سورپرایز فضایی سپاه در راه است

نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که از تغییر در تعاریف ماموریتی نیروی هوایی سپاه در اواخر دهه ۱۳۸۰ شکل گرفت، با تشکیل فرماندهی فضایی، اقدام به تدوین نقشه راهی برای ایجاد قدرت مورد نیاز در عرصه فضا در حوزه دفاعی برای جمهوری اسلامی ایران کرد.

ایجاد قابلیت پرتاب ماهواره با توجه به نیاز گسترده به بسترهای فضاپایه که امروزه به طور قطع به یک ضرورت برای قدرتمند بودن تبدیل شده از جمله اهداف نیروی هوافضای سپاه بود.

در اوایل دهه ۱۳۹۰ و پس از شهادت سردار حسن طهرانی مقدم، مسئول سابق یگان موشکی و مسئول وقت تحقیقات و خودکفایی سپاه، مهم ترین برنامه سپاه در عرصه فضایی رسیدن به پرتابگر ماهواره برای قرار دادن آن در مدار ۱۰۰۰ کیلومتری بیان شد.

حسن طهرانی مقدم در آخرین پروژه خود در حال آماده سازی یک ماهواره بر چهار مرحله ای سوخت جامد به نام «قائم» بود که قطر و طول مرحله اول آن به ترتیب ۳.۵ و ۲۰ متر عنوان شده است.

با شهادت ایشان برنامه فضایی سپاه در بخش پرتابگر به مدت کوتاهی دچار وقفه شده و پس از حدود ۶ ماه مجددا از سر گرفته شد و به گفته فرمانده سابق سپاه، سرلشکر جعفری، پروژه آخر شهید طهرانی مقدم با پیگیری سایر متخصصان سپاه به نتیجه رسید.

حضور سپاه در عرصه فضایی همانند بسیاری دیگر از اقدامات این نهاد انقلابی غافلگیرانه بود. هرچند اولین نشانه در مورد فعالیت فضایی توسط خود سپاه در قالب رونمایی از موتور سوخت جامد «سلمان» در ۲۰ بهمن ۱۳۹۸ بروز داده شد اما شاید هیچکس تصور نمی کرد اولین کاربرد سلمان در عرصه فضایی باشد.

تقریبا دو ماه و نیم بعد و در ۵ اردیبهشت ۱۳۹۹ ماهواره بر سه مرحله ای «قاصد۱» بدون هرگونه خبر قبلی -چه از داخل و چه ناظران خارجی- پرتاب شد.

نکته اینکه در پرتاب های فضایی «سفیر» و «سیمرغ» همواره با تصاویر ماهواره ای منتشر شده از سوی خارجی ها، همه از قریب الوقوع بودن یک پرتاب آگاه می شوند اما سپاه قاصد۱ را با استفاده از یک پرتابگر متحرک از پایگاه فضایی شاهرود که متعلق به نیروی هوافضای سپاه است پرتاب  و با موفقیت ماهواره «نور۱» را در مدار حدود ۴۳۰ کیلومتری تزریق کرد. این ماهواره با گذشت بیش از یک سال و نیم همچنان با کمی افت ارتفاع در مدار در حال گردش است.

اجرای این ماموریت موفق آن هم در اولین پرتاب، خبر شوکه کننده ای بود که با انتشار جزئیات ماهواره بر قاصد-۱ ابعاد فنی ماموریت سپاه بیشتر آشکار شد.

حدود یکسال قبل از آن و باز هم بدون هرگونه انتشار خبری، سپاه یک پرتاب زیرمداری با محموله آزمایشی به نام «نبا» انجام داده بود که این ماموریت هم از چشم ناظران خارجی پنهان مانده بود.

در پرتاب سال ۱۳۹۸، پرتابگر قاصد حامل یک محموله آزمایشی به نام نبا بوده است. این ماموریت در ساعت ۹:۳۵  به وقت تهران صورت پذیرفته و محموله نبا موفق به ارسال تصویر از ارتفاع ۲۵۰ کیلومتری از ساحل دریای خزر در کشور ترکمنستان شده است.

این امر دارای پیام های مختلفی است از جمله سطح بسیار بالای حفاظت اطلاعات در سپاه و همچنین توانایی اجرای فوری، دقیق و صحیح پرتاب فضایی به صورت کاملا مخفیانه حتی از دید ماهواره های دشمن.

اجرای این ماموریت در ابتدای سال ۹۸ نشان می دهد که سپاه کار توسعه ایستگاه های کنترل و کاربری زمینی ثابت و متحرک مورد نیاز را نیز بی سر و صدا به انجام رسانده تا در این ماموریت مورد استفاده قرار گیرند.

در تابستان سال ۹۸، پایگاه تحقیقات فضایی سپاه در حوالی کویر مرکزی ایران، روزهای شلوغ و پرکاری داشت. تصاویر ماهواره ای از محوطه آزمایش این تاسیسات، اجرای آزمایش های متعدد پیشران های سوخت جامد را نشان می داد. برخی تحلیلگران، این تصاویر را نشانه ورود تحقیقات موشکی سپاه به یک مرحله جدی و مهم می دانستند. از طرفی، تفاوت اثر آزمایش مذکور روی زمین نشان می داد که دست کم دو نوع پیشران در دست آزمایش بوده است.

قاصد-۱ که در اردیبهشت ۱۳۹۹ پرتاب شد، در مرحله اول خود از یک موشک بالستیک «قدر اچ» استفاده کرده و به جای محموله جنگی با نصب موتور سلمان در مرحله دوم و موتور یا موتورهای سوخت جامد ناشناخته کوچک به عنوان مرحله سوم، اولین ماموریت پرتاب ماهواره برای سپاه را به انجام رساند. قاصد-۱ طولی در حدود ۱۸.۱ متر داشته و جرم آن نیز در مرحله اول در حدود ۱۶ تن است.

مرحله اول قاصد-۱ پس از ۱۱۸ ثانیه عملکرد، خاموش و در ارتفاع ۸۰ کیلومتری جدا شده و به داخل جو سقوط می کند. پس از آن مرحله دوم در ثانیه ۲۹۰ و ارتفاع ۴۱۵ کیلومتری جدا شده و به داخل جو می افتد.

نهایتا موتور مرحله سوم در ثانیه ۴۸۰ از شروع ماموریت و در ارتفاع ۴۳۰ کیلومتری، ماهواره را با سرعت ۷.۶۵ کیلومتر بر ساعت که معادل سرعت ۲۸ ماخ (بر اساس سرعت صوت در آن ارتفاع) در مدار تزریق می کند.

آنچه از ظاهر تصویر به نمایش گذاشته شده برای این ماهواره مکعب مستطیلی قابل دریافت است، نور-۱ دارای چهار صفحه خورشیدی باز شونده است که در کنار صفحات خورشیدی نصب شده روی پنج وجه از بدنه، کار تامین نیروی الکتریسیته لازم در عمر عملیاتی یک ساله این ماهواره را بر عهده دارد. لازم به ذکر است که عمر عملیاتی ماهواره تابع عمر مداری و عمر تجهیزات نصب شده روی آن است.

موتور سلمان با قطر حدود یک متر دارای چند ویژگی برجسته است که یکی شامل استفاده از نازل تمام متحرک برای کنترل بردار رانش است. قبلا در تمام موتورهای سوخت جامد و اکثریت قریب به اتفاق موتورهای سوخت مایع کشور با نصب تیغه های هدایتی در داخل نازل ثابت، کار کنترل بردار رانش صورت می گرفت که سبب اتلاف مقداری از انرژی و کم شدن از بیشینه رانش قابل کسب می شد.

مورد دیگر در مورد سلمان که با موتور سوخت جامد دیگری به نام «زهیر» مشترک است استفاده از مواد کامپوزیت غیرفلزی به عنوان پوسته موتور و همچنین بدنه بیرونی موتور بود.

تا قبل از آن در این بخش ها از فلز استفاده می شد که وزن آن در مقایسه با مواد ترکیبی یا کامپوزیتی غیر فلزی بسیار بیشتر است. موتور زهیر در موشکی به نام «رعد۵۰۰» استفاده شده که با جرم حدود ۱۸۰۰ کیلوگرم یعنی کمی بیش از نصف جرم فاتح۱۱۰ به برد ۵۰۰ کیلومتر یعنی ۶۰ درصد بیشتر می رسد.

اما سپاه این ترکیب طلایی را رها نکرده و چند روز پیش با اعلام خبر آزمایش موفق موتور فضایی جدید «رافع»، برگ دیگری از دفتر فضایی خود را ورق زد.

رافع موتور جدیدی با سوخت جامد با قطر حدود ۱.۲۵ متر و طول حدود ۸ تا ۹ متر است که طی روزهای اخیر آزمایش شد و فناوری های سلمان و زهیر را در یک ابعاد بزرگتر به ثبت رساند.

این موتور به رانش ۶۸ تن دست یافت که هر چند کمی کمتر از رانش ۷۴ تنی موتور سوخت جامد ماهواره بر «ذوالجناح» است اما اولا در قطر کمتر از آن به این رانش رسیده و دوما رافع بسیار سبک تر از مرحله اول ذوالجناح است. رافع هم از نازل متحرک استفاده می کند و قرار است در مرحله اول ماهواره بر بعدی سپاه مورد استفاده قرار گیرد. در نتیجه ماهواره بر بعدی دردسرهای موتور سوخت مایع موجود در مرحله اول قاصد-۱ را نخواهد داشت.

به گفته سردار حاجی زاده فرمانده نیروی هوافضای سپاه، با استفاده از موتور رافع با هزینه ارزان ماهواره های بیشتری قابل قراردهی در مدار است. با توجه به اینکه رانش رافع تقریبا دو برابر رانش مرحله اول قاصد-۱ است استفاده از آن به همراه سلمان و همان موتور مرحله سوم قاصد-۱ احتمالا جرم محموله را برای ماهواره بر بعدی سپاه به بیش از سه برابر افزایش می دهد.