چرا جاسوسی به نقطه عطف روابط واشنگتن – پکن تبدیل می‌شود؟

سفر پیشین "آنتونی بلینکن" وزیر امورخارجه آمریکا، به دنبال مشاهده یک بالن نظارتی چینی در قاره امریکا لغو شد. حال بلینکن قرار است اواخر هفته جاری به پکن سفر کند. با این وجود، در روزهایی که او آماده سفر برای ترمیم ارتباطات از هم گسیخته آمریکا و چین است، گزارش‌هایی منتشر شده مبنی بر توانایی چین در تبدیل کوبا به پایگاهی جاسوسی از ایالات متحده. به این ترتیب بار دیگر بحث جاسوسی میان دو کشور بالا گرفته است.

پکن به طور رسمی اعلام کرده که از چنین وضعیتی که توسط رسانه‌ها ادعا شده "آگاهی ندارد" و کاخ سفید گفته است که گزارش‌ها دقیق نیستند. با این وجود، بلینکن در اوایل هفته اعلام کرد که چین در سال ۲۰۱۹ میلادی، تاسیسات جاسوسی خود را در کوبا ارتقا داده بود.

این آخرین مورد از یک رشته اتهامات جاسوسی بین دو کشور در طول ماه‌های اخیر است. سی ان ان در اوایل ماه جاری گزارش داد که "بیل برنز" مدیر سیا مخفیانه در ماه مه به چین سفر کرد تا با همتایان خود ملاقات کند و بر حفظ خطوط ارتباطی میان کانال‌های اطلاعاتی تاکید نماید. "لایل موریس" یکی از اعضای ارشد مرکز تحلیل چین در انستیتو سیاستگذاری جامعه آسیا می‌گوید: "جمع‌آوری اطلاعات به عاملی تبدیل شده که روابط آمریکا و چین را پیچیده می‌سازد".

کارشناسان می‌گویند که چین کماکان به گسترش قابلیت‌های جمع‌آوری اطلاعات خود در منطقه‌ای که ایالات متحده به طور سنتی در آن برتری داشته ادامه می‌دهد.

"کریستوفر جانسون" تحلیلگر سابق حوزه مسائل چین در سیا می‌گوید: "منصفانه است که بگوییم ما برای مدت زمانی طولانی در مقیاس‌های مختلف از یکدیگر جاسوسی کرده‌ایم. بدون شک از هر دو طرف جاسوسی‌ها افزایش داشته، اما احتمالا در طرف چینی این میزان بیش‌تر بوده زیرا آن کشور بزرگتر، تاثیرگذارتر، ثروتمندتر شده است. بنابراین، چین منابع بیشتری برای تخصیص در این حوزه در مقایسه با گذشته در اختیار دارد".

بازی جاسوسی چین

"شی جین پینگ" رهبر چین نیز در دهه گذشته، سیاست خارجی بسیار قاطعانه‌تری را در مقایسه با اسلاف خود دنبال کرده است. این امر با تاکید مداوم بر افزایش قابلیت‌های اطلاعاتی، مدرن‌سازی فناوری و بهبود هماهنگی بین آژانس‌های امنیتی مختلف همراه بوده است. فعالیت‌های اطلاعاتی اصلی چین تحت نظر بخش‌های ارتش آزادی‌بخش خلق چین و آژانس غیرنظامی آن تحت عنوان وزارت امنیت دولتی (MSS) است. کارشناسان می‌گویند که سایر بازو‌های دستگاه حزب کمونیست نیز در فعالیت‌هایی فراتر از جمع آوری اطلاعات متعارف نقش دارند.

وزارت امنیت دولتی چین که در سال ۱۹۸۳ تاسیس شد بر عرصه اطلاعات و ضد جاسوسی در چین و در خارج از آن کشور نظارت دارد. وظایف آن نهاد تشابهاتی با سیا و اداره اطلاعات فدرال ایالات متحده دارد. با این وجود، فعالیت وزارت امنیت دولتی چین گسترده‌تر و حتی محرمانه‌تر است. آن وزارتخانه هیچ گونه وب سایت عمومی‌ای ندارد که فعالیت‌های آن نهاد را اعلام کند.

انتظار می‌رود آن نهاد در سالیان آینده در داخل و خارج نقش مهم‌تری در امنیت و ثبات داخلی و بین‌المللی چین ایفا کند. کارشناسان می‌گویند جای تعجب نیست که پکن به دنبال ایجاد یا گسترش تاسیسات نظارتی در کوبا یا سایر نقاط جهان برای جاسوسی از امریکا باشد. این هدفی کلیدی است اما تنها هدف چین نخواهد بود.

در همین حال، جمع آوری اطلاعات از چین دشوارتر شده است. شی قدرت خود را تثبیت کرده و بر حوزه امنیت تمرکز کرده است از جمله توانایی دولت برای نظارت بر شهروندان را هم به صورت آنلاین و هم از طریق زیرساخت‌های نظارتی گسترده بالا برده است.

جانسون تحلیلگر سابق سیا با اشاره به چالش‌هایی برای کسب اطلاعات در مورد دولت شی می‌گوید: "وظیفه جمع آوری اطلاعات در چین مسلما سخت‌تر از همیشه و در عین حال ضروری‌تر از همیشه شده است. ساخت یک "پانوپتیکون (سراسربین) نظارتی" داخلی در چین باعث فعال شدن حوزه ضد جاسوسی آن کشور شده است."

او اشاره می‌کند که کار دستگاه اطلاعاتی امریکا برای جمع آوری اطلاعات از داخل چین به ویژه در طول پاندمی کووید -۱۹ که رفت و آمد و عبور و مرور به شدت کنترل می‌شد دشوارتر شده و دولت چین بیش از حد معمول به صورت دیجیتالی نظارت خود را اعمال کرده است.

بر اساس گزارش نیویورک تایمز عملیات سیا در چین از سال ۲۰۱۰ میلادی به این سو، زمانی که دولت چین چندین منبع اطلاعاتی آن نهاد را به قتل رساند یا زندانی کرد با شکستی حیرت انگیز همراه بوده است. سی ان ان در سال ۲۰۲۱ میلادی گزارش داده بود که سیا در نحوه آموزش و مدیریت شبکه جاسوسان خود برای تمرکز بیش‌تر بر چین و روسیه در حال بازنگری است.

نگرانی‌های در حال افزایش

این وضعیت در تضاد با آن چیزی است که برخی از قانونگذاران و مفسران آمریکایی معتقدند رویکردی بسیار آرام نسبت به امنیت ملی در رابطه با چین محسوب می‌شود.

این موضوع در بحث‌های مربوط به استفاده از تجهیزات مخابراتی چینی و پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی از جمله هواوی و تیک تاک افزایش یافته و هم چنین در تلاش‌های دولت امریکا برای پیگرد پرونده‌های جاسوسی اقتصادی بازتاب یافته است.

پکن بار‌ها اعلام کرده که در امور داخلی دیگر کشور‌ها دخالت نمی‌کند. هواوی و تیک تاک مکررا این موضوع را رد کرده اند که محصولاتشان خطری برای امنیت ملی امریکا بوده است. در ایالات متحده نیز نگرانی در مورد افزایش بیش از حد تهدید و برانگیختن احساسات ضد چینی وجود دارد.

وزارت دادگستری امریکا سال گذشته به طرح ابتکار عمل ۳ ساله چین پایان داد؛ یک برنامه حوزه امنیت ملی که عمدتا بر خنثی کردن سرقت فناوری از جمله در دانشگاه متمرکز بود. در بررسی‌ای صورت گرفته توسط مرکز مطالعات استراتژیک و بین المللی (CSIS) با استفاده از داده‌ها اشاره شده بود که از ۲۲۴ مورد گزارش جاسوسی چین از امریکا از سال ۲۰۰۰ میلادی تقریبا نیمی از موارد مربوط به جاسوسی سایبری و سایر موارد برای دستیابی به فناوری‌های تجاری بوده‌اند.

پکن ماه گذشته گزارشی از یک آژانس امنیت سایبری ملی با عنوان "امپراتوری هک: سازمان اطلاعات مرکزی ایالات متحده" منتشر کرد. این سازمان ایالات متحده را متهم کرد به ترویج اینترنت در دهه ۱۹۸۰ میلادی برای تلاش سازمان‌های اطلاعاتی با هدف راه اندازی "انقلاب‌های رنگی" و سرنگونی دولت‌های خارج از کشور.

در این گزارش ادعا شده که سازمان‌ها، شرکت‌ها و افرادی که از تجهیزات اینترنتی و محصولات نرم‌افزاری ایالات متحده استفاده می‌کنند به عنوان "عوامل" دست نشانده سیا استفاده شده‌اند و به آن نهاد کمک کرده‌اند تا در جنگ‌های جاسوسی سایبری جهانی به یک "ستاره درخشان" تبدیل شود.

وزارتخانه چین در اوایل ماه جاری ایالات متحده را به دلیل ارسال بیش از ۸۰۰ پرواز هواپیمای شناسایی بزرگ "برای جاسوسی از چین" مورد انتقاد قرار داد. این اظهار نظر پس از آن مطرح شد که ارتش هر دو کشور دیگری را به بدرفتاری متهم کرده است. این اتهامات پس از آن مطرح شد که یک جنگنده چینی یک هواپیمای جاسوسی امریکا را در حریم هوایی بین المللی بر فراز دریای چین جنوبی رهگیری کرد.

خیابان دو طرفه

کارشناسان می‌گویند که این لفاظی‌ها در مورد فعالیت‌های مخفیانه از سوی دو کشور در حالی ادامه می‌یابد که رقابت ایالات متحده و چین باعث افزایش جمع آوری اطلاعات دو کشور از یکدیگر می‌شود و چین کماکان به گسترش قدرت خود از طریق پیشرفت‌های فناوری مانند شبکه‌های ماهواره‌ای، بالن‌های نظارتی و پردازش داده‌ها ادامه می‌دهد. چین به طور فزاینده‌ای دارای قابلیت‌هایی است که سال‌ها ایالات متحده به آن شهرت داشته است.

چین مدت‌ها تحت نظارت فراساحلی ایالات متحده و پیش از احیای روابط دیپلماتیک در دهه ۱۹۷۰ میلادی تحت نظارت مستقیم هوایی قرار داشته است. حادثه اخیر بالن جاسوسی در اوایل سال جاری این موضوع را نشان داد و یک بعد روانی نیز دارد: به ما نگاه کن!

زمانی که ارتباطات کمتری وجود داشته باشد دو جامعه اطلاعاتی در دو کشور باید بیش‌تر حدس و گمانه زنی کنند. در نتیجه، در چنین شرایطی احتمال بیشتری برای طرح فرضیات اشتباه وجود خواهد داشت.