ماموریت میخائیل گورباچف در پایان دادن وابستگی روس‌ها به مشروبات الکلی چه بود؟

نام میخائیل گورباچف یادآور فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی است که ۳۰ سال پیش در ۲۶ دسامبر ۱۹۹۱ اتفاق افتاد. اما هشتمین و آخرین رهبر اتحاد جماهیر شوروی میراث دیگری دارد که کمتر شناخته شده‌ و آن جنگ با مشروبات الکلی است.

او پس از آنکه در سال‌ ۱۹۸۵ به عنوان دبیر کل حزب کمونیست شوروی انتخاب شد، پنج اولویت را برای اصلاحات در این کشور مشخص کرد. مبارزه با مشروبات الکلی، دومین اولویت برنامه اصلاحی او بود.

ولادیسلاو ام. زوبوک در کتاب فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی نوشته است که اگرچه از گورباچف به عنوان یکی از تیتوتالرها در کادر رهبری شوروی نام برده می‌شود اما این ایده متعلق به او نبوده است. 

به نظر این نویسنده، منشأ ایده مبارزه با مشروبات الکلی، یگور لیگاچف یکی از دستیاران یوری آندروپوف، رهبر اسبق شوروی بوده که در سال‌های بعد معاون گورباچف در دفتر سیاسی شد.

زوبوک در کتاب خود می‌نویسد که هر دو دولتمرد از عادت روس‌ها به مشروب خواری متنفر بودند.

گورباچف در ۱۱ مارس ۱۹۸۵ به جای کنستانتین چرنینکو، دبیر کل حزیب کمونیست شوروی شد و در می ۱۹۸۶، کرملین سرکوب شدید الکل در این کشور را آغاز کرد.

این اقدام کرملین، سومین دوره‌ ممنوعیت الکل در تاریخ روسیه بود. نخستین دوره مبارزه با الکل در سال ۱۹۱۴ و در آغاز جنگ جهانی اول و دومین دوره در سال ۱۹۴۱، زمانی که آلمان نازی به اتحاد جماهیر شوروی حمله کرد، بود.

در هر حال وزارت دارایی شوروی با طرح گورباچف مخالفت کرد، زیرا استدلال می‌کرد که مالیات بر مشروبات الکلی در مجموع یک سوم تولید ناخالص داخلی شوروی را تشکیل می‌دهد. به نظر این وزراتخانه هیچ راهی وجود نداشت که درآمد حاصل از فروش ودکا به خصوص در روستاها را جایگزین کرد.

گورباچف و لیگاچف بدون توجه به این موضوع بر نظر خود تأکید کردند. به این ترتیب بین سال‌های ۱۹۸۴ و ۱۹۸۶ فروش ودکا در این کشور به میزان چهار پنجم کاهش یافت.

زوبوک معتقد است که محبوبیت گورباچف در اتحاد جماهیر شوروی در پی این تصمیم به شدت کاهش یافت و هرگز بهبود نیافت.

زوبوک در گفتگو با یورونیوز گفت: «من در آن دوران زندگی کرده‌ام. این ممنوعیت اولین ضربه‌ بزرگ به اقتدار گورباچف در میان مصرف‌کنندگان مشروبات الکلی روس و غیرروس بود.»

شهروندان شوروی مجبور بودند برای تهیه شراب در صف‌های طولانی بیایستند

او در ادامه توضیح داد که با زیاده‌روی مقام‌های وقت شوروی، کارخانه‌های آبجوسازی جدیدی که از چکسلواکی خریداری شده بودند، بدون استفاده در معرض زنگ‌زدگی قرار گرفتند و باغ‌ها و تاکستان‌های کریمه با بولدوزر تخریب شدند. به گفته زوبوک بسیاری از شراب‌سازان در پی این اتفاق خودکشی کردند.

زوبوک گفت: «اصلاحات کاملاً به هم ریخت. مردم حتی نمی‌توانستند یک لیوان شامپاین برای سال نو دریافت کنند.»

در هر حال گورباچف نخستین رهبر اتحاد جماهیر شوروی نبود که سعی کرد با مشکل نوشیدن الکل مبارزه کند. در سال ۱۹۶۵، مصرف الکل در شوروی سه برابر بیشتر از سال ۱۹۵۰ بود و نیکیتا خروشچف و لئونید برژنف، دو رهبر وقت این کشور اقداماتی را برای کاهش مصرف آن انجام دادند.

در سال ۱۹۷۲ قیمت ودکا افزایش یافت و فروش الکل قبل از ساعت ۱۱ صبح ممنوع شد. اما هر بار تلاش‌های مسئولان برای کنترل مصرف الکل در نهایت کاهش ‌می‌یافت و مصرف الکل بار دیگر به ویژه در روستاها به شدت رو به فزونی می‌گذاشت.

البته اصلاحات مورد نظر گورباچف، گسترده‌ترین این اقدام‌ها بود و شامل محدودیت‌هایی در مورد میزان خرید الکل توسط شهروندان شوروی بود. بر اساس این تصمیم، هر شهروند شوروی می‌توانست روزی دو بطری نوشیدنی الکلی و بین ساعت ۲ بعد از ظهر تا ۷ غروب روزهای کاری خریداری کند.

حداقل سن هم برای نوشیدن الکل افزایش پیدا کرد و از ۱۸ سال به ۲۱ سال رسید. همچنین نوشیدن مشروبات الکلی در محل کار ممنوع اعلام شد که تا پیش از سال ۱۹۸۵ تقریباً عادی بود.

در نتیجه، از سال ۱۹۸۶ تولید الکل خانگی و فروش محصولاتی که برای تولیدشان از الکل استفاده شده بود، افزایش یافت. گزارش سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۱۰ حکایت از افزایش فروش عطر، لاک ناخن و محصولات پاک‌کننده داشت.

افزایش تولید الکل خانگی در پی ممنوعیت نوشیدن مشروبات الکلی در شورویAFP

کارزار گورباچف علیه نوشیدن مشروبات الکلی در سال ۱۹۸۸ به اصرار مشاوران اقتصادی او متوقف شد و با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، تولید الکل همراه با هر چیز دیگری آزاد شد.

بر اساس گزارش‌های منتشر شده، مرگ و میر ناشی از مصرف الکل بین سال های ۱۹۹۰ و ۱۹۹۴ به اوج خود رسید.

با این حال، گزارش سال ۲۰۱۰ سازمان جهانی بهداشت تخمین می‌زند که برنامه‌های اصلاحی گورباچف باعث نجات جان ۱.۲ میلیون تا ۱.۶ میلیون نفر شده است.

پاول پالاژچنکو که از سال ۱۹۸۵ مترجم گورباچف بوده و اکنون رئیس روابط بین‌الملل بنیاد گورباچف است به یورونیوز گفت که «اگرچه اشتباهاتی در اجرای اصلاحات در شوروی وجود داشته اما بدون شک این اصلاحات تأثیر مثبتی بر جامعه روسیه داشته است.»

او از افزایش امید به زندگی در شوروی و کاهش مرگ و میر در این کشور که در پی جنگ علیه مشروبات الکلی رخ داد به عنوان حقایق اصلاحات نام برد.