۵ راز شوکه‌کننده از پشت‌صحنه شاهکار اصغر فرهادی

فیلم «درباره الی» یکی از بهترین آثار تاریخ سینمای ایران است. بسیاری از منتقدان سینما، آغاز اوج گرفتن فرهادی را ساخت درباره الی می‌‌دانند. با چند سال فاصله از «چهارشنبه‌‌سوری» درباره الی زمینه‌‌ساز مطرح شدن فرهادی در سطح بین‌‌المللی شد و اگرچه فیلم او در جشنواره فجر چندان مورد توجه قرار نگرفت اما خرس نقره‌‌ای بهترین کارگردانی در جشنواره برلین را برد که پیش‌‌درآمدی برای جوایز بعدی و انفجار «جدایی نادر از سیمین» در جهان بود. 

با وجود افتخارات پرشمار «جدایی نادر از سیمین» کم نیستند کسانی که درباره الی را کاملترین و بهترین ساخته فرهادی می‌‌دانند. فیلمی پرستاره که برای بسیاری از آنها بهترین بخش کارنامه‌‌شان را رقم شده است. هر فیلم ماندگاری، حاشیه‌‌ها و اتفاقات پشت صحنه خود را دارد. درباره الی به دلیل تعدد بازیگران شناخته شده سینمای ایران و کسانی که بعدا ستاره شدند، همچنین به دلیل فضای فیلم و مدت طولانی محبوس بودن بازیگران ناگفته‌های پرشماری دارد. از این فیلم یک مستند پشت صحنه هم ساخته شده. بسیاری از روایات در مورد اتفاقات زمان ساخت این فیلم هم گفته شده. اما هنوز برخی از این حاشیه‌‌های پشت صحنه کمتر شنیده شده‌‌اند یا جایی منتشر نشده‌‌اند. با هم 5 مورد خاص از این موضوعات را مرور می‌‌کنیم.

یک- چرا حامد بهداد ناگهان خط خورد؟

درباره بازیگرانی که قرار بوده در این فیلم ایفای نقش کنند و جابه‌‌جا شده‌‌اند داستان‌‌های متعددی وجود دارد. از لیلا حاتمی، یکی از نقش‌‌های اصلی اولیه که گفته با فرهادی به توافق نهایی نرسیده -و معلوم نیست چقدر بابت این اتفاق پشیمان است- تا پانته‌‌آ بهرام و نیکی کریمی که به دلیل تعهدات‌‌شان با وجود مذاکرات زیاد و حتی پیشرفت در تمرینات نتوانستند در این شاهکار حاضر باشند. اما شاید کمتر کسی خبر دارد که حامد بهداد یکی از گزینه‌‌های فرهادی برای حضور در فیلم بوده.

جلسات متعددی بین بازیگر و کارگردان برگزار شده و با وجود توافق اولیه، فرهادی اعلام کرده که به دلیل شخصیت بهداد و این تصور که حضور بلند مدت او در جمع بازیگران می‌‌تواند حاشیه‌‌ساز باشد، او را از فهرست خط زده. این البته یک روایت است و برخی نزدیکان بازیگر اختلافات و سوءتفاهم‌‌های شخصی و حتی صحبت‌‌های مطرح شده توسط مشاوران فرهادی را عامل این حذف می‌‌دانند. حادثه‌‌ای که برای بهداد بسیار گران تمام شد و او یکی از بزرگترین فرصت‌‌های زندگی‌‌اش را از دست داد. نقش او سرانجام توسط پیمان معادی بازی شد.

دو- ماجرای کشیده مانی حقیقی به گلشیفته چه بود؟

قضیه را گلشیفته بعدا در صحبت با روزنامه گاردین هم مطرح کرده. البته بدون نام بردن از مانی حقیقی. اما پس از آن حادثه و اتمام فیلم همه عوامل می‌‌دانستند که چه حادثه تلخی رخ داده. گلشیفته در صحبت با گاردین اتفاقات این فیلم را به نوعی شکنجه تعبیر کرده. گفته هر روز قبل از صبحانه مجبور به دویدن و جیغ کشیدن در ساحل دریا بوده و همچنین برای تغییر صدایش باید آرد نخودچی می‌‌خورده. اما فرد باتجربه‌‌ای مثل مانی حقیقی چرا باید کشیده‌‌ای به سوپراستار آن زمان سینما و یکی از نقش‌‌های اصلی فیلم بزند که به روایتی حتی باعث پارگی گوش او شده؟ نزدیکان به عوامل فیلم، ارتباطات و کشمکش‌‌های فرامتنی را عامل این رفتار خشن مانی حقیقی می‌‌دانند.

ارتباطات پشت صحنه میان فرهادی و مانی حقیقی که پیش از این سابقه همکاری در فیلمی مثل کنعان را داشتند، حضور ترانه علیدوستی و شیمی ارتباطات او با فرهادی و حقیقی که داستان‌‌های زیادی در مورد آن وجود دارد و شرایطی که فرهادی میان بازیگرانش به وجود می‌‌آورد تا روابط در فیلم به شکلی دراماتیک‌‌تر و قابل قبول‌‌‌‌تر جلوه کند، همه عواملی بوده‌‌اند که به آن کشیده شوکه‌‌کننده ختم شده‌‌اند. اتفاقی که دعوا میان گلشیفته و مانی حقیقی و دلخوری گلشیفته از فرهادی را رقم زد و سرانجام سال‌‌ها بعد در گفت‌‌و‌‌گو با گاردین سر باز کرد. هنوز باید زمان بیشتری بگذرد تا زوایای دیگری از این حواشی و واقعیت آنچه رخ داده فاش شود.

سه- فضای کابوس‌‌وار ویلای وحشت

ویلایی که در فیلم نمایش داده می‌‌شود برای حدود سه ماه اجاره شده بوده. اصلا همین زمان اجاره و قصد تخریب ویلا پس از اتمام پروژه باعث شد نیکی کریمی نتوانست تعهدات کاری‌‌اش را جابه‌‌جا کند و به فیلم برسد. پیش از حضور در شمال، بازیگران جلسات متعدد روخوانی داشتند و حتی صحنه‌‌ها و دیالوگ‌‌هایی را بازی کردند که در فیلم نبود. فیلمنامه‌‌ای بسیاری طولانی‌‌تر و کاملتر از آنچه ساخته شد و روی پرده آمد. با بک‌گراندی از سابقه و ارتباطات افراد این سه خانواده که زمانی همکلاسی دانشگاه بوده‌‌اند و سوابقی دارند که در فیلم اشاره‌‌وار از آنها رد می‌‌شویم اما ارتباط و کنش‌‌های متقابل شخصیت‌‌ها را باورپذیرتر می‌‌کند. اما حضور نزدیک به 75 روزه در شمال سرد دلگیر و مرطوب و در هتلی نزدیک به ویلا، بدون اجازه سفر به تهران و بدون اجازه حضور خانواده بازیگران سر صحنه، خستگی و عصبیتی را به وجود آورد که فرهادی به خوبی از آن استفاده کرد تا فضای ملتهب فیلم را بسازد.

در این فضا دوستی‌‌هایی شکل گرفت و اختلافاتی پیش آمد که خود می‌‌تواند دستمایه یک فیلم دیگر باشد. داستان‌‌های زیادی از اختلاف ترانه علیدوستی با گلشیفته، انس میان شهاب حسینی و ترانه و...شنیده می‌‌شود که بخشی از آنها با طراحی قبلی فرهادی اتفاق افتاده است. او استاد ایجاد فضای مناسب برای شکل‌‌گیری فضای واقعی در مقابل دوربین است. برای همین هم هست که پس از سریال شهرزاد دوباره سراغ زوج ترانه علیدوستی و شهاب حسینی رفت تا در فیلم «فروشنده» مقابل هم قرار بگیرند. حتی انتخاب شهاب حسینی و پیمان معادی به عنوان چهره‌‌های اصلی فیلم جدایی بی‌‌ارتباط با ریشه‌‌های روابط به وجود آمده در درباره الی نبود. یادمان باشد که پیمان معادی در فیلم درباره الی اولین نقش‌‌آفرینی‌‌اش را تجربه می‌کرد و قبل از آن فیلمنامه‌‌نویس بود. اما چنان خوش درخشید و به فرهادی نزدیک شد که بعدتر نقش اول جدایی را گرفت و بعد تبدیل به ستاره سینما شد. همان اتفاقی که برای مانی حقیقی هم افتاد. او هم در این فیلم اولین بازی‌‌اش را انجام داد و بعد به عنوان بازیگر تجربه‌‌های بیشتری داشت.

چهار- ماجرای دعوای شهاب حسینی و احمد مهرانفر 

مهرانفر از نقش‌‌های پررنگ فیلم نیست، اما یک برخورد باعث شد برای سال‌‌ها رابطه او با شهاب حسینی کارد و پنیر باشد و سایه هم را با تیر بزنند. ماجرا به صحنه‌‌ای برمی‌گردد که شهاب حسینی برای گرفتن بچه وارد کادر می‌‌شد و ناگهان احمد مهرانفر با گرفتن پشت پا برای او باعث شد شهاب تا مرز سقوط روی زمین پیش برود.

شهاب حسینی بابت این کار به شدت از مهرانفر دلگیر شد و آن را یک شوخی بی‌‌جا و غیرقابل بخشش دانست. آن هم در حالی که شهاب حسینی در سال ساخت درباره الی بازیگری شناخته شده و ستاره بود و احمد مهرانفر هنوز به پایتخت و جایگاه سال‌‌های بعدش نرسیده بود. 15 سال پس از این حادثه، که دو بازیگر هیچ ارتباطی نداشتند و در هیچ کار مشترکی حاضر نشدند، احمد مهرانفر می‌‌گوید آن پشت پا به توصیه اصغر فرهادی بوده و البته شهاب حسینی نمی‌‌پذیرد. بعید به نظر می‌‌رسد سر صحنه کارگردان منضبط و سختگیری مثل فرهادی مهرانفر سر خود چنین شوخی ناجوری انجام داده باشد. 

پنج- چه کسی اسم «الی» را می‌‌داند؟

این سوالی است که پس از غرق شدن ترانه علیدوستی از طرف ماموران مطرح می‌‌شود و تازه آنجاست که می‌‌فهمیم هیچکس اسم کامل این مربی مهدکودک را که بطور اتفاقی با جمع به سفر آمده نمی‌‌داند. الهام؟ الناز؟ المیرا؟

شاید جالب باشد بدانید که اسم اولیه فیلم نه «درباره الی» که «مجهول ‌‌الهویه» بوده. نامی برای تاکید بر شخصیت مبهم و ناشناس الی که به داستان وارد می‌‌شود و همه چیز با غرق شدن او به پایان می‌‌رسد. فرهادی پس از ساخت فیلم هم جایی نگفته که در واقع نام ترانه علیدوستی در ذهن و داستان او چه بوده. فرهادی برای انتخاب موسیقی آخر فیلم، در طول روزهای ساخت اثر، سی‌‌دی‌‌های بسیاری را گوش می‌‌کرد و به دنبال بهترین نوای تاثیرگذار بود. بالاخره شبی یک موسیقی را پسندید و وقتی نام آن را پرسید شگفت‌‌زده شده؛ «ترانه‌‌ای برای الی / Song for Eli» نام این قطعه بود. یک نشانه دیگر که فرهادی را برای انتخاب مطمئن می‌‌کرد. اما بالاخره اسم الی چه بود؟