مرتضی ممیز؛ پدر گرافیک ایران
چهارم شهریورماه سالروز تولد مردی است که او را پدر گرافیک ایران نامیده‌اند.
استاد مرتضی ممیز، چهارم شهریور ۱۳۱۵متولد و در سال ۱۳۴۴در رشته نقاشی از دانشكده هنرهای زیبای دانشگاه تهران فارغ التحصیل شد. ممیز تحصیلات خود را در ۱۹۶۸میلادی در مدرسه عالی هنرهای تزئینی پاریس رشته طراحی غرفه و ویترین و معماری داخلی ادامه داد و پس از بازگشت به ایران به فعالیت در زمینه تصویرسازی و گرافیك پرداخت.
در چهل و پنج سال گذشته مدیر هنری و گرافیك بسیاری از نشریات ادبی و فرهنگی معتبر ایران بوده و طراحی صحنه و لباس چهارده نمایش و دو فیلم سینمایی را انجام داده است. بسیاری از هنرمندان وهنردوستان نسل نو كشور ممیز رابه عنوان پدر گرافیك ایران می‌شناسند. تأثیر آثار ممیز در هنرمندان نسل بعد از خود، ایده‌های منحصر به فرد و تكنیك‌های زیادی كه به واسطه فعالیت‌های او وارد عرصه گرافیك ایران شده است، قابل انكار نیست.
تا این زمان(1348) مرتضی ممیز به غیر از طراحی گرافیک برای کتابها و پوسترها، تلاشی را تحت عنوان مدیرهنری در مجلاتی چون ایران آباد(39) کتاب و کیهان هفته(40و41)، فرهنگ(40) کاوش(42و43)، نگین(44) آغاز نمود. مجلاتی که نحوه و سبک کاری ممیز را در جامعه تثبیت و معرفی نموده است.
آثار ممیز در این دوره در کتاب هفته به چنان پرکاری و دوره خلاقی بدل می‌گردد که نام ممیز را به عنوان گرافیستی مولف و کم نظیر بر سر زبانها می اندازد. همچنین ادامه کار ممیز در نشریات فرهنگ و نگین، راه را برای ورود گرافیستهای جوان و نوجوی دهه 40 مانند فرشید مثقالی باز می نماید. آثار روی جلد ممیز برای نشریه کتاب هفته نمونه هایی از چاپ (سیلک و لیتوگرافی) موفق و خلاقانه ای است که ارزشهای گرافیکی بسیار مفیدی را با خود به همراه دارد. تصویرسازی های درون کتاب نگاه نوجو و بی قرار او را که کمی متاثر از آثار گرافیکی اروپای شرق به خصوص لهستان و شوروی سابق می‌نمود را داراست. این نگاه چنان از فیلتر مرتضی ممیز گذشت که تأثیر آن را بر جریان گرافیک و آثار گرافیست ها می توان مشاهده نمود.
روی جلدها در نگین و فرهنگ و زندگی نمونه برخورد خلاق و گرافیکی با موضوعاتی چون مشاهیر و ادبا می باشد که اگر چاپ نامرغوب آن زمان را در دست پر خمیر ممیز، جذاب و حتی شاهکار بدانیم، کم بیجا نگفته ایم. در این دوره، صنعت چاپی که جای چندانی برای مانورِ تونالیته ها و رنگها ندارد با طراحی و شگردهای ممیز به دوره ای از کارهای خلاق و متفاوت بدل گردیده است و راه را برای ورود آثارِ آوانگارد در گرافیک می گشاید. می بایست به یاد آوریم در این دوره گرافیست از مرز برش کاغذ خود هم مطمئن نبودند و حاصل چاپ شده آثارشان معمولا فرق زیادی با نمونه طراحی شده داشته است ولی ممیز با مصالحه، سعی در ایجاد فضای کاری خلاق و پویا به نفع خویش می نماید. ممیز در این آثار به هیچ وجه گرفتار تولید آثاری صرفا ً تکنیکی نگردیده و همواره ابزار را در راه بیان ایده ها و افکارش به کار بست.اسكناس‌هاي پنج هزار و ده هزار ريالي رايج در ايران توسط اين هنرمند طراحي شده است.
تصويرسازی‌های كتاب هفته به سر دبيری احمد شاملو در دهه ۴۰ شمسی مجموعه ای از جاودانه‌ترين آثار تصويرسازی مجلات در ايران را بوجود آورده است. بسياری از منتقدان تصويرسازی‌های مميز در كتاب هفته را بهترين دوره كاري او مي‌دانند اما خود مميز در زمان نمايشگاه طراحان گرافيك سه قاره‌درباره اين دوره آثارش گفت: كتاب هفته دوره عكس‌العملي من بوده‌است و مربوط به زماني است كه دانشجوي هنرهاي زيبا بودم وكار رابراساس نظر وخواست استادان مدرسه‌ام انجام مي‌دادم.
مميز از بنيان‌گذاران انجمن صنفي گرافيك ايران، تاسيس رشته گرافيك در دانشكده‌هاي هنري ايران است.
او سال‌ها در شرايط مختلف سياسي كشور به فعاليت هنري خود ادامه داده و درتبديل نهال نوپاي گرافيك معاصر به درختي نيرومند موثر بوده است. تجربیات طراحی گرافيک از سال ۱۳۳۶ تاکنون طراحی صحنه و لباس از ۱۳۴۷ کارگردانی و طراحی سه فيلم کوتاه ۱- آنکه عمل کرد و آنکه خيال بافت ۱۳۵۰ ۲- يک نقطه سبز ۱۳۵۱ ۳- سياه پرنده برای کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان ۱۳۵۲ فعالیت‌های هنری طراح گرافیک و مدیر هنری مجلات:
* ایران آباد(۱۳۳۹) * گفتگو(۱۳۳۷-۱۳۸۴)،
* کیهان هفته(۱۳۴۰-۱۳۴۱)، * مجله کاوش(۱۳۴۲- ۱۳۴۳)،
* نگین(۱۳۴۴)، * فرهنگ و زندگی(۱۳۴۸-۱۳۵۰)،
* رودکی(۱۳۵۰_۱۳۵۷)، * سینما(۱۳۵۳_۱۳۵۴)،
* کلک(۱۳۶۹_۱۳۸۴)، * نگاه نو(۱۳۷۰-۱۳۷۸)،
* شریف(۱۳۷۲-۱۳۸۰)، * پیام امروز(۱۳۷۳-۱۳۷۹)،
* زمان(۱۳۷۳-۱۳۷۹) و
* طراح صحنه و لباس چهارده نمایشنامه در تالارهای نمایش تهران
* طراح صحنه و لباس فیلم‌های ستارخان و طبیعت بی جان
* طراح نور نمایشنامه‌های بازگشتی نیست و دندون طلا و اطاق خصوصی فعاليت های ديگر
*بانی رشته گرافيک در دانشکده هنرهای زيبا، دانشگاه تهران ۱۳۴۸
*استاد رشته گرافيک دانشکده هنرهای زيبا، دانشگاه تهران ۱۳۴۷
*رئيس انتخابی کميته هنرهای تجسمی کميسيون ملی يونسکو در تهران از ۱۳۵۲ تا ۱۳۶۱
*بانی و دبير اجرايی بی ينال هنری گرافيک ۵۸، ۱۳۵۶
*عضو انجمن بين المللی طراحان گرافيک از ۱۳۵۶ تاکنون
*رئيس هئيت مديره انجمن گرافيک ايران فیلم شناسی
* طراحی و کارگردانی سه فیلم انیمیشن برای فستیوال فیلم‌های کودکان کانون پرورش فکری تهران در سالهای ۵۲ـ۱۳۵۰ با عنوان های:
* آنکه عمل کرد و آنکه خیال بافت(۵۰)
* یک نقطهٔ سبز(۵۱)
* سیاه پرنده(۵۲) کتابشناسی
* طراحی، نقاشی در سه جلد (۱۳۵۱)
* Graphic Art in Iran (1353)
* طراحی تزیینی و نقشه کشی (۱۳۵۴)
* نشانه‌ها (نمونه کارهای شخصی) (۱۳۶۲)
* طراحی اعلان (۱۹۸۴) * تصویر و تصور (۱۳۶۸)
* طراحی روی جلد (۱۳۶۸)
* طراحی روی جلد (مجموعه آثار ) ،(1380)
* Morteza Momayez Works ، (1381)
* نشانه‌ها (جست و جو های مرتضی ممیز در طراحی نشانه) (۱۳84)
* نیم قرن کار (مجموعه آثار) (۱۳۸۳)
* تصویر سازیهای عالی در کتابهای مختلف نمایشگاه‌ها
وی در طول فعالیت‌های هنری خود بیش از ۱۰ نمایشگاه اختصاصی و بیش از ۷۰ نمایشگاه گروهی در ایران و سایر کشورهای جهان برپا کرد و طراحی گرافیکی و تهیه پوستر برای صدها جلد کتاب و نشریات مختلف توسط او انجام گرفت.
مسئولیت ها
* مدیریت گروه گرافیک و عکاسی دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران،
* مدیریت و طراحی هنری جشنواره بین‌المللی فیلم تهران(۱۳۵۲-۱۳۵۶)
* ریاست هیأت مدیره انجمن طراحان گرافیک،
* ریاست دوسالانه‌های گرافیک ششم، هفتم و هشتم،
* مشاور هنری کتابخانه و مرکز اسناد دانشگاه تهران
* ریاست کمیته ایرانی طراحان گرافیک دنیا (AGI)
افتخارات و جایزه‌ها
* جایزه بهترین طراحی کتاب کودک سالهای ۴۵ـ۱۳۴۲
* مدال رتبه اول دانشجوی ممتاز دانشکده هنرهای زیبا دانشگاه تهران (۱۳۴۴)
* برنده مدال طراحی نمایشگاه بین‌المللی طراحی ژوونیزی فرانسه (۱۹۶۶)
* دیپلم بی ینال پوستر ورشو (1972)
* دیپلم برای فیلم یک نقطه سبز ، فستیوال مسکو ، 1973
* طراح شاعر برای طراحی پوسترهای سینمایی فستیوال سینمایی کان (۱۹۷۵)
* جایزه فیلم برگزیده (( آنکه خیال بافت و آنکه عمل کرد )) جشنواره سینمایی بیروف ، 1354
* جایزه و مدال بهترین پوسترهای سینمایی جشنواره فجر تهران (۱۳۶۵، ۱۳۶۶ و ۱۳۶۹)
* جایزه بهترین آثار طراحی نشانه‌های دهه ۸۰ میلادی (۱۹۹۰)
* اثر برگزیده برای کلکسیون International Trademark Center بروکسل - بلژیک ،1991
* جایزهممتاز نمایشگاه طراحی امروز ایران (چشم انداز 79) موزه هنرهای معاصر تهران ، 1379 - 1380
* جایزه ویژه ایکوگرادا برای یک عمر تلاش حرفه ای ، 1382
* یادمان سومین همایش چهره های ماندگار ، 1382
* نشان عالی فرهنگ و هنر ، 1383
ممیز در سالهای پایانی عمر خویش با بیماری سرطان دست و پنجه نرم می‌کرد و از ۲۳ آبان‌ماه ۱۳۸۴ برای تازه‌ترین دور شیمی‌درمانی، در بیمارستان آبان تهران بستری شده بود که چند روز بعد حالش رو به وخامت نهاد و سرانجام در سن ۶۹ سالگی روز شنبه پنجم آذر ماه ۱۳۸۴ برابر ۲۶ نوامبر ۲۰۰۵ درگذشت. پیکر مرتضی ممیز، هفتم آذرماه، تشییع و در باغبان‌کلا، واقع در کردان کرج، به‌خاک سپرده شد.
72
