گنجینه‌ی ساتون هو؛ شگفت‌انگیزترین مقبرۀ اروپا

ساتون هو سایتی در نزدیکی وودبریج در منطقۀ سافولک انگلستان است. وسعت آن حدود ۷ مایل است و هم‌نام شهر ساتون در مجاورت خود است. شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد این ناحیه از دوره‌ی نوسنگی اشغال شده است، اما ساتون هو در قرون ششم و هفتم در اصل گورستان بود، یعنی زمانی که آنگلوساکسون‌ها بریتانیا را اشغال کردند. این ناحیه حدود ۲۰ گورپشته داشت و مختص ثروتمندترین و مهم‌ترین افراد جامعه بود. این افراد که عمدتاً مرد بودند به صورت تکی همراه با باارزش‌ترین دارایی‌هایشان و اقلام آیینی مختلف هماهنگ با رسوم آن زمان، دفن می‌شدند.

این سایت برای بیش از ۱۰۰۰ سال دست‌نخورده باقی ماند. سال ۱۹۲۶، زن ثروتمندی از طبقه‌ی متوسط به نام ادیت پِرِتی ملک ۵۲۶ جریبیِ ساتون هو را خرید؛ ادیت پس از مرگ شوهرش در سال ۱۹۳۴، علاقه‌ی بیشتری به آینده‌ی حفاری گورپشته‌های باستانی پیدا کرد که در ۵۰۰ یاردی خانه‌ی اصلی قرار داشت. ادیت پس از بحث و گفتگو با باستان‌شناسان محلی از یک باستان‌شناس محلی خودآموز به نام باسیل براون دعوت کرد تا حفاری گورپشته‌ها را در سال ۱۹۳۸ آغاز کند. براون پس از حفاری‌های امیدوارکننده‌ی نخستین آن سال، در سال ۱۹۳۹ بازگشت؛ زمانی که بقایای یک کشتی ساکسونی قرن هفتم را حفاری کرد.

در حالی که خود کشتی یک یافته‌ی مهم بود، بررسی‌های بیشتر نشان داد که این کشتی در بالای یک گور واقع است. این خبر منجر به آغاز گستره‌ی تازه‌ای از یافته‌های باستان‌شناسی شد. چارلز فیلیپس، باستان‌شناس از دانشگاه کمبریج فوراً مسئولیت سایت را برعهده گرفت. اندازه و اهمیت این یافته در سوتن هو خیلی زود منجر به ایجاد تنش میان طرف‌های علاقمند شد به ویژه میان باسیل براون و چارلز فیلیپس؛ به براون دستور داده شد دست از کار بکشد، اما او نپذیرفت. بسیاری از افراد تصمیم او برای نادیده گرفتن دستورات را تایید کردند، چون در پیشگیری از غارت سایت توسط سارقان بسیار مهم بود.

فیلیپ و تیم موزه‌ی بریتانیا نیز با موزه‌ی ایپسویچ به مخالفت برخاستند، چون این موزه می‌خواست از تلاش‌های براون به درستی قدردانی شود. در نتیجه، تیم ایپسویچ تا حدی از اکتشافات بعدی محروم شد و ماموران امنیتی برای نظارت ۲۴ ساعته از سایت به منظور حفاظت از آن در برابر شکارچیان گنجینه فراخوانده شدند.

چه گنجینه‌هایی پیدا شدند؟

نخستین حفاری در سال ۱۹۳۹ منجر به کشف یکی از مهمترین یافته‌های ساتون هو شد؛ یعنی کشتی تدفینی و اتاقک زیر آن. مقدار کمی از چوب اصلی سالم بجامانده بود، اما شکل و شمایل آن تقریباً در ماسه‌ها حفظ شده بود. این کشتی احتمالاً ۲۷ متر طول و ۴.۴ متر عرض داشته است و این تصور وجود دارد که برای ۴۰ پاروزن ظرفیت داشته است.

اگرچه بقایای هیچ انسانی در آن پیدا نشد، این باور (از مصنوعات یافت‌شده) وجود دارد که این کشتی مکان دفن یک شاه بوده است و این شاه احتمالاً شاه آنگلوساکسونی رادوالد (Rædwald) بوده است. اکتشافات انجام‌شده درون اتاق تدفین، مقام بالای فرد مدفون را تایید می‌کند. در مجموع، این اکتشاف انگیزه‌بخش مطالعه درباره‌ی هنر آنگلوساکسون‌ها در بریتانیا و نشانگر روابط میان جوامع مختلف اروپایی آن بود. گنجینه‌ی یافت‌شده در این سایت همچنان یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین یافته‌های باستان‌شناسی در تاریخ مدرن است. کلاه‌خود ساتون هو در نوع خود کم‌نظیر و ساخته‌ی دست یک هنرمند ماهر است.

کلکسیونی از جواهرات تشریفاتی نیز پیدا شد که به احتمال زیاد کار یک استاد زرگر است؛ کسی که به منابع الگویی دسترسی داشت که فقط در زرادخانه‌ی شرق انگلستان یافت میشد.

دلیل اهمیت این گنجینه چیست؟

به غیر از شگفت‌زدگی خود ما از این اکتشاف، یافته‌های ساتون هو یکی از بزرگترین و بهترین اکتشافات آنگلوساکسونی در تاریخ هستند که دانش ما را درباره‌ی این موضوع متحول کردند و راه‌های کاملاً تازه‌ی مشاهده و درک این دوره را به روی ما گشودند. پیش از کشف گنجینه‌ی ساتون هو، بسیاری از افراد قرن ششم و هفتم را «عصر تاریکی» یا به عبارتی دوران رکود و عقب‌افتادگی می‌خواندند. فلزکاری‌های پرآذین و مهارت‌های هنری پیچیده نه‌تن‌ها تاکیدی است بر غنای فرهنگی بلکه نشاندهنده‌ی شبکه‌های پیچیده‌ای از تجارت میان اروپا و فرای آن است.

اقلام یافت‌شده نشان‌دهنده‌ی تغییرات مذهبی در انگلستان آن زمان هم هستند؛ زمانی که کشور در حال گرویدن به مسیحیت بود. تلفیق هنر جزیره‌ای (ترکیبی از طرح‌ها و نقوش مکرر سلتیک، مسیحی و آنگلوساکسونی) هم برای مورخان و دانشمندان به عنوان یکی از اشکال تزیینی سطح بالای آن زمان جالب‌توجه بود.

چه بر سر این گنجینه آمد؟

وقوع جنگ جهانی دوم منجر به توقف حفاری‌های بیشتر در ساتون هوو شد. گنجینه‌ها در آغاز به لندن فرستاده شدند، اما پس از تحقیقاتی که در خود دهکده‌ی ساتون درباره‌ی گنجینه انجام شد، تایید شد مالک اصلی آن ادیت پرتی است زیرا بدون هیچ نیت کشف دوباره‌ای مدفون شده است و در نتیجه متعلق به پادشاه نیست. پرتی تصمیم گرفت این گنجینه‌ها را به موزه‌ی بریتانیا اهدا کند تا همه‌ی مردم کشور از تماشای آن‌ها لذت ببرند: آن زمان، این بزرگ‌ترین پیشکش از سوی یک فرد زنده بود. ادیت پرتی سال ۱۹۴۲ درگذشت و هرگز نتوانست شاهد به نمایش گذاشتن گنجینه‌های ساتون هو یا تحقیق درست درباره‌ی آن‌ها باشد.

حفاری‌های بعدی

پس از پایان جنگ در سال ۱۹۴۵، بالاخره به درستی درباره‌ی این گنجینه توسط تیمی از موزه‌ی بریتانیا به رهبری روپرت بروس-میتفورد تحقیق و مطالعه شد. سال ۱۹۶۵ تیم موزه‌ی بریتانیا به ساتون هو بازگشت، چون اعتقاد داشت هنوز پرسش‌های بی‌جواب متعددی درباره‌ی سایت وجود دارد. روش‌های علمی هم پیشرفت چشمگیری داشتند و به آن‌ها اجازه دادند از خاک سایت نمونه‌برداری کنند و از نقش کشتی یک قالب بگیرند. حفاری سوم نیز قرار بود سال ۱۹۷۸ انجام شود، اما محقق شدن آن ۵ سال طول کشید، اما در نهایت با استفاده از تکنیک‌ها جدید بررسی شد و تپه‌های زیادی برای نخستین بار یا دوباره کشف شدند. تیم تحقیقاتی به عمد نواحی بزرگ‌تر را کشف‌نشده باقی گذاشت و اکتشاف آن را به نسل‌های آینده که از تکنیک‌های علمی نوین برخورار خواهند بود، واگذار کرد.

اکثریت گنجینه‌های ساتون هو را می‌توانید در موزه‌ی بریتانیا ببینید در حالی که خود سایت اصلی تحت مراقبت موسسه‌ی نشنال تراست برای حفاظت از مکان‌های تاریخی است. حفاری‌های ۱۹۳۸ تا ۱۹۳۹ مبنای رمان تاریخی جان پرستون به نام حفاری شدند که فیلمی هم به همین نام با اقتباس از آن ساخته و از طریق نتفلیکس در ژانویه‌ی ۲۰۲۱ به نمایش درآمد.