حال خوب ایرانی

«در کتب طب سنتی ایران در مورد اختلالات افسردگی و اضطراب، تعریف مشخص و واضحی به شیوه امروزی ارائه نشده است. برای این‌ که ببینیم متخصصان طب سنتی در مقایسه با متخصصان طب رایج در مواجهه و مقابله با افسردگی و اضطراب چه تدابیر و راهکارهای درمانی ارائه می‌دهند با دکتر فاطمه محجوب، پزشک متخصص طب سنتی گفت‌وگو کرده‌ایم.

به‌ طور کلی تغییر خلق به سمت غم و اندوه را افسردگی و تغییر خلق به سمت نگرانی و ترس و فوبیا را اضطراب تلقی می‌کنیم. در اصول حفظ‌الصحه یا همان اصول شش‌گانه که در مکتب طب ایرانی از آموزه‌های کلیدی حفظ سلامت محسوب می‌شود و متخصصان در پیشگیری و کنترل و بهبود هر نوع بیماری آن را ملاک درمان قرار می‌دهند، در بحث اعراض نفسانی در مورد سلامت روان به این امر مهم پرداخته شده است. همچنین در مباحث بیماری‌های سیستم عصبی و بیماری‌های قلب به برخی نشانه‌های افسردگی و اضطراب اشاره شده است. از دیدگاه این طب، قلب تنها یک عضو صنوبری پمپاژکننده خون نیست بلکه مرکز عواطف و احساسات است و در انواع سوء مزاج‌های قلب، علائم روحی و روانی متفاوتی بروز می‌کند. توجه ‌داشتن به مزاج پایه بدن، سوء‌ مزاج‌های سیستم عصبی و مغز، سوء‌ مزاج‌های قلب، سوء‌ مزاج‌های عام بدن همچون سوء مزاج سوداوی، بررسی وضعیت گوارشی و وجود کم‌خونی همه از مواردی است که در شرح‌ حال در کنار در نظر گرفتن شرایط محیطی، خانواده و شغلی فرد، باید مورد ارزیابی قرار گیرد.

افسردگی و اضطراب ۲ اختلال متفاوت
افسردگی همیشه با اضطراب همراه نبوده اما در بسیاری از بیماران همپوشانی زیادی بین این دو اختلال ممکن است مشاهده شود. در اختلالات اضطرابی معمولا فرد با نگرانی، بی‌قراری، ترس و وحشت یا حملات پانیک مواجه است. اما بیماران دچار افسردگی منزوی و گوشه‌گیر بوده و تمایلی به برقراری ارتباط با دیگران ندارند و می‌تواند این اختلال روی خواب و تغذیه فرد تاثیر سوئی بگذارد. البته در برخی مواقع هم فرد در کنار افسردگی دچار ترس و اضطراب و تخیلات هراس‌انگیز می‌شود و گاهی هم افراد دچار اضطراب به‌ دلیل ترس و وحشت و فوبیایی که دارند، سعی می‌کنند خود را از محیط و ارتباطات اجتماعی و تنش‌های محیطی دور کنند که به‌تدریج دچار افسردگی می‌شوند.

علت بروز افسردگی در پاییز و زمستان
بروز افسردگی در ماه‌های سرد سال نوعی اختلال عاطفی فصلی است. همچنان که تغییرات جوی بر پیکره طبیعت‌، درختان و زمین تاثیر می‌گذارد، می‌تواند بر جسم و جان انسان هم اثراتی داشته باشد و باعث بروز اختلالات عاطفی فصلی شود. با مایل ‌شدن نور خورشید و کاهش تابش آفتاب همچنان که از حرارت زمین کاسته می‌شود سیستم بدنی انسان هم دستخوش چنین تغییراتی شده، سروتونین که نوعی انتقال‌دهنده عصبی در مغز است کاهش یافته و در افراد مستعد با مزاج پایه سرد و خشک می‌تواند افسردگی بروز کند. این تغییرات خلقی اگر در حد دلتنگی و غم و اندوه و گذرا و با شدت کم باشد نیاز به درمان ندارد اما اگر فرد سابقه ابتلا به افسردگی ماژور داشته باشد برای جلوگیری از عود و تشدید بیماری نیاز به مداخلات پزشکی است.

لزوم خروج به‌موقع مواد دفعی و خواب مناسب
از دیدگاه طب ایرانی پیشگیری و درمان افسردگی و اضطراب بر اصول شش‌گانه حفظ سلامتی استوار است که اگر به‌درستی رعایت شود، می‌تواند تا حدود زیادی سلامت روان فرد را تضمین کند. یکی از این اصول مبحث احتباس و استفراغ است. اجابت مزاج در قالب دفع به‌ موقع مدفوع، ادرار کردن، قاعدگی منظم و مقاربت مناسب زوج‌ها، تعریق و … می‌تواند سبب خروج بخشی از مواد زاید و دفعی بدن شده و در کاهش تحریک‌پذیری، تنش و افکار وسواسی تاثیر مطلوبی بگذارد. تأخیر قاعدگی در بانوان که اثر مستقیم بر مسائل خلقی دارد نمودی از این امر مهم هست.

بیداری شبانه و عدم خواب کافی در شب به‌خصوص برای افرادی که دچار اختلال اضطرابی هستند بسیار مضر است. بهترین زمان برای خواب شبانه ساعت ۱۰ شب تا اذان صبح یا طلوع آفتاب است. به کسانی هم که دچار اختلال افسردگی هستند خواب روز توصیه نمی‌شود چون سبب سردی بیش از حد بدن شده و از نشاط و شادابی و انرژی فرد می‌کاهد.

نقش ورزش و ماساژ و طبیعت گردی
ورزش و فعالیت بدنی متناسب از دیگر اصول حفظ صحه و تاثیرگذار بر سلامت روان است. ورزش با کمک به حرکت جریان خون سبب عملکرد مطلوب سیستم عصبی و مغز و قلب و دیگر اندام‌های بدن شده، اسباب نشاط و شادابی را مهیا می‌کند. ماساژهای آرامش‌بخش نیز نقش موثری در کاهش تنش‌ها دارد. استنشاق هوای پاک و تهویه ریوی مناسب در افراد دچار ترس و اضطراب و حملات پانیک کمک‌کننده است و توصیه می‌شود این افراد هفته‌ای یکی - دو بار برای استنشاق هوای تمیز و ارتباط برقرار کردن با گل‌ها و درختان و مشاهده آسمان آبی و دل سپردن به آن به دامان طبیعت بروند تا لحظاتی فارغ از هیاهوی روزگار، جانی تازه کنند و روحی بیفزایند. کسانی که به‌خصوص در این بحران کرونا دچار ترس و اضطراب شده‌اند از شنیدن اخبار منفی خودداری کنند و با گوش دادن به موسیقی و نغمه‌های دلنشین یا ارتباط تلفنی با دوستان و اقوام به تقویت روحیه خود کمک کنند.

اصل ضروری تغذیه
کسانی که مستعد ابتلا به بیماری‌های روحی هستند باید از مصرف غذاهای مولد اخلاط غلیظ و سودا مانند سوسیس و کالباس، گوشت گوساله، غذاهای کنسروی، پیتزا، لازانیا، قارچ، بادمجان و… پرهیز کنند و به‌جای آنها از غذاهای مولد دم یا تولیدکننده خون استفاده کنند. در مبتلایان به افسردگی خورش‌هایی که با گوشت گوسفند تهیه می‌شود مانند خورش سیب و آلو، خورش به و آلو، مغزهای آجیلی به‌خصوص بادام در قالب شیر بادام مفید است. شیربادام مخلوطی از یک لیوان شیر با هفت تا ۱۰ عدد بادام پوست گرفته و یک قاشق عسل است و می‌تواند در کنار تقویت مغز، رطوبت خوبی به سیستم عصبی برای کاهش افکاروسواسی و بی‌خوابی بدهد؛ لذا توصیه می‌شود یک ساعت قبل از خواب میل شود. از دیگر مواد غذایی مفید حریره بادام، شله‌زرد، شربت گلاب و زعفران، شربت بیدمشک، سیب، به، انگور، انجیر، نارنگی و پرتقال شیرین می‌توان نام برد.

در میان دمنوش‌ها، دمنوش گل گاوزبان ایرانی، مفرح و شادی‌آور بوده و اثرات ضد افسردگی دارد. البته اگر فرد دچار پرفشاری خون است بهتر است این دمنوش با چند قطره آبلیموی تازه میل شود. دمنوش موثر دیگر بادرنجبویه است که می‌تواند آرام‌بخش و تقویت‌کننده قلب‌، معده و مغز باشد. دمنوش بهارنارنج هم برای افراد دچار حملات اضطرابی مفید است. مصرف فالوده سیب به همراه مقداری گلاب و عرق بیدمشک و چند پر زعفران و عسل هم توصیه می‌شود.

درمان سنتی تا چه میزان جواب می‌دهد؟
درمان‌های گفته شده از جمله توصیه‌های کلی است که برای افسردگی و اضطراب با درجات خفیف می‌تواند کارآمد باشد اما اگر این اختلالات شدید باشد و سبب اختلال عملکرد فرد شود با توجه به سبب‌شناسی بیماری توسط متخصص طب سنتی، درمان‌ها باید تخصصی‌تر انجام شود و هم‌زمان نیز داروهای روانپزشک و مشاوره‌های روان‌شناسی در پروتکل درمانی لحاظ شود تا در کوتاه‌ترین زمان، بهترین بازده درمانی برای بیمار صورت پذیرد. افراد با درجه شدید بیماری نباید با مشاهده علائمی از بهبودی، سریع داروهایشان را قطع کنند و بهتر است برای پیشگیری از عود یا تشدید این اختلال هر چند ماه به متخصص مراجعه و از یک درمان نگهدارنده پیروی کنند.»

منبع: جام جم

70