ارتباط رژیم‌های غذایی با سنگ کلیه

در این مسیر، برخی مواد غیرسودمند نیز ممکن است از طریق سیستم جذب به مقدار کم وارد جریان خون گردند. از طرف دیگر، پس از متابولیزه شدن مواد مغذی، پسماندهایی غیرمفیدی از آنها باقی می‌ماند که لازم است تمام این مواد زاید از جریان خون گرفته شده و از طریق ادرار دفع گردند، لذا نقش کلیه‌ها در جداسازی و دفع مواد مضر خون بسیار شاخص است. هنگامی که این مواد به آرامی در کلیه جمع می‌شوند و به مرور به مثانه هدایت می‌شوند، در طی زمان ممکن است موادی در کلیه‌ها رسوب کند و تشکیل سنگ کلیه دهد، لذا نقش مواد غذایی مصرفی افراد و این که چه مواد زایدی از خود به‌جای می‌گذارند، می‌تواند در تشکیل و یا تشدید سنگ کلیه نقش‌آفرینی نماید. برخی از غذاها در افراد مستعد ایجاد سنگ کلیه می‌کنند. عوامل دیگری که بر تولید سنگ کلیه اثر می‌گذارند عبارتند: از وراثت، محیط، وزن بدن و دریافت مایعات.

جنس سنگ کلیه

سنگ‌های اگزالات کلسیم: این‌ها، شایع‌ترین سنگ‌های کلیه هستند. هنگامی که ادرار اسیدی باشد، احتمال تشکیل این نوع سنگ افزایش می‌یابد.

سنگ‌های عفونی یا سنگ‌های استراویت: در اثر عفونت کلیه ایجاد می‌شوند و برای پیشگیری باید عفونت را درمان کرد و رژیم غذایی نقشی در تشکیل یا پیشگیری از آنها ندارد.

سنگ‌های سیستئینی: بسیار نادر بوده و اغلب ناشی از یک اختلال ژنتیکی هستند که در اثر ترشح اسید آمینه سیستئین در کلیه و ادرار، تشکیل می‌شوند. این سنگ‌ها جنبه ارثی دارند و اغلب اوقات کودکان در معرض ابتلا به آن قرار دارند.

روش تشخیص جنس سنگ کلیه

آزمایش و تجزیه سنگ دفع شده

جمع‌آوری ادرار ۲۴ ساعته از نظر کلسیم، اسید اوریک، اگزالات، سیستین، حجم ادرار

آزمایش خون از نظر بررسی کلسیم، اسید اوریک، PTH

این آزمایشات باید توسط ارولوژیست مورد تفسیر قرار گیرد.

اهمیت شناسائی نوع سنگ کلیه در افراد

شناسایی نوع سنگ کلیه کمک می‌کند که فرد متوجه شود چه تغییری باید در رژیم غذایی‌اش ایجاد شود. به عنوان مثال محدود کردن اگزالات در رژیم غذایی ممکن است در پیشگیری از تشکیل سنگ‌های اگزالات کلسیمی مؤثر باشد؛ ولی تاثیری در پیشگیری از سنگ‌های اسید اوریکی ندارد. برخی از توصیه‌های تغذیه‌ای ممکن است برای انواع سنگ‌های کلیه کاربرد داشته باشند؛ ولی نکته مهم این است که دریافت آب به مقدار کافی، در کاهش تشکیل تمام انواع سنگ‌های کلیه نقش دارد. میزان آب نوشیدنی مورد نیاز جهت جلوگیری از تشکیل سنگ کلیه حدود ۳ لیتر آب در روز است. میزان آب باید به قدری باشد که ادرار کاملاً شفاف باشد. توصیه می‌شود قبل از خواب، آب کافی مصرف شود تا فرد ناچارا یک نوبت نیز جهت ادرار از خواب بلند شود.

درمان تغذیه‌ای در سنگ‌های اگزالات کلسیم

اولین و مهم‌ترین جزء درمان تغذیه‌ای این بیماران، مصرف فراوان آب است.

برخلاف گذشته که میزان کلسیم مصرفی کاهش داده می‌شد، لازم است این بیماران روزانه بیش از ۱۰۰۰ میلی‌گرم کلسیم مصرف کنند که از منابع خوب کلسیم از قبیل شیر کم‌چرب، ماست، پنیر و کلم بروکلی بدست آید. درحقیقت مصرف رژیم غذایی حاوی کلسیم خیلی کم، سبب دفع ادراری اگزالات می‌شود که در افراد مستعد، احتمال بروز سنگ کلیه را افزایش می‌دهد. با مصرف کلسیم فراوان، کلسیم بیشتری در روده در دسترس است، که با اگزالات ترکیب شده و آن را به صورت غیر محلول درمی‌آورد که بدین طریق اگزالات از روده جذب نمی‌شود و در نتیجه، مقدارش در ادرار کاهش می‌یابد و خطر سنگ‌سازی کم می‌شود.

کاهش اگزالات رژیم غذایی به خصوص گروه‌های مواد غذایی غنی از اگزالات شامل (اسفناج، ریواس، چغندر، کرفس، تره‌فرنگی، جعفری، گوجه‌فرنگی، بادمجان، فلفل سبز و هویج)، (توت‌فرنگی، آلبالو، آلو، کشمش، تمشک)، (جوانه گندم و سبوس گندم)، (چای و قهوه)، آجیل (بادام، بادام زمینی، بادام هندی، گردو، پسته و تخمه‌ها)، شکلات و کولاها.

مصرف محدود تا متوسط پروتئین حیوانی می‌تواند سبب کاهش دفع کلسیم شود، لذا مصرف گوشت گوساله، مرغ، تخم‌مرغ، ماهی، صدف، شیر، پنیر و لبنیات فقط حد رفع نیاز باشد و از زیاده‌روی پرهیز شود، البته با اینکه محدود کردن میزان پروتئین حیوانی دریافتی باید وجود داشته باشد، اما هنوز باید مطمئن بود که به اندازه کافی پروتئین دریافت می‌شود. بهتر است مقدار کمی از گوشت و پروتئین حیوانی با لوبیا، نخود خشک، عدس، سویا و محصولات سویا (از قبیل شیر و پنیر و کره سویا) خورده شوند. پروتئین موجود در حبوبات بر پایه گیاهی هستند که هضم مناسبی دارند و آثار سوء آنها بر کلیه کمتر است.

مصرف زیاد نمک سبب افزایش دفع ادراری کلسیم می‌شود؛ لذا کاهش مصرف سدیم و نمک توصیه می‌شود. سدیم در بسیاری از غذاهای کنسروی، بسته‌بندی شده و فست‌فودها وجود دارد. همچنین در بسیاری از ادویه‌جات، چاشنی‌ها، جوش شیرین و گوشت نیز وجود دارد. اکثر آمریکایی‌ها سدیم زیادی مصرف می‌کنند. بزرگسالان باید کم‌تر از 2300 میلی‌گرم در روز سدیم مصرف کنند. یک قاشق چای خوری نمک سفره 2.325 میلی‌گرم سدیم دارد.

از آنجا که رابطه دریافت پتاسیم ناکافی در تشکیل سنگ‌های کلیه از طریق افزایش دفع کلسیم ادراری نشان داده شده است، لذا توصیه می‌شود این افراد پتاسیم بیشتری دریافت کنند.

کربوهیدرات‌های ساده (قند، شکر و شیرینی‌ها)، دفع کلسیم و اگزالات را افزایش می‌دهند که این خود احتمال سنگ‌سازی را افزایش می‌دهد.

مصرف‌ مکمل

ویتامین C به‌مدت طولانی خطر ایجاد سنگ و تشدید آن را ایجاد می‌کند. در صورت نیاز به این مکمل، باید با متخصص تغذیه برای تعیین میزان مصرف مشورت شود.

آیا مصرف لبنیات در سنگ کلیه مضر است؟

مصرف رژیم غذایی حاوی کلسیم خیلی کم، سبب دفع ادراری اگزالات می‌شود که در افراد مستعد، احتمال بروز سنگ کلیه را افزایش می‌دهد. با مصرف کلسیم فراوان، کلسیم بیشتری در روده در دسترس است، که با اگزالات ترکیب و آن را به صورت غیر محلول درمی‌آورد که بدین طریق اگزالات از روده جذب نمی‌شود، بنابراین مصرف لبنیات به میزان متوسط (۲ لیوان شیر یا ماست، و گاهی یک تکه ۳۰ گرمی پنیر) و مخصوصاً همراه غذا، توصیه می‌شود.

آیا خوردن قرص کلسیم باعث سنگ سازی کلیه می‌شود؟

قرص کلسیم که مخصوصاً خانم‌ها جهت پوکی‌استخوان استفاده می‌کنند، اگر همراه مصرف غذا باشد معمولاً مشکلی ایجاد نمی‌کند. به‌طور کلی بهتر است قرص کلسیم سیترات استفاده شود تا مانع تشکیل سنگ کلیه شود. به طور ایده‌آل، به دست آوردن کلسیم از مواد غذایی مهم است؛ چون برخی از مطالعات مصرف مکمل‌های کلسیم را با سنگ کلیه مرتبط می‌دانند.

درمان تغذیه‌ای در سنگ کلیه اسید اوریک

بیماران مبتلا به سنگ‌های اسید اوریکی باید آب زیادی مصرف کنند و لازم است با داشتن رژیم غذایی با باقیمانده قلیایی، PH ادرار آنها افزایش یابد و به ۵/۶ -۶ برسد. در صورتی که افزایش اسید اوریک شدید باشد، مصرف منابع غذایی حاوی پورین از جمله گوشت‌ها، عصاره گوشت، حبوبات و سایر منابع باید کاهش یابد.

خوردنی و نخوردنی‌های تغذیه سنگ کلیه اسید اوریکی

همانگونه که در قبل هم ذکر شد، با اینکه مناسب است میزان پروتئین حیوانی دریافتی محدود باشد، اما هنوز باید مطمئن بود که پروتئین به اندازه نیاز مصرف می‌شود، بنابراین بهتر است بخشی از انواع گوشت و پروتئین حیوانی مصرفی با برخی از خوراکی‌های گیاهی که پروتئین زیادی دارند، تعویض گردند. کاهش وزن یکی از راهکارهای مناسب برای کاهش خطر تولید سنگ‌های کلیه و به‌ویژه نوع اسید اوریکی است. تحقیقات نشان می‌دهد اضافه وزن و چاقی احتمال ابتلا به سنگ کلیه بالاخص سنگ‌های اسید اوریکی را افزایش می‌دهد. از طرفی رژیم‌های سختی که به سرعت باعث لاغری می‌شوند و از نظر مواد کربوهیدراتی محدود هستند بیشتر از سایر رژیم‌های غذایی ریسک ابتلا به سنگ کلیه را افزایش می‌دهند و باید از چنین رژیم‌های غذایی بالاخص برای زمانی طولانی اجتناب شود. مطالعات متعدد نشان می‌دهد که رژیم غذایی مدیترانه‌ای (DASH) که به منظور کاهش فشار خون توصیه می‌شود، ریسک ابتلا به سنگ کلیه را نیز کاهش می‌دهد و برای افراد در معرض خطر سنگ کلیه، مناسب‌تر است. این رژیم سرشار از محصولات لبنی کم‌چرب، میوه‌ها و سبزیجات می‌باشد و از نظر پروتئین حیوانی محدود است.

منبع: انتخاب

70