۵ نکته مهم که باید در کمک به دیگران بدانیم

انفاق و نیکوکاری یکی از موضوعات مهم در دین اسلام است که در قرآن کریم نیز به آن اشاره شده؛ دلیل تأکید و تشویق به انفاق در قرآن بی‌تفاوت نبودن نسبت به شرایط و مشکلات همنوعان و رسیدگی به آن است. انفاق مصادیق بسیاری دارد که از دادن وجه نقد به نیازمندان تا مثلا هزینه‌کردن برای آبرسانی به مناطق کم‌برخوردار یا آموزش دادن حرفه به افراد نیازمند برای رسیدن به استقلال مالی و... را شامل می‌شود. برای انفاق کردن هیچ قید و شرطی جز آلوده نشدن به ریا عنوان نشده است. از منظر قرآن‌کریم انفاق در راه خدا، معامله‌ای پرسود و ارزشمند است که موجب جلب پاداش‌های عظیم و رسیدن به بهشت الهی شده، انسان را از هول و هراس قیامت ایمن کرده و موجب نجات از عذاب دردناک الهی می‌شود.

انفاق بدون ریا 

در قرآن‌کریم تأکید زیادی به انفاق و صدقه‌دادن به نیازمندان شده است. در آیه ۲۷۴ سوره بقره با اشاره به پنهانی بودن انفاق آمده است: «کسانی که مال خود را در شب و روز انفاق کنند نهان و آشکارا، آنان را نزد پروردگارشان پاداش نیکو خواهد بود و هرگز بیمناک و اندوهگین نخواهند گشت.» با وجود این می‌توان انفاق را گاهی اوقات در ملأعام و برای تشویق دیگران به انجام این عمل مومنانه و گاهی مخفیانه انجام داد تا دچار ریا نشویم. مهم‌ترین رکن انفاق تلاش برای جلب رضای خدا و نه رضایت خلق خداست. انفاق و احسان به نیازمندان زمانی ارزش پیدا می‌کند که جز رضای خدا هیچ توقعی از دیگران نداشته باشیم و انفاق را خالصانه و بدون ریا انجام دهیم. همانطور که خداوند متعال در آیات ۸ و ۹ سوره لقمان نیز اشاره کرده است: ‌«و طعام را در حالی‌که خود دوستش دارند به مسکین و یتیم و اسیر می‌خورانند. (و می‌گویند:) ما شما را به‌خاطر خدا اطعام می‌کنیم و هیچ پاداش و سپاسی از شما نمی‌خواهیم.»

انفاق از مالی که دوست داری

برخی افراد هم هستند که با دادن لباس‌ها یا وسایل دست‌دوم و مستعمل به فقرا احساس می‌کنند با این کار خدمت بزرگی به این افراد کرده‌اند درحالی‌که در آیه ۹۲ سوره‌آل‌عمران به این موضوع هم اشاره شده که «لن تنالوا البر حتی تنفقوا مما تحبون؛ یعنی چیزی را که ارزش دارد به دیگران بدهید نه چیزی را که می‌خواهی دور بیندازی.» اگر می‌خواهید به درجات بالا برسید چیزی را بدهید که مورد علاقه خودتان باشد و بتوانید از آن دل بکنید. چرا که هدف از انفاق‌ تنها سیرشدن‌ فرد فقیر نیست بلکه خوب شدن فرد انفاق‌کننده هم هست. بنابراین اگر وسیله مستعملی را به فقیری بخشیدی و او هم از سر ناچاری آن را قبول کرد این مسئله باعث رشد تو نمی‌شود.

انفاق در تنگدستی

اما اگر فردی از نظر اقتصادی در مضیقه بود و تمایل داشت تا انفاق کند باید چه کاری انجام دهد؟ افراد تنگدست نیز به مقدار توانایی می‌توانند در راه کمک به دیگران انفاق کنند و انفاق منحصر به مال و ثروت نیست بلکه هرگونه موهبت خدادادی را شامل می‌شود؛ خواه مال و ثروت باشد یا علم و دانش یا مواهب دیگر، و به این ترتیب خداوند می‌خواهد روح گذشت و فداکاری و سخاوت را حتی در نفوس مستمندان جای دهد تا از رذائل اخلاقی فراوانی که از «بخل» سرچشمه می‌گیرد بر کنار بمانند. آنها که انفاق‌های کوچک را در راه خدا ناچیز می‌شمارند برای این است که هر یک از آنها را جداگانه مورد مطالعه قرار می‌دهند، وگرنه اگر همین کمک‌های جزئی را در کنار هم قرار دهیم و مثلا اهل یک مملکت اعم از فقیر و غنی هر کدام مبلغ ناچیزی برای کمک به بندگان خدا انفاق و برای پیشبرد اهداف اجتماعی مصرف کنند، کارهای بزرگی به وسیله آن می‌توانند انجام دهند، علاوه بر این اثر معنوی و اخلاقی انفاق بستگی به حجم انفاق و زیادی آن ندارد و در هر حال عاید انفاق‌کننده می‌شود.

انفاق‌های حکیمانه

حجت‌الاسلام محسن قرائتی درخصوص برخی انفاق‌های ساده و البته حکیمانه‌ای که می‌توان در زندگی انجام داد، معتقد است:‌ یاد دادن هنر به دیگران یکی از انفاق‌هایی است که می‌توان در زندگی انجام داد. ما باید یک عزم ملی داشته باشیم که به هر جوانی یک مهارتی را هدیه کنیم. چون وقتی فرد دیپلمه و لیسانسه ما بی‌مهارت هستند، طلبه ما مهارت نداشته باشد توفیقش کم است. مثلا یک طلبه اگر مهارت نداشته باشد، فقط می‌تواند پیشنماز شود. اما اگر مهارت کلاس‌داری داشته باشد، می‌تواند پای تخته سیاه برود و بچه‌ها را جمع کند. برایشان کلاس بگذارد. مهارت خنداندن داشته باشد می‌تواند بچه‌ها را با خنده‌های حکیمانه جذب کند. یا در پادگان‌ها می‌توان به سربازان حرفه‌ای یاد داد. او با تأکید بر اینکه در انفاق باید معتدل بود، می‌گوید: «در زمان پیامبراکرم(ص) شخصی تمام اموالش را وقف کرد، پیغمبر فرمود: بسیار کار بدی کرده است. اگر به من می‌گفتید، اجازه نمی‌دادم او را در قبرستان مسلمان‌ها دفن کنید. پدر حق ندارد همه اموالش را وقف کند.»

انفاق در سیره معصومین‌(ع)

امام علی(ع) در طول مدتی که ملبس به لباس امامت شدند، شبانه در کوچه‌های شهر به‌ دنبال منازل فقرا می‌گشتند و کیسه‌هایی از آرد و گندم به در خانه آنان می‌گذاشتند و بدون آنکه کسی متوجه شود، از آنجا دور می‌شدند. رسیدگی شبانه امام به فقرا وقتی معلوم شد که ایشان به شهادت رسیدند و مردم، دیگر کمک‌های شبانه‌ای را دریافت نمی‌کردند. ایشان بدون آنکه خود را معرفی کنند، وارد خانه یتیمان می‌شدند و به آنان خدمت می‌کردند. حتی هم‌بازی یتیمان می‌شدند و در پخت نان و درست کردن آتش کمک می‌کردند.

در جلد ۹ کتاب وسایل‌الشیعه درخصوص انفاق حضرت‌زهرا(س) آمده است: مرد گرسنه‌ای در مسجد مدینه به‌پاخاست و گفت:‌ای مسلمانان، از گرسنگی به تنگ آمده‌ام، مرا مهمان کنید. پیامبر اسلام(ص) فرمودند: چه‌کسی این مرد را امشب مهمان می‌کند؟ امام‌علی(ع) فرمود: من یا رسول‌الله. آن حضرت کمی بعد وارد منزل شد و از فاطمه زهرا (س) پرسید: آیا غذایی در منزل داریم؟ مهمان گرسنه آورده‌ام. حضرت زهرا (س) ایثارگرانه فرمود: در خانه ما غذایی نیست، مگر به اندازه خوراک دختربچه، اما امشب ایثار می‌کنیم و گرسنگی را تحمل می‌کنیم و همین مقدار غذا را به مهمان می‌بخشیم. حضرت علی(ع) گفت: بچه‌ها را بخوابان و من چراغ را برای مهمان خاموش می‌کنم. فاطمه(س) چنین کرد و به مهمان غذا دادند، چون صبح شد خداوند درباره آنان این آیه سوره حشر را نازل کرد: «و یوثرون علی أَنفسهم و لو کان بهم خصاصه؛ و آنان را بر خود ترجیح می‌دهند، گرچه خودشان را نیاز شدیدی باشد.»