پدیده احزاب کاغذی در خراسان رضوی

تحزب از موضوعاتی به شمار می‌رود که در کشور ما از سابقه‌ای غنی و دیرینه برخوردار است؛ در این میان اما، استان خراسان رضوی به‌دلیل تاریخ و پیشینه سیاسی و حضور سیاستمداران و چهره‌هایی شاخص از این خطه در عرصه سیاسی کشور در قیاس با دیگر استان‌ها جایگاه ویژه‌تری دارد.

فعالیت 14 حزب استانی و 38 حزب ملی در خراسان رضوی

در حوزه احزاب و تشکل‌های سیاسی، خراسان رضوی پس از پایتخت، بیشترین فعالیت‌های حزبی را به‌خود اختصاص داده، به‌طوری‌که درحال حاضر 52 حزب متشکل از 14 حزب استانی و 38 حزب ملی که دارای شعبه یا شاخه استانی‌اند، در این استان فعالیت می‌کنند، همچنین شمار تعداد دفاتر شهرستانی احزاب استانی به 30 دفتر می‌رسد.

انجمن اسلامی مهندسین خراسان رضوی، مجمع اسلامی اصناف خراسان رضوی، جمعیت دفاع از آرمان‌های انقلاب اسلامی خراسان رضوی، جمعیت خدمتگزاران سازندگی خراسان رضوی، کانون اسلامی دانشگاهیان خراسان و مجمع مشورتی اصلاح‌طلبان خراسان رضوی بخشی از احزاب استانی خراسان رضوی هستند که مرکزیت آنها در مشهد قرار دارد.

همچنین، حزب اسلامی کار، اعتدال و توسعه، مردم‌سالاری ایران، اعتماد ملی، همبستگی ایران اسلامی، کارگزاران سازندگی، جمعیت رهپویان انقلاب اسلامی، مجمع نیروهای خط امام، جمعیت ایثارگران انقلاب اسلامی، مجمع روحانیون مبارز و حزب مؤتلفه در زمره احزاب مطرح ملی به شمار می‌آیند که در خراسان رضوی دارای شعبه یا شاخه‌اند.

اما با وجود 52 حزب استانی و ملی مجوزدار و دارای پروانه فعالیت رسمی در خراسان رضوی، به نظر می‌رسد بسیاری از این احزاب صرفا پروسه ثبت کاغذی را طی کرده‌اند و فعالیت بخش عمده‌ای از آنان تنها به صدور بیانیه در مناسبت‌های سیاسی و فعالیت در ایام انتخابات محدود می‌شود و در دیگر چالش‌ها و معادلات استان از تحرک و نقش‌آفرینی این احزاب خبری نیست!

تعدد و ظرفیت احزاب و گروه‌های سیاسی در حل مشکلات و چالش‌های کشور، موجب شد تا مسؤولان به‌فکر تقویت خانه احزاب و توسعه خانه احزاب در استان‌ها بیفتند، برهمین اساس، با تأسیس خانه احزاب خراسان رضوی در شهریورماه 95 به عنوان نخستین خانه احزاب استانی در کشور، فعالیت حزبی در استان وارد مرحله جدیدی شد.

خانه احزاب به‌عنوان یک نهاد مدنی، غیردولتی و دارای شخصیت حقوقی مستقل، متشکل از نمایندگان احزاب و گروه‌های سیاسی دارای مجوز کمیسیون ماده 10 احزاب و شامل مجمع عمومی، شورای مرکزی، هیأت‌رئیسه و کمیته‌هایی تخصصی است.

به گفته رئیس خانه احزاب خراسان رضوی درحال حاضر 7 کمیته‌ تخصصی تحت عنوان اطلاع‌رسانی، حقوقی و قضایی، آموزش و تحقیقات، پشتیبانی و امور مالی، روابط بین‌الملل، انتخابات و کمیته بانوان در خانه احزاب خراسان رضوی تشکیل شده است، ریاست خانه احزاب نیز به‌صورت دوره‌ای یک‌ساله بین سه جریان انتخاب می‌شود تا همه احزاب و سلایق مختلف در مدیریت خانه احزاب سهیم‌ باشند.

ایجاد فضای سالم سیاسی، گسترش فرهنگ حزبی و فعالیت‌های گروهی، تقویت روحیه تعاون و تفاهم بین احزاب و تشکل‌های سیاسی، حاکمیت ضوابط قانونمند بررقابت‌های سیاسی، برپایی جلسات، همایش‌ها و نمایشگاه‌های مرتبط با فعالیت احزاب و گروه‌های سیاسی در سطح استان، بخشی از وظایف خانه احزاب به‌شمار می‌رود که می‌تواند به سالم‌سازی و تقویت نشاط سیاسی در استان کمک کند.

به گفته احمد قربانی، مدیرکل امور سیاسی و انتخابات استانداری خراسان رضوی همه احزاب، تشکل‌ها و گروه‌های سیاسی خراسان رضوی در قالب سه جریان اصلی اصلاح طلب، اصولگرا و اعتدالگرا و مستقل در خانه احزاب حضور دارند که از این تعداد 27 حزب اصلاح‌طلب، 18 حزب اصولگرا و هفت حزب اعتدال‌گرا و مستقل را دربرمی‌گیرد.

قانون احزاب تحت‌عنوان«فعالیت احزاب، جمعیت‌ها و انجمن‌های سیاسی و صنفی و انجمن‌های اسلامی یا اقلیت‌های دینی شناخته‌شده» نخستین‌بار در شهریورماه سال 60 به تصویب رسید.

پس از تجدیدنظرهای صورت‌گرفته، قانون «نحوه فعالیت احزاب و گروه‌های سیاسی» که نسبت به قانون قبلی جامع‌تر و دارای تمایزاتی است، بهمن‌ماه 94 توسط مجلس شورای اسلامی تصویب و 22 همان ماه برای اجرا ابلاغ شد.

الزامات قانون جدید احزاب

قانون جدید احزاب از تاریخ لازم‌الاجرا شدن جایگزین قانون قبلی شده، بنابراین احزاب باید شرایط خود را با قانون جدید تطبیق دهند؛ قربانی در همین زمینه اشاره می‌کند: یکی از الزامات قانون جدید احزاب، تأسیس تعداد مشخصی شعبه یا دفتر در شهرستان‌ها است، کمااینکه احزاب ملی نیز باید در استان‌ها شعبه داشته باشند.

مدیرکل امور سیاسی و انتخابات استانداری خراسان رضوی ضمن تأکید بر ضرورت فعال‌تر شدن احزاب در عرصه سیاسی، از اعلام آمادگی برای همکاری جدی با خانه احزاب سخن گفته و تصریح می‌کند: خانه احزاب، یک نهاد صنفی است و فارغ از دسته‌بندی‌های سیاسی تعریف می‌شود.

وی با اشاره به حوادث دی‌ماه 96 ادامه می‌دهد: پس از اتفاقات دی‌ماه سال گذشته، ترجیع‌بند ادبیات صاحب‌نظران سیاسی گفت‌و‌گو و انعکاس مطالبات مردم از طرق مشروع، قانونی، نظام‌مند و نوین به حاکمیت بود که در این راستا احزاب، بهترین ابزار به شمار می‌روند.

قربانی خانه احزاب را به‌عنوان یک نهاد فرابخشی، بستر مناسبی برای گفت‌وگوی احزاب دانسته و می‌افزاید: فضای بسیار خوبی آماده شده به‌طوری‌که بسیاری از چهره‌های سیاسی طیف‌های مقابل در سایه خانه احزاب و ناشی از شکل‌گیری چنین بستری تعاملات و ارتباطات بسیار خوبی با یکدیگر برقرار کردند، این فرصت بسیار مغتنم است، چرا که بسیاری از مسائل در سایه گفت‌و‌گو قابل تسهیل است.

مدیرکل امور سیاسی و انتخابات استانداری خراسان رضوی وضعیت خراسان رضوی را در حوزه نشاط سیاسی در قیاس با دیگر استان‌های کشور قابل قبول توصیف و اضافه می‌کند: از لحاظ فعالیت‌های حزبی به معنای عرفی و شکلی، تعداد احزاب، تعداد شعبات و برگزاری نشست‌ها در مجموع وضعیت خراسان رضوی نسبت به دیگر استان‌ها بهتر است و حتی می‌توان گفت ما در صدر استان‌های کشور قرار داریم.

وی با اذعان به اینکه فعالیت احزاب متناسب با تعدد احزاب در استان نیست، به موانع پیش‌روی فعالیت حزبی اشاره و تصریح کرد: نمی‌توان صرفا خود احزاب را عامل وضعیت موجود دانست، بلکه موانع و هزینه‌های‌ فعالیت‌‌های حزبی در این زمینه اثرگذار است، البته احزاب نیز می‌توانند گام‌های بسیار اساسی‌تر و جدی‌تری برای ارتقای وضعیت فعلی بردارند.

قربانی تأکید کرد: در وهله اول باید دلیل اینکه چرا با وجود 52 حزب، فعالیت مطلوبی نداریم مورد بررسی قرار گیرد، با این تعدد، کارکرد دستگاه‌های اجرایی ما باید در سایه نظارت، نقد و مطالبه احزاب وضعیت بسیار بهتری داشته باشد، باید به‌واسطه فعالیت احزاب کادرهای سیاسی و مدیریتی بیشتری در دستگاه‌های مختلف داشته باشیم.

مدیرکل امور سیاسی و انتخابات استانداری خراسان رضوی با بیان اینکه فعالیت‌های انتخاباتی گروه‌های سیاسی ما به‌واسطه این تعدد احزاب باید بیشتر شود، متذکر شد: اگر در مقطعی مانند انتخابات فعالیت‌های انتخاباتی ما نظام‌مند و تشکیلاتی نیست، بخش عمده‌ای از آن ناشی از این است که احزاب ما در استانداردهای مطلوب ظاهر نمی‌شوند و فعالیت‌های آنان پوشش لازمی که بتواند فضای سیاسی استان را متأثر کند، ندارد.

وی همچنین اظهار کرد: انتظار ما این است سیطره احزاب بر فضای استان کاملا محسوس باشد و احزاب در معادلات استان نقش‌آفرینی بیشتری داشته باشند که در این حوزه خانه احزاب به‌عنوان یک ظرفیت صنفی می‌تواند بسیار تأثیرگذار باشد.

چالش‌های فراروی احزاب

رئیس دوره‌ای خانه احزاب خراسان رضوی با اشاره به چالش‌های فراروی احزاب به خبرنگار فارس گفت: فرهنگ تحزب در کشور ما نهادینه نشده و توسعه سیاسی به‌مفهوم اینکه احزاب در انتخابات‌ها نقش اصلی را ایفا کنند به‌وجود نیامده است.

جواد آرین‌منش ادامه داد: افزون بر آن، ممنوعیتی برای گروه‌ها، تشکل‌ها و نهادهای غیرسیاسی برای ارائه لیست انتخاباتی در انتخابات‌ها وجود ندارد، طوری‌که در آستانه انتخابات همه احزاب و گروه‌های سیاسی و غیرسیاسی وارد عرصه سیاسی انتخاباتی می‌شوند، لیست معرفی می‌کنند و پس از پایان انتخابات هیچ‌کس در قبال لیست ارائه شده پاسخگو نیست!

وی با انتقاد از عدم حمایت احزاب در کشور، اظهار کرد: دموکراسی و مردم‌سالاری بدون وجود احزاب قدرتمند و پاسخگو ناقص است و این نقص اکنون در کشور ما وجود دارد، به‌عنوان مثال، در انتخابات ریاست جمهوری گذشته فقط حزب مؤتلفه بود که کاندیدای حزبی معرفی کرد و بقیه افراد هیچ‌کدام وابسته به یک حزب سیاسی نبودند.

به اعتقاد رئیس دوره‌ای خانه احزاب خراسان رضوی، اینکه بسیاری از رؤسای جمهور، مسؤولان و مقامات افتخار می‌کنند عضو هیچ حزب و گروهی نیستند، یک نقص جدی در نظام دموکراسی در کشور به‌شمار می‌رود.

آرین‌منش در ارزیابی عملکرد فعالیت دوساله خانه احزاب خراسان رضوی گفت: اظهارنظر درباره موفقیت یا عدم موفقیت خانه احزاب استان در یک بازه زمانی کوتاه کار آسانی نیست اما همین‌که ما موفق شدیم در خراسان رضوی خانه احزاب را تأسیس و احزاب اصلاح طلب، اصولگرا و اعتدالگرا را هرازگاهی گردهم آورده و با یکدیگر گفت‌وگو و تعامل کنیم، یک موفقیت به‌شمار می‌رود.

وی با اشاره به اینکه تا رسیدن به جایگاه واقعی خانه احزاب در استان و کشور فاصله زیادی وجود دارد، اضافه کرد: اگر در یک استان اقداماتی در این زمینه انجام شود اما استان‌های دیگر، پایتخت و مسئولان عالی‌رتبه نظام حمایتی نکنند، اتفاق جدی نمی‌افتد.

علاوه بر تأسیس و تقویت خانه احزاب در استان‌ها، تدوین منشور گفت‌وگوی سیاسی از دیگر اقداماتی بود که پس از حوادث دی‌ماه 96 انجام و اسفندماه همان سال توسط وزیر کشور به همه استانداران ابلاغ شد. براین اساس، استانداران موظف شدند در راستای تقویت خانه احزاب، آسیب‌شناسی و رفع موانع فعالیت احزاب و تشکل‌های سیاسی و صنفی در استان‌ها تلاش کنند.

در خاتمه باید گفت، با وجود سبقه صدساله و تعدد احزاب و گروه‌های سیاسی در کشور، فرهنگ تحزب همچنان نهادینه نشده و با چالش‌های بسیاری روبروست؛ البته، در این میان نباید از نقش خود احزاب و تشکل‌های سیاسی غافل شد، احزاب به‌عنوان نمایندگان اقشار مختلف و پل ارتباطی بین مردم و مسؤولان نتوانسته‌اند در حوزه مطالبه‌گری و انعکاس صدای مردم به دولت و حاکمیت آن‌گونه که باید توفیقی داشته باشند.

این انتظار که احزاب و تشکل‌های سیاسی نه فقط در ایام انتخابات بلکه در مناسبات و موقعیت‌های حساس استان کنشگری مؤثرتری داشته باشند، توقع زیادی نیست، احزاب به‌ویژه در مقطع کنونی که کشور آماج مشکلات و هجمه‌های همه‌جانبه است باید با نقش‌آفرینی فعال‌تر در عرصه‌های مختلف در جهت رفع چالش‌ها، انسجام و وحدت ملی تلاش کنند.

منبع : فارس

28