کیست؟ بستگی دارد به اینکه چرا این سوال را می‌پرسید.

 فصول به دو شکل تعریف می‌شوند: فصول نجومی که بر اساس موقعیت زمین و حرکت آن به دور خورشید است و فصول هواشناسی که بر اساس چرخه‌های دمای سالانه هستند. در هر دو روش، فصول به بهار، تابستان، پاییز و زمستان تقسیم می‌شوند، با این تفاوت که زمان آغاز و پایان فصول در این دو روش متفاوت است.

فصول نجومی

مردم برای تعیین فصول همیشه نگاه‌شان به آسمان‌ها بوده است. روم باستان نخستین جایی بود که به طور رسمی آن فصول را با معرفی تقویم جولیِن (یا ژولینی) مشخص کرد. بخاطر مغایرت‌های تقویم میلادی که اساساً امروز از آن استفاده می‌شود، فصول امروز نسبت به آن زمان در روز‌های متفاوتی آغاز می‌شوند. امروزه، آغاز هر فصل نجومی با اعتدالین یا انقلابین مشخص می‌شود.

اعتدالین زمانی است که روزِ زمین تقریباً به نیم تقسیم می‌شود و هر ۶ ماه یک‌بار در بهار و پاییز رخ می‌دهد، زمانی که مدار زمین و شیب محوری آن با هم ترکیب می‌شوند تا خورشید مستقیما روی خط استوا قرار بگیرد. در اعتدالین، تقریباً نیمی از سیاره روز است و نیمی دیگر شب. با پیشروی فصل جدید، موقعیت خورشید همچنان تغییر می‌کند و بسته به اینکه شما در کدام نیمکره زندگی می‌کنید، روز‌ها به شکل تصاعدی روشن‌تر یا تاریک‌تر می‌شوند تا انقلابین از راه برسد.

انقلابین نشانه‌ی روشن‌ترین و تاریک‌ترین روز‌های سال و متاثر از شیب زمین است و آغاز تابستان و زمستان نجومی را نشان می‌دهد. وقتی نیمکره‌ی شمالی به سمت خورشید شیب پیدا می‌کند، روز‌ها روشن‌تر و در وضع تابستانی است، در حالی که همزمان نیمکره جنوبی به دور از خورشید شیب گرفته است و غرق یک زمستان تاریک می‌شود.

اما این روش سنجش فصول با چالش‌هایی همراه است. سال خورشیدی تقریباً ۳۶۵.۲۴۲۲ روز زمینی است، بنابراین غیرممکن است هیچ گاه‌شماری بتواند با چرخش زمین به دور خورشید به طور کامل همگام شود. در نتیجه، هرسال فصول نجومی در روز‌ها و اوقات اندکی متفاوت آغاز می‌شوند و نگهداشتنِ آمار آب و هوایی به کار رفته در کشاورزی، تجارت و امثال آن‌ها در یک حالت را دشوار می‌کنند. به همین دلیل کارشناسان هواشناسی به فصول وابسته به هواشناسی روی آورده‌اند.

فصول هواشناسی 

حداقل از قرن هیجدهم، دانشمندان در جستجوی روش‌های بهتری برای پیش‌بینی فصول و پدیده‌های هوایی دیگر بوده‌اند. به مرور زمان، این جستجو منجر به شکل‌گیری مفهوم فصول هوایی شد که همسویی بیشتری با دما‌های سالانه و تقویم شهری دارد. فصول هوایی بسیار ساده‌تر از فصول نجومی هستند؛ فصول هواشناسی سال گاهنامه‌ای را به چهار فصل تقسیم می‌کنند که هر فصل دقیقاً سه ماه طول می‌کشد و بر اساس چرخه‌ی دمای سالانه است. زمستان در سردترین سه‌ماهه‌ی سال، تابستان در گرم‌ترین سه‌ماهه‌ی سال و بهار و پاییز در ماه‌های باقیمانده از راه می‌رسند.

در نیمکره شمالی، این به آن معناست که روز آغازینِ هر فصل ۱ مارس (اواسط اسفند)، ۱ ژوئن (اواسط خرداد)، ۱ سپتامبر (اواسط شهریور) و ا دسامبر (اواسط آذر) است. در نیمکره جنوبی، فصول برعکس است: بهار در سپتامبر، تابستان در دسامبر، پاییز در مارس و زمستان در ژوئن آغاز می‌شود.

سازگاری فصول هواشناسی به هواشناسان اجازه می‌دهد محاسبات آماری پیچیده‌ی لازم برای پیشگویی‌ها و مقایسه‌ی فصول با یکدیگر را انجام دهند.