هفت سوال بی‌پاسخ؛ یک سال پس از قتل جمال خاشقجی

قتل فجیع این روزنامه‌نگار سعودی موجی از خشم را علیه دربار عربستان برانگیخت. تصویر محمد بن سلمان ولیعهد جوان این کشور به عنوان اصلاح‌گری مدرن، زیر شوک حاصل از مرگ جمال خاشقجی دچار خدشه‌ شد.

عربستان نخست هرگونه دخالت در این حادثه را انکار و ادعا کرد که خاشقجی درنهایت از در کنسولگری بیرون رفته است. با این حال حدود دو هفته بعد، این کشور پذیرفت که قتل وی به دستور ماموران حکومتی صورت گرفته است و وعده داد که قاتلان را به سزای عمل خود خواهد رساند.

به گزارش واشنگتن پست در حالی که ۱۲ ماه از این حادثه گذشته است و فوریت خبر مشمول گذر زمان شده، هنوز سوالات بدون پاسخ زیادی دربارۀ این واقعه برجا مانده‌ است.

چه بر سر جسد خاشقجی آمد؟
بنابر گزارش ویژه سازمان ملل که در ماه ژوئن منتشر شد، بعد از مرگ خاشقجی افرادی با کیسه‌هایی شبیه کیسه زباله و دست‌کم یک چمدان از کنسولگری خارج شده‌اند.

نهادهای اطلاعاتی ترکیه حدس می‌زنند که ممکن است جسد خاشقجی به خانه کنسول در نزدیکی کنسولگری برده شده و در تنوری سوزانده شده باشد. یک گمانه‌زنی دیگر از سوی مقامات ترکیه تصریح می‌کند که ممکن است بقایای جسد وی در اسید حل شده و در محوطه کنسولگری پخش شده باشد.

سعود القحطانی چه شد؟

سعود القحطانی، مشاور رسانه‌ای دربار سعودی است که از دوستان محمد بن سلمان محسوب می‌شود و در تهیۀ لیست سیاه منتقدانِ حکومت عربستان نقش داشته است.

در ماه‌های منتهی به حادثه کنسولگری، خاشقجی به دوستانش گفته بود که قحطانی با او به دفعات تماس گرفته و از او برای رفتن به ریاض دعوت کرده است. بعد از قتل خاشقجی، القحطانی تحقیقات ترکیه را در این باره به استهزا گرفت و داشتن هر گونه نقش را در این ماجرا تکذیب کرد.

با این حال در جریان تحقیقات رسمی عربستان، وی در شمار هجده نفری بود که مورد اتهام رسمی قرار گرفت و از کارش اخراج شد.

دادستان‌های سعودی اعلام کردند که وی مورد بازجویی قرار دارد و حق ندارد از کشور خارج شود؛ هرچند مدتی بعد اعلام شد از اتهامات تبرئه شده است. او از آن زمان به بعد در دربار سعودی مشاهده نشده است.

بعضی می‌گویند او را در جده دیده‌اند و بعضی می‌گویند تحت حصر خانگی قرار دارد. عده‌ای نیز گمان می‌کنند او درگذشته باشد.

تا چه اندازه ادعای «بی‌خبری» بن سلمان از تصمیم قتل خاشقجی می‌تواند صحت داشته باشد؟
در یک مصاحبه با شبکه آمریکایی پی بی‌اس که به مناسبت سالگرد مرگ خاشقجی پخش شد، محمد بن سلمان هرگونه دخالت یا آگاهی از قتل او را رد کرد. اما اضافه کرد به دلیل اینکه این عمل در حیطۀ مسئولیت او رخ داده است، مسئولیت آن را می‌پذیرد. او همچنین گفت که اگر کسی چنین اطلاعاتی دارد آن را آشکار کند.

مدت زمان کوتاهی بعد از مرگ جمال خاشقجی، سازمان سیا گفت که با تکیه بر مدارکی نظیر تلفن خالد بن سلمان برادر محمد بن سلمان، به این جمع‌بندی رسیده است که قتل روزنامه‌نگار سعودی «با اطمینان بالا» از سوی ولیعهد فرمان داده شده است.

منتقدان همچنین با استناد به حرفهای سعود القحطانی که یکبار گفته بود «فکر می‌کنید من می‌توانم سر خود و بدون دستور هرکار بخواهم بکنم؟» احتمال آگاهی بن سلمان از چنین واقعه‌ای را بسیار ممکن می‌دانند.

آیا عربستان سیاست هدف گرفتن مخالفان در خارج از کشور را کنار گذاشته است؟
جمال خاشقجی تنها یکی از مخالفانی بود که تحت تعقیب دولت عربستان قرار داشت. روایت‌های متعددی هست که نشان می‌دهد منتقدان دربار سعودی که به خارج کشور فرار کرده اند هدف آزار یا تهدید واقع شده‌اند.

دربار سعودی قتل خاشقجی را خطایی تراژیک خوانده و گفته است که ساختار سرویس‌های امنیتی‌ خود را بازسازی می‌کند؛ با این حال مشخص نیست که آیا تلاش‌ها برای ارعاب منتقدان فراری از کشور نیز تمام خواهد شد یا نه.

سرنوشت خانوادۀ خاشقجی چه شد؟
دو پسر و دو دختر خاشقجی در سال گذشته حضور کمرنگی در رسانه‌ها داشتند. صلاح، پسر بزرگ خانواده یک بار در حضور پادشاه عربستان دیده شد. او مدتی بعد به تلویزیون سی ان ان گفت که پادشاه به او قول داده است همه افراد دخیل در این پرونده را به دست عدالت بسپرد.

در ماه آوریل گفته شد که فرزندان خاشقجی هر کدام خانه‌هایی میلیون دلاری و یک مقرری ماهیانه به مبالغی ۵ رقمی دریافت کرده‌اند. به آن‌ها وعده داده شده است که با پایان رسیدگی به پرونده غرامت بیشتری نیز دریافت خواهند کرد.

صلاح تنها فرزند جمال خاشقجی است که در عربستان زندگی می‌کند و بعضی دوستانش می‌گویند ممکن است او از خروج از عربستان منع شده باشد.

تحقیقات بین‌المللی دربارۀ قتل چه شد؟
از ماه ژانویه روند قضایی با حضور ۱۱ متهم در دادگاهی در عربستان شروع شده است اما از آنجا که این دادگاه غیرعلنی است و نام وکلا نیز اعلام نشده، مشخص نیست دقیقا چه اتفاقی پشت درهای بسته افتاده است.

گزارشگر ویژه سازمان ملل با اینکه گفته است ردی از دست داشتن ولیعهد در قتل نیافته، اما خواستار ضبط اموال او و اعمال تحریم بر ضد وی شده است تا زمانی که از اتهامات تبرئه شود یا محکوم گردد.

محل کنسولگری عربستان سعودی در استانبول، جایی که جمال خاشقجی در آن ناپدید شدReuters

آیا رابطه عربستان و آمریکا دستخوش تغییر شده است؟
شماری از سناتورهای آمریکایی در سال گذشته خواهان اعمال تحریم علیه عربستان شده‌اند. نظرسنجی‌های منتشره نیز آسیب به چهره عمومی عربستان را در افکار عمومی آمریکا نشان می‌دهد.

با این حال به نظر می‌رسد که دولت ترامپ تمایلی برای به حاشیه راندن متحد قدیمی‌ خود ندارد. روابط دوستانه ولیعهد با جرد کوشنر، داماد ترامپ و مایک پمپئو وزیر خارجه نیز در این میان بی‌تاثیر به نظر نمی‌رسد.

این درحالی است که کاخ سفید متن گفتگوهای تلفنی رئیس جمهور آمریکا با ولیعهد عربستان و پدرش را از دسترس عمومی خارج کرده است.

قطعیت هیچ کدام از سناریوهای بالا توسط مقامات عربستان یا ترکیه تایید نشده است.

منبع: یورونیوز

15