نمودار عمق بازار چیست و چه کاربردی دارد؟

شاید برای شما هم پیش آمده باشد که هنگام انجام معامله در بازار ارزهای دیجیتال، با پارامتری به نام عمق بازار یا «Market Depth» روبرو شده باشید. هر چند استفاده از ابزارهای گوناگون برای انجام معاملات می‌تواند کمی گیج کننده باشد، اما داشتن یک دانش کلی نسبت به مفاهیم اولیه بازار می‌تواند به معامله‌گران کمک کند تا ریسک سرمایه‌گذاری‌های خود را کم کرده و خرید و فروش‌های خود را با اطمینان بیشتری انجام دهند.

نمودار عمق بازار به زبان ساده می‌تواند میزان عرضه و تقاضای موجود در بازار را در قیمت‌های مختلف به ما نشان ‌دهد. به عبارت دیگر عمق بازار عبارت است از مقدار سفارش‌های ثبت شده برای خرید یا فروش یک دارایی در قیمت‌های مختلف. استفاده از این روش می‌تواند دید خوبی نسبت به سطوح احتمالی عرضه و تقاضا یه به بیان دیگر، حمایت و مقاومت‌ها، به همراه نحوه واکنش خریداران و فروشندگان نسبت به آن‌ها ارائه دهد.

در زمان نگارش این مقاله که قیمت بیت کوین در محدوده ۸ تا ۹ هزار دلار در حال نوسان است، با استفاده از نمودار عمق بازار یا «Market Depth» می‌توانیم بفهمیم، در قیمت‌های بالاتر از ۹ هزار دلار چه مقدار سفارش فروش وجود دارد و یا در قیمت‌های زیر ۸ هزار دلار، توزیع سفارشات خرید ثبت شده به چه صورت است.

برای روشن‌تر شدن موضوع، مثال زیر را در نظر بگیرید:

با نزدیک شدن به ماه‌های سرد سال می‌توان پیش‌بینی کرد میزان تقاضا برای انرژی‌های گرمایشی افزایش می‌یابد. سرمایه‌گذاران بازار بورس ایران که از میزان تقاضا برای این انرژی‌ها آگاه هستند، با دانستن میزان عرضه و تقاضایی که برای آنها در ماه‌های سرد سال صورت خواهد گرفت، پیش‌بینی‌های تقریبی در رابطه با قیمت این انرژی‌ها انجام داده و بنابراین در بازار بورس ایران بر روی آن‌ها سرمایه‌گذاری می‌کنند.

بازار ارزهای دیجیتال نیز به همین صورت است. با این تفاوت که در این بازار با دسترسی داشتن به عمق بازار که میزان سفارشات ثبت شده، چه برای خرید و چه برای فروش را نشان می‌دهد، می‌توان به پیش‌بینی دقیق‌تری نسبت به قیمت این ارزها در آینده دست یافت.

بازار عمیق (Deep Market)

با توجه به تعاریفی که برای عمق بازار مطرح شد، بازار عمیق به بازاری گفته می‌شود که در آن خرید و فروش به آسانی انجام می‌شود و مدت زمانی که لازم است منتظر بمانیم تا خرید یا فروش ما انجام شود، کوتاه است.

به بیان دیگر در بازار عمیق، ورود یا خروج سرمایه به بازار نمی‌تواند تاثیر زیادی بر روی قیمت داشته باشد، زیرا به همان میزان که سفارشات خرید ثبت می‌شود، فروشنده نیز در بازار حضور دارد و سفارشات فروش هم ثبت شده است که به معنی نقدینگی بالای بازار است. به طور کلی در بازار عمیق، نقدینگی بالاست و قیمت روند منطقی‌تری را در پیش می‌گیرد بطوریکه نهنگ‌ها نمی‌توانند تاثیر زیادی بر روی بازار داشته باشند.

اگر نمودار عمق بازار مربوط به جفت ارزهای مختلف را باهم مقایسه کنیم، مشاهده می‌کنیم که بین منحنی سبز رنگ که نشانه سفارشات خرید و منحنی قرمز که نشانه سفارشات فروش انجام نشده‌ است، در جفت ارزهای مختلف فاصله‌های متفاوتی وجود دارد که بر حسب درصد نشان داده شده‌ است. این درصد، اختلاف بین قیمت نزدیک‌ترین سفارش‌های خرید و فروش را نسبت به آخرین قیمت بازار نشان می‌دهد. در واقع این شکاف فاصله بین بالاترین قیمت خرید و پایین‌ترین قیمت فروش را نشان می‌دهد. هرچه این شکاف بین قیمت خرید و فروش کمتر باشد بیانگر این است که آن ارز به قیمتی اصلی خود نزدیکتر است و هزینه‌های معاملاتی آن کمتر و نقدینگی آن نیز بیشتر است.

دستکاری عمق بازار توسط نهنگ‌ها

نکته‌ای که نباید از آن غافل شد این است که امکان لغو کردن سفارشات خرید و فروش در همه صرافی‌های ارز دیجیتال وجود دارد و به همین دلیل برخی از سرمایه‌گذاران بزرگ بازار که به آنها نهنگ‌های بازار می‌گویند، اقدام به ثبت سفارش‌ با حجم بالا در یک قیمت مشخص و سپس لغو آن می‌کنند.

مثلا فرض کنید قیمت فعلی بیت کوین ۸ هزار دلار است، یکی از نهنگ‌های بازار اقدام به ثبت سفارش خرید ۲۰,۰۰۰ واحد بیت کوین در قیمت ۷ هزار دلار کرده که از این طریق یک بازی روانی در بازار ایجاد کرده و این حدس را برای سرمایه‌گذاران دیگر به همراه خواهد داشت که در قیمت ۷ هزار دلار تقاضا برای خرید بیت کوین زیاد است و یک دیوار خرید در این قیمت ایجاد می‌شود. تشکیل دیوار خرید در قیمتی خاص، سبب به وجود آمدن این تفکر در بازار می‌شود که قیمت پایین‌تر از آن نمی‌آید.

بنابراین سرمایه‌گذاران خرد نیز اقدام به ثبت سفارش خرید در قیمت‌های نزدیک ۷ هزار دلار می‌کنند و در نهایت بازار در جهتی که نهنگ‌ها می‌خواهند، هدایت می‌شود.

علاوه بر این، سفارشات استاپ لیمیت در صرافی‌ها این امکان را فراهم کرده که بتوان در قیمت‌هایی بالاتر از قیمت فعلی سفارش خرید قرار داد. مثلا زمانی که قیمت بیت کوین ۸ هزار دلار است، می‌توان سفارش خریدی قرار داد که به محض رسیدن قیمت به بیشتر از ۹ هزار دلار، سفارش خرید انجام شود.

اما سفارش‌های استاپ لیمیت در نمودار عمق بازار قابل مشاهده نیست. هرچند سفارشات استاپ لیمیت، ممکن است برای دستکاری بازار توسط نهنگ‌ها قرار داده شود، اما دسترسی نداشتن به آن‌ها در نمودار عمق بازار، معامله‌گران را از بخش مهمی از اطلاعات محروم می‌کند. با نگاهی به نمودار عمق بازار می‌توان متوجه شد که این نمودار فقط سفارشات محدود، یعنی سفارشات خریدی که از قیمت خرید فعلی پایین‌تر هستند و سفارشات فروشی که از قیمت فروش فعلی بالاترند را نشان می‌دهد و معامله‌گران با این نمودار عملا به بخش مهمی از سفارشات فروش و خرید ثبت شده دسترسی ندارند.

دیوار خرید و دیوار فروش

در نمودار عمق بازار یک جفت ارز، در سمت چپ نمودار (بخش سبز) سفارشات خریدی وجود دارند که توسط خریداران قرار داده شده است. اگر به عنوان مثال جفت ارز بیت کوین تتر (BTC/USDT) را در نظر بگیریم، در سمت چپ نمودار که با رنگ سبز مشخص شده سفارشات خرید بیت کوین نشان داده شده و در سمت راست نمودار، سفارشات فروش بیت کوین ثبت شده است.

سفارشات خرید بیت کوین که در نمودار عمق بازار با رنگ سبز، مشخص شده است، آنهایی هستند که چون در قیمتی پایین‌تر از قیمت فعلی بیت کوین ثبت شده‌اند، فروشنده‌ای حاضر به فروش بیت کوین‌های خود با قیمت پیشنهادی آن‌ها نشده و به همین دلیل سفارش آنها به صورت باز یا انجام نشده باقی مانده است.

سفارشات فروش بیت کوین نیز به همین صورت است، یعنی چون فروشندگان، سفارش فروش بیت کوین‌های خود را در قیمتی بالاتر از قیمت بازار ثبت کرده‌اند، هنوز خریداری پیدا نشده که حاضر باشد بیت کوین‌های آن‌ها را با قیمت پیشنهادی‌شان بخرد و بنابراین سفارش آنها در حالت باز یا انجام نشده باقی مانده است.

در نمودار عمق بازار که یک طرف سفارشات خرید و در طرف دیگر سفارشات فروش انجام نشده را داریم، دو مفهوم به نام‌های دیوارهای سبز و قرمز یا دیوارهای خرید و فروش نیز وجود دارند.

دیوار سبز رنگ یا دیوار خرید در نمودار عمق بازار زمانی اتفاق می‌افتد که حجم سفارشات خرید بسیار بیشتر از سفارشات فروش باشد. بیشتر بودن سفارشات خرید نسبت به سفارشات فروش به زبان ساده به معنای بیشتر بودن تقاضا نسبت به عرضه است.

همانطور که در شکل بالا معلوم است، در نزدیکترین سفارشات خرید و فروش ثبت شده با قیمت فعلی، تعداد سفارشات فروش ثبت شده تقریبا دو برابر سفارشات خرید است، بنابراین می‌توان گفت که در این قیمت، دیوار فروش ایجاد شده منجر به نزولی شدن قیمت در کوتاه‌مدت می‌شود.

به عبارت دیگر، حجم زیاد سفارشات خرید در یک قیمت را می‌توان هم ارز و هم معنی سطح حمایتی در آن قیمت دانست و حجم زیاد سفارشات فروش در یک قیمت را نیز برابر با سطح مقاومتی.

نکته‌ای که در تشخیص دیوارهای خرید و فروش باید به آن توجه کرد این است که دیوارها فقط زمانی معتبر هستند و می‌توان به آنها اعتماد کرد که به صورت تدریجی افزایش یافته باشند. افزایش ناگهانی سفارش خرید یا فروش در قیمتی که با قیمت سفارشات قبلی و بعدی خود فاصله زیادی دارد می‌تواند سرنخی باشد از اینکه آن سفارش توسط یک نهنگ و برای گمراه کردن خرده معامله‌گران بازار قرار داده شده است.

نمودار عمق بازار در صرافی‌های مختلف

دسترسی به نمودار عمق بازار در اکثر صرافی‌ها امکان‌پذیر است. اما استفاده از این نمودار چیزی نیست که تحلیلگران بخواهند بر اساس آن تصمیم به خرید یا فروش بگیرند و معمولا از آن به عنوان یک ابزار کمکی استفاده می‌کنند که روند پیش‌بینی شده توسط آنها را تایید می‌کند.

محور افقی در نمودار عمق بازار نشان‌دهنده قیمتی است که در آن سفارش خرید یا فروش ثبت شده و محور عمودی، حجم سفارشات ثبت شده در آن قیمت را نشان می‌دهد.

در نمودار بالا که نمودار بیت کوین بر حسب تتر است، محور افقی سفارشات ثبت شده برای خرید یا فروش را بر حسب تتر و محور عمودی تعداد بیت کوین‌های ثبت شده برای خرید یا فروش را در قیمت‌های مختلف نشان می‌دهد.

همانطور که در شکل بالا واضح است، مقدار ۲۲.۴ بیت کوین، از قیمت ۸,۰۹۸ تا ۸,۱۰۵ دلار برای فروش قرار گرفته‌اند.

همانطور که از شکل نمودار عمق بازار نیز مشخص است، یک نمودار تجمعی است. یعنی مقدار سفارشات در هر قیمت با مقدار سفارشات قبلی جمع زده شده و نقطه بعدی نمودار بدست می‌آید.

برای پیدا کردن تعداد سفارشات خرید ثبت شده در قیمت ۹ هزار دلار، تمام سفارشات خرید ثبت شده در ۹ هزار دلار و کمتر از آن (تا قیمتی که در آن لحظه در حال معامله است) با هم جمع می‌شوند. به همین دلیل است که اگر به نمودار عمق بازار هر جفت ارزی از وسط نگاه کنیم، چه در قسمت سفارشات خرید (منحنی نمودار سبز رنگ) و چه سفارشات فروش (منحنی قرمز رنگ)، نمودار به صورت پله‌ای و صعودی است.

جمع‌بندی

نمودار عمق بازار که بر اساس سفارشات خرید و فروش انجام نشده در صرافی‌های مختلف رسم می‌شود، میزان عرضه و تقاضا برای یک جفت ارز را در آینده نزدیک نشان می‌دهد. با استفاده از این نمودار می‌توان مشخص کرد اگر سفارشات خرید و فروش انجام نشده در آینده با موفقیت انجام شود، یعنی سفارشی به آن اضافه نشده و همچنین از بین سفارش‌های موجود نیز سفارشی لغو نشود، روند حرکت قیمت به چه صورت خواهد بود.

اما از آنجایی که امکان لغو سفارش‌های خرید و فروش وجود دارد و در صورت لغو یک سفارش خرید یا فروش هیچ کارمزدی از معامله‌گر کسر نمی‌شود، نهنگ‌های بازار در بسیاری از مواقع با قرار دادن سفارش خرید و فروش با حجم بالا و سپس لغو کردن آن، باعث فریب خوردن معامله‌گران خرد می‌شوند.

علاوه بر امکان دستکاری بازار توسط نهنگ‌ها، دلیل دیگری که باعث می‌شود این نمودار به تنهایی قابل اتکا نباشد این است که نمودار در هر صرافی بر حسب سفارشات خرید و فروش همان صرافی رسم شده است و اطلاعات یک صرافی به تنهایی نمی‌تواند جهت حرکت قیمتی یک ارز را مشخص کند.