گسترش موسیقی مبتذل در سایه غفلت ها

نپرداختن به موسیقی در برنامه های درسی موجب شده تا مصرف موسیقی جوانان تحت تاثیر قرار گرفته و افراد، فاقد توانایی در تشخیص موسیقی فاخر و پر محتوی از موسیقی های سخیف و سطحی شوند که این مساله باعث کاهش نرخ مصرف موسیقی با کارکرد اجتماعی است.

با گذشت بیش از چند روز از انتشار اخبار مرتبط با کلیپ جنجالی در مدارس، این موضوع همچنان واکنش مسئولان و افکار عمومی را در پی دارد. پس از اظهارات ادامه دار علی مطهری، نایب رئیس مجلس نسبت به برخورد با این شرایط و خبر برکناری چند مدیر مدرسه از زبان محمد تقی بطحایی، وزیر آموزش و پرورش، این موضوع همچنان مورد توجه عمومی است.
در همین رابطه با شهرام آزادمنش، دبیر آموزش و پرورش، جامعه شناس و سرگروه آموزشی علوم اجتماعی اداره کل آموزش و پرورش استان های تهران گفت وگویی انجام شده است.

علت گرایش به موسیقی مبتذل چیست؟
*آزادمنش: نکته مهم در اتفاقات اخیر مدارس، نشانه هایی از برخی واقعیت هاست که حکایت از عدم تحقق برنامه ها و سیاست های کلان کشور در نظام آموزش و پرورش است. واقعیت این است که رفتار دانش آموزان امروزی ما در کل با آرمان هایی که نظام آموزش و پرورش مشخص کرده، همخوانی ندارد، لذا این خلاء که به نظر می رسد هر روز هم بیشتر می شود، نشان از بیگانگی آرمان ها و واقعیت ها دارد. چیزی که معلمان در کلاس درس بیشتر آن را درک می کنند.

تجارب آن ها از زمزمه های پرگرایش گاه و بی گاه و آشکار و پنهان دانش آموزان از موسیقی های زیرزمینی حکایت دارد به گونه ای که مصرف فرهنگی و موسیقیایی شان در راستای آرمان های ایده آل نظام آموزش و پرورش نیست.

دانش آموزان با آرمان هایی که نظام آموزش و پرورش در پی تحقق آنهاست بیگانه اند یا شاید این آرمان ها آنقدر ایده ال هستند که تحقق آنها غیرممکن به نظر می رسد. از طرفی دانش آموزان در خانواده هایی اجتماعی می شوند که مصارف مختلف فرهنگی دارند و همانطور که اشاره شد اینگونه موسیقی ها را با خود از خانواده به مدرسه می آورند و به نظر می رسد مدرسه و عوامل اجرایی در این جریان پاسخگوی ضمنی تقاضاهای دانش آموزان وخانواده ها برای شاد بودنشان در ایام و مناسبت های خاص هستند.

ارزش های دانش آموزان در دوران کنونی در قیاس با دانش آموزان نسل گذشته از چه نظر تفاوت دارند؟
*آزادمنش: به این سوال باید در بستر فرهنگی و تغییرات فرهنگی پاسخ داد. از آنجاییکه همه چیز در حال تغییر است پس نمی توان انتظار داشت گرایش های دانش آموزان و خواسته ها و ارزش هایشان در طول زمان یکسان باشد. تغییرات در هنجارها و لایه های سطحی تا حدودی در همه ی جوامع پذیرفته شده است و تغییر در هنجارها و ابزارهای رسیدن به ارزش ها شامل این مطلب می شود؛ ولی وقتی ارزش ها دستخوش تغییر می شوند این مهم حکایت از تغییر در لایه های بنیادی دارد و اگر جامعه سازوکاری برای نگه داشت ارزش ها پیدا نکند باید خودش را برای بحران فرهنگی آماده کند.

آرمان ها و ارزش هایی که نظام آموزش و پروش در سند تحول بنیادین ترسیم کرده با آن چیزی که در سطح جامعه، خانواده و در نهایت مدارس شاهد آن هستیم، متفاوت است. گرایش هایی چون مصرف گرایی، قانون گریزی، بی مسئولیتی، فردگرایی، بی اعتنایی به منافع ملی، بیگانگی با جامعه و... که هم اکنون در جامعه رایج گشته در سطح مدارس هم قابل مشاهده است و می توان گفت بازنمودی از این جریان در خرده نظامی چون مدرسه متبلور می شود.

دانش آموزان در جریان جامعه پذیری و درونی کردن ارزش ها و هنجارها، این گرایش ها را با خود یدک می کشند و طبیعی است که گرایشات آنها در مدارس نمود پیدا کند. پس گرایشات نسل جدید دانش آموزان، همخوانی چندانی با آرمان های تعریف شده در نظام آموزش و پرورش ندارد.

دلیل ورود وزیر آموزش و پرورش به هنجارشکنی اخیر در برخی مدارس چیست؟
*آزادمنش: به طور کلی، نهاد آموزش و پرورش از جمله نهادهای محافظه کاری است که کارکردش انتقال ارزش ها و هنجارهاست. از این طریق جامعه را همانطوری که هست نگه می دارد و تغییرات را به صورت بطئی و تدریجی می بیند که تابعی از ثبات هستند. لذا سیستم در برابر آنچه که هنجارشکنی قلمداد می کند واکنش نشان می دهد. این مطلب در رابطه با محافظه کارترین رویکردها هم به گونه ای است که، جایی برای تغییرات و لزوم درک زمان و شرایط در آن لحاظ شده است.

در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش به تعلیم و تربیت زیبا شناختی و هنری، بسنده شده، غافل از اینکه موسیقی و انواع کارکردهای آن و نوع مصرف را نمی توان نادیده گرفت. آموزش و پرورش آنجاییکه که باید شروع کند، پایان می دهد و صورت مساله را پاک می کند؛ وزیر آموزش و پرورش به نظر می رسد تنها در پی پاک کردن صورت مساله است در حالیکه خلاء و ضعف آموزش و پرورش در پرداختن به هنر والا و شناساندن عناصر زیبا شناختی در کتابها و مدارس کوتاهی کرده و این مساله را جدی نگرفته است.

غفلت از پرداختن به هنر والا در مدارس موجب می شود موسیقی های بی محتوی با اشعار سطحی از فضای پیش آمده استفاده کنند و اتفاقا مخاطبین خود را جدی بگیرند و مصرف موسیقی جامعه را به طور کل، تحت تاثیر قرار دهند. بدین ترتیب افراد فاقد توانایی در تشخیص موسیقی های فاخر از موسیقی های سطحی و سخیف می شوند.

چه خلاهایی در این خصوص در نظام آموزش و پرورش کشور وجود دارد ؟
*آزادمنش: این مبحث را باید در بستر تغییرات نسلی مورد بررسی قرار داد. دانش آموزان امروز همانند نسل قبل خود مطیع نیستند و در عرصه های مختلف سعی در به چالش کشیدن وضعیت موجود دارند و گاها کنش هایشان متمایل به 'سخره گرفتن' معلم، مدرسه و نظام آموزشی، است. لذا آن چه که بسیاری از معلم ها و دبیران با آن مواجه بوده اند، حکایت از واکنش داشته تا کنش! آن هم واکنش در برابر نظامی که می خواهد به آنها دیکته کند؛ نظامی که می خواهد موعظه گر باشد تا تسهیلگر. در این میان دانش آموزان با سخره گرفتن این وضعیت می خواهند بگویند ما هم هستیم اگر شما از دیکتاتوری نمره استفاده می کنید ما هم دست و پا بسته نیستیم که صرفا مطیع باشیم و تنبیه شویم بلکه می توانیم واکنش نشان بدهیم. آنها به نوعی به دنبال عرض اندام هویتی خود هستند تا در جریان آموزش فقط فرمانبردار نباشند.

به همین ترتیب رسانه ها و دسترسی به ابزارهایی همانند گوشی های هوشمند تسریع بخش این جریان هستند؛ اگر دانش آموزان در دهه 70 محدودیت هایی در ارائه خود داشتند، امروزه این محدودیت با دسترسی به رسانه ها و ابزارهای مرتبط، بسیار کمتر شده. اتفاقات رخ داده در مدارس و گرایشاتی که مطرح می شوند به سرعت همه گیر شده و از طریق گوشی های هوشمند در بستر وب و شبکه های اجتماعی اشاعه پیدا می کند. هر چند ممکن است برخی از این اتفاقات بار هیجانی داشته باشد ولی آنچه که مشخص است قدرت پوشش خبری و رسانه های ارتباط جمعی است که با گرایشات نسل امروز حالت لازم و ملزوم به خود می گیرد.

منبع: ایرنا

1981