اعتمادی که مدتهاست بر باد رفته
یک پژوهشگر ارتباطات درباره بی اعتبار شدن رسانه های داخلی در ماجرای سقوط هواپیمای اوکراین معتقد است: اعتماد ذره ذره و در یک فرآیند طولانی به دست می آید اما از بین رفتن اعتماد، می تواند در یک لحظه رخ داده و همه سرمایه یک رسانه را که همان اعتماد عمومی است از بین ببرد.
محسن ماندگاری گفت: بزرگترین سرمایه رسانه ها، اعتماد عمومی است و هیچ عامل دیگری به این اندازه در موفقیت و اثرگذاری رسانه ها تاثیرگذار نیست. با پنهانکاری و اخبار اشتباه درباره سقوط هواپیمای اوکراین، بحث بی اعتمادی مخاطبان به رسانه های داخلی با شدت بیشتری مطرح شده است، اما سوال اصلی اینجاست که آیا پیش از این رسانه های کشورمان مورد اعتماد مردم بوده اند؟
وی در گفتگو با شفقنا افزود: براساس تجربه دو دهه روزنامه نگاری در ایران با قاطعیت می گویم که اعتماد مردم به رسانه ها نه اکنون که از سالها قبل فروریخته و آنچه الان می بینیم، صدای بلندتر این فروریختن اعتماد است وگرنه بحران بی اعتمادی، بحث جدیدی نیست و الان فقط ضربه روحی آن بیشتر به چشم آمده است.
ماندگاری در پاسخ به این سوال که ریشه این بی اعتمادی از کجاست؟ گفت: وقتی رسانه ها با محدودیت های بی شماری در اطلاع رسانی روبرو هستند و امکان فعالیت حرفه ای برای آنها وجود ندارد، آنها ناچارند صرفاً منعکس کننده مواضع مقامات رسمی کشور باشند و در این مسیر، رسانه ها صرفاً به تریبون یا بلندگوی مقامات تبدیل شده و از انعکاس صداهای دیگر باز می مانند.
این کارشناس رسانه، معضل دیگر رسانه ها را عدم حرفه ای گری در اطلاع رسانی می داند و می گوید: هنوز برخی از رسانه ها ابتدایی ترین اصول منبع نگاری در تهیه خبر را نمی دانند و یا به آن پایبند نیستند. وقتی رسانه ها و یا روزنامه نگاران وظیفه اصلی خود را که همان اطلاع رسانی درست است، فراموش کرده و بخواهند نقش روابط عمومی یک سازمان، نهاد، دولت و یا حتی حاکمیت را ایفا کنند، نتیجه همان می شود که اکنون شاهد آن هستیم.
ماندگاری در پاسخ به این سوال که برای بازگشت اعتماد به رسانه ها چه باید کرد، گفت: من فقط اهالی رسانه را مقصر نمی دانم و تصور هم نمی کنم که آنها به تنهایی قدرت کافی برای اصلاح امور داشته باشند. برای اصلاح این وضعیت، تنها راهکار، آزادی رسانه ها و کاهش محدودیت های آنها در اطلاع رسانی است. تجربه اخیر نشان داد که رسانه های رسمی و شناسنامه دار داخلی که با هزار قید و بند در حال فعالیت هستند، اساسا توان رقابت با رسانه های جدید و یا رسانه های خارجی را ندارند.
این پژوهشگر ارتباطات معتقد است که تا مسئولان، به رسانه های داخلی اعتماد نکنند و محدودیتها را از جلوی آنها برندارند و مهمتر از همه، کارکرد اصلی رسانه را باور نکنند و به آن گردن ننهند، هیچ امیدی به بازگشت اعتماد به رسانه های داخلی نیست.
ماندگاری گفت: تصور نکنیم که اعتماد به رسانه ها در این اتفاق اخیر از بین رفته، بلکه بی اعتمادی ریشه دارتر بوده و مهمتر از همه، این اشتباه بزرگ تازه به دلیل همان روند بی اعتمادی گذشته است. چرا که اگر رسانه ها وظیفه خود را از قبل به درستی انجام داده بودند و کارکرد درست خود را داشتند، اساسا اشتباه هفته گذشته رسانه ها رخ نمی داد و آنها این چنین بی محابا، ته مانده اعتماد مخاطبان خود را نیز بر باد نمی دادند.
وی افزود: دو سال قبل در پژوهشی که درباره اصول منبع نگاری در رسانه های ایران انجام داده بودم متاسفانه متوجه شدم که اغلب رسانه های داخلی مخصوصا رسانه های بزرگ مثل صداو سسیما و خبرگزاری های مشهور، هیچکدام دستورالعملهای مشخص، شفاف و مدونی برای رعایت اصول منبع نگاری که لازمه دقت در روزنامه نگاری است، ندارند.
به گفته وی، راه حل، رعایت اصول حرفه ای روزنامه نگاری است. اصول منبع نگاری، راهکارهای لازم را برای افزایش دقت و کاهش خطای روزنامه نگاران مشخص کرده است. خیلی خلاصه اش اینکه به هر منبعی اعتماد نکنیم. برای خبرهای جنجالی و بحث برانگیز حداقل با دو منبع که منبع خبری هر دو آنها یکی نباشد، خبرمان را چک کنیم و مهمتر از همه اینکه هیچ وقت قضاوت نکنیم و در یک مساله اختلافی، یک طرف دعوا نایستیم و به ضرس قاطع سخن نگوییم.
اینها توصیه هایی برای روزنامه نگاران است اما رسانه‌ها چه باید بکنند؟ ماندگاری در پاسخ گفت: به نظرم مدیران رسانه بهتر است در همین ابتدا یکبار دیگر اصول منبع نگاری در رسانه خودشان را بازبینی و تدوین کنند، آن را به خبرنگاران آموزش دهند و از هرگونه مسامحه در زیرپاگذاشتن آن خودداری کنند.
منبع: الف
72
