ماه عسل چین و روسیه به پایان می رسد؟

شی جین پینگ رئیس جمهور چین در ملاقات به شدت تبلیغاتی و نمایشی خود با "ولادیمیر پوتین" رئیس جمهور روسیه در تاریخ ۴ فوریه ۲۰۲۲ میلادی تلاش کرد تا وحدت و رفاقت میان دو کشور چین و روسیه را به نمایش بگذارد. آن دو سیاستمدار اعلام کردند که دوستی میان دو کشور "هیچ محدودیتی" ندارد. علیرغم این نمایش بیرونی همبستگی اعتماد واقعی میان  چین و روسیه کماکان مبهم باقی مانده است.

به گزارش روزنامه ژاپنی نیکئی، تنش میان دو کشور در جریان درگیری‌های مسلحانه در سال ۱۹۶۹ میلادی به اوج خود رسید. با این وجود، این چشم انداز دوستی به دلیل هدف مشترک آنان برای برهم زدن نظم جهانی تحت رهبری آمریکا کماکان ادامه دارد. با این وجود، مشخص شده که دوستی دو کشور محدودیت‌هایی دارد. برای مثال، منابع دیپلماتیک فاش کرده اند که پکن اخیرا مقام‌های ارشد خود را از همراه داشتن گوشی‌های تلفن همراه هوشمند در سفر‌های کاری به روسیه منع کرده؛ اقدامی که ظاهرا با هدف جلوگیری از سرقت اطلاعات داخلی صورت گرفته است.

اعتقاد بر این است که این اقدام احتیاطی از قبل برای سفر‌های آنان به ایالات متحده اعمال شده بود. این موضوع نشان دهنده نگرانی شدید چین در مورد احتمال هدف جاسوسی قرار گرفتن مقام‌های آن کشور از سوی دستگاه‌های امنیتی روسیه است. تحرکات اخیر روسیه و کره شمالی برای ایجاد یک شراکت استراتژیک نزدیک‌تر این تنش را برجسته کرده است.

پوتین در جریان سفر خود به کره شمالی یک پیمان نظامی امضا کرد که در آن ذکر شده اگر یک طرف "بر اثر تهاجم مسلحانه در وضعیت جنگ قرار گیرد" طرف دیگر "کمک‌های نظامی و دیگر کمک‌ها را ارائه خواهد کرد". چین که به عنوان حامی کلیدی کره شمالی عمل می‌کند با خونسردی پاسخ داد و سخنگوی وزارت خارجه آن کشور توافق را "مسئله دوجانبه" بین روسیه و کره شمالی دانست.

به گفته کارشناسان چینی آشنا با امور داخلی دولت، خود دولت شی از توافق روسیه و کره شمالی دست کم به دو دلیل ناراضی است. نخست آن که حمایت نظامی روسیه می‌تواند نیرو‌های کره شمالی را جسورتر کند و حفظ کنترل بر پیونگ یانگ را برای پکن دشوارتر سازد.

رهبران چین از این موضوع بیم دارند که ارتش تقویت شده کره شمالی بتواند تحریکات نظامی آن کشور علیه کره جنوبی را شدت بخشد و به طور بالقوه چین را وارد درگیری نظامی در حیاط خلوت خود کند. هنگامی که پوتین در ماه اکتبر از چین بازدید کرد پکن این نگرانی‌ها را با او در میان گذاشت.

به گفته کارشناسان، رهبران چین بی میلی خود را در مورد کمک روسیه به کره شمالی در تقویت زرادخانه موشک‌های هسته‌ای آن کشور به پوتین اعلام کردند اگرچه آنان نشان دادند که درباره همکاری نظامی نزدیک‌تر بین مسکو و پیونگ یانگ رویکرد بازی دارند.

دوم آن که اگر کره شمالی موقعیت خود را به عنوان یک قدرت هسته‌ای تقویت کند پیونگ یانگ ممکن است تلاش نماید از قابلیت‌های هسته‌ای خود برای مذاکره مستقیم با واشنگتن استفاده کند و این کابوسی ژئوپولیتیکی برای چین خواهد بود چرا که پکن همواره کره شمالی را به مثابه حائلی در برابر نفوذ امریکا بر شبه جزیره کره قلمداد کرده است.

اگرچه نزدیکی آمریکا و کره شمالی بعید به نظر می‌رسد، اما در صورت انتخاب مجدد ترامپ امکان تحقق آن محتمل‌تر می‌شود. یکی از مقام‌های سابق دولت ترامپ فاش کرده که ترامپ شخصا نامه رهبر کره شمالی را که او آن را "زیبا" توصیف کرده بود نزد خود نگه داشته و کماکان متعهد به دنبال کردن پیشرفت دیپلماتیک قابل توجه در روابط دو کشور است.  

چین و روسیه در طول دو سال گذشته یا بیش‌تر از آن علیرغم افزایش بی اعتمادی و نارضایتی متقابل وحدت ظاهری را حفظ کرده اند که با تحولات منتهی به حمله روسیه به اوکراین تشدید شده است. کم‌تر از یک ماه پس از اعلام دوستی "بدون محدودیت" بین چین و روسیه پوتین حمله به اوکراین را آغاز کرد. ماهیت تمام عیار این حمله پکن را غافلگیر کرد.

 سال گذشته یکی از افسران ارشد سابق ارتش چین به خبرنگار "نیکئی" گفته بود: "چین هنوز از روسیه عصبانی است. پوتین باید از قبل در مورد حمله گسترده تصمیم گرفته باشد زمانی که او و شی سند دوستی بدون محدودیت را امضا کردند. ما اطلاعات ایالات متحده در مورد اقدام احتمالی روسیه را داشتیم، اما مسکو هرگز نیت واقعی خود را فاش نکرد اگرچه بار‌ها از روسیه این موضوع را خواسته بودیم".

ناراحتی دو طرفه است. از بهار ۲۰۲۲ تا پاییز ۲۰۲۳  در حالی که روسیه درگیر نبرد‌های شدید با اوکراین بود مسکو بار‌ها از چین تسلیحات مرگبار درخواست کرد و تنها به دلیل نگرانی پکن در مورد نقض تحریم‌های آمریکا شی از پذیرش درخواست پوتین خودداری ورزید.

به نظر می‌رسد که ناامیدی  پوتین از چین باعث شده تا به کره شمالی روی آورد. در سپتامبر ۲۰۲۳ میلادی او کیم را به خاور دور روسیه دعوت کرد و با او در مورد ارسال مهمات و موشک‌های کره شمالی به روسیه به توافق رسید و از این طریق زمینه را برای مشارکت استراتژیک نزدیک‌تر فراهم کرد.

اگر ترامپ به قدرت بازگردد اتحاد چین و روسیه ممکن است به شدت مورد آزمایش قرار گیرد. ترامپ که به نظر می‌رسد به رویکرد مقتدرانه پوتین احترام می‌گذارد در دوران ریاست جمهوری خود روابط دوستانه با روسیه را حفظ کرد و احتمالا به دنبال گفتگو با پوتین برای مذاکره درباره آتش بس در اوکراین خواهد بود. با این وجود، انتظار می‌رود ترامپ از همان ابتدا موضع سختی در قبال چین اتخاذ کند.

مشاور دیپلماتیک ترامپ اشاره کرده که شخص او اقداماتی مانند اعمال تعرفه‌های بالا بر طیف گسترده‌ای از کالا‌های چینی و تشدید محدودیت‌ها برای ورود مقام‌های ارشد حزب کمونیست چین به ایالات متحده را در نظر خواهد گرفت. بهبود روابط آمریکا و روسیه به طور اجتناب ناپذیری پیوند بین روسیه و چین را تیره خواهد کرد پیوندی که عمدتا بر اساس احساسات ضد امریکایی متقابل شکل گرفته است.