تاریخچه شب یلدا و آغاز سال نو میترایی

شب چله، شب زایش خورشید و آغاز سال نو میترایی

سرپرست پژوهش مردم شناسی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران گفت: آئین جشن شب یلدا به اندازه زمانی که مردم فصول را تعیین کردند، کهن است.

مریم اوصانلو با بیان اینکه شب چله، شب زایش خورشید و آغاز سال نو میترایی است، اظهار کرد: یلدا یا شب چله، شب اول زمستان و طولانی ترین شب سال است و فردای آن با دمیدن خورشید روزها بزرگتر شده و تابش نور ایزدی فزونی می‌یابد، این بود که ایرانیان باستان، آخر پاییز و اول زمستان را شب زایش مهر یا خورشید می‌خواندند و به این مناسبت جشن بزرگی برپا می‌کردند.

وی ادامه داد: این جشن در ماه پارسی، دی قرار دارد؛ جشنی که در این شب برگزار می‌شود یک سنت باستانی است. جشن یلدا یک جشن آریایی است و پیروان میترائیسم آن را از هزاران سال پیش در ایران برگزار می‌کردند. یلدا شب تولد میترا یا مهر است. مردم گذشته‌های دور در این شب برای در امان ماندن از خطر اهریمن، دور هم جمع می‌شدند.

اوصانلو بیان کرد: از آیین شب یلدا یا شب چله، خوردن آجیل مخصوص، هندوانه، انار، شیرینی و میوه های گوناگون است که همه جنبه نمادی دارند و نشانه برکت و تندرستی فراوانی و شادکامی هستند. نکته‌ای که درباره 2 میوه هندوانه و انار وجود دارد آن است که این دو میوه گرد و سرخ فام نمادهایی از خورشید هستند. در این شب نیز مانند جشن تیرگان فال گرفتن مرسوم است که به حافظ تفال می‌زنند و یا حاضران با انتخاب و شکستن گردو و با پوکی و پری آن، از آینده می‌گویند.

وی اظهار کرد: آیین‌های خاصی که در شب یلدا وجود دارد نشان دهنده آن بوده که سرزمین ایران دارای فرهنگی غنی است که مردمانش با ذوق، سلیقه و طبیعت منطقه‌ای که در آن زندگی می‌کنند، برای برگزاری سنت‌های کهن آداب خاص خود را دارند.

سرپرست پژوهش مردم شناسی اداره کل میراث فرهنگی مازندران یادآور شد: در گذشته آئین‌هایی در این هنگام برگزار می‌شده که یکی از آنها برگزاری جشنی شبانه و بیداری تا بامداد و تماشای طلوع خورشید تازه متولد شده بوده است؛ جشنی که از لازمه‌های آن حضور کهنسالان و بزرگان خانواده به نماد کهنسالی خورشید در پایان پاییز بوده است.

اوصانلو خاطرنشان کرد: در گذشته عقیده بر این بود، افراد خانه ضمن جشن و سرور برای درامان ماندن محصولات از سرما دعا کنند و آتشی باید در تمام شب بسوزد تا اهریمن مغلوب شود.

وی با اشاره به اینکه ایرانیان بر این باور بودند که در شب 30 آذر خورشید با آنها قهر می‌کند، گفت: به دلیل اینکه خورشید را مظهر همه چیز می‌دانستند تا صبح به شب زنده داری می‌پرداختند تا شاید خورشید با آنها آشتی کنند و نحس بودن این شب از بین برود و باور داشتند که خورشید مظهر قدرت است و می‌تواند در شب یلدا پیروز شود و تا یک سال اقتدار خورشید پایدار می‌ماند. به همین دلیل شب یلدا را با شکوهی خاص و با استفاده از میوه‌هایی که درون سرخ دارند به دلیل سرخی خورشید سپری می‌کردند و تا صبح بیدار می‌ماندند تا قدرت خورشید غلبه کند.

سرپرست پژوهش مردم شناسی اداره کل میراث فرهنگی مازندران افزود: در این شب خوردن تنقلاتی از جمله آجیل و ازگل خام و سوهان کنجدی مرسوم است.

اوصانلو با بیان اینکه شب یلدا در گویش مازندرانی به "گت چله" معروف است، افزود: از باورهای این مراسم، خوردن هنداونه است که سبب می‌شود مردم در طول زمستان احساس سرما نکنند. همچنین در این شب دختران دم بخت با پوشاندن صورت خود از 7 خانه چیزی می‌گرفتند و بر این باور بودند اگر کسی آنها را نبیند و نشناسد حتماً به آنچه نیت کرده‌اند خواهند رسید.