شیمی درمانی چیست و چگونه انجام می‌شود؟

شیمی درمانی به عنوان یکی از راه های درمان سرطان شناخته می شود. اصطلاح شیمی درمانی اشاره به داروهایی دارد که روی سلول های سرطانی تـأثیر می گذارند و از رشد یا تقسیم آن ها جلوگیری نماید. در این روش درمانی سلول های سرطانی از بین می روند یا رشد آن ها متوقف می شود. اگر پزشکتان برای درمان شما شیمی درمانی را تجویز کرده است، دانستن دلایل انجام شیمی درمانی، عوارض جانبی شیمی درمانی، دریافت داروهای شیمی درمانی و ... می توانند به شما را در راستای درمان و تصمیم گیری آگاهانه کمک کنند. در این مطلب، بر آنیم تا به سؤالاتی که ممکن است برای شما در این زمینه پیش آید پاسخ دهیم. پس با ما باشید تا با نگاه دقیق تر و باز تر روند درمان خود را پیگیری نمایید.

دلایل انجام شیمی درمانی 

شیمی درمانی یک دارو درمانی است که از مواد شیمیایی قوی برای از بین بردن رشد سریع سلول ها در بدن استفاده می شود. شیمی درمانی اغلب در درمان سرطان مورد استفاده قرار می گیرد، زیرا سلول های سرطانی خیلی سریع تر از اکثر سلول های بدن رشد می کنند و تکثیر می شوند. داروهای شیمی درمانی بسیاری در دسترس هستند که به تنهایی یا ترکیبی برای معالجه طیف گسترده ای از سرطان مورد استفاده قرار می گیرند. اگر چه این درمان روشی موثر برای بسیاری از انواع سرطان است اما این روش درمانی نیز خطر و عوارض جانبی به همراه دارد. برخی از عوارض شیمی درمانی خفیف و قابل درمان هستند، در حالیکه برخی دیگر می توانند عوارض جدی ایجاد کنند.

این درمان برای از بین بردن سلول های سرطانی در مبتلایان به سرطان استفاده می شود. دلایل مختلفی وجود دارد که می توان از شیمی درمانی برای درمان مبتلایان به سرطان استفاده کرد:

برای درمان سرطان بدون درمان های دیگر: شیمی درمانی می تواند به عنوان اصلی ترین یا تنها درمان سرطان استفاده شود.

پس از روش های درمانی دیگر سلول های سرطانی را از بین می برد: شیمی درمانی را می توان بعد از درمان های دیگر مانند جراحی برای از بین بردن سلول های سرطانی که ممکن است در بدن باقی مانده باشند، استفاده کرد.

شما را برای سایر درمان ها آماده می کند: از شیمی درمانی می توان برای کوچک کردن تومور استفاده کرد و همچنین شیمی درمانی می تواند در کنار سایر درمان ها از جمله جراحی، پرتو درمانی برای کمک به بهبود سرطان مورد استفاده قرار بگیرد. 

برای از بین بردن علائم و نشانه ها: شیمی درمانی به از بین بردن علائم و نشانه های سلول های سرطانی کمک بسزایی می کند.

استفاده از شیمی درمانی برای شرایطی غیر از سرطان

برخی از داروهای شیمی درمانی برای معالجه سایر بیماری ها کاربرد دارد از جمله:

بیماری های مغز استخوان: بیماری هایی که بر مغز استخوان و سلول های خونی تاثیر می گذارند ممکن است با پیوند استخوان درمان شوند که به پیوند سلول های بنیادی نیز معروف هستند. شیمی درمانی اغلب برای پیوند مغز استخوان مورد استفاده قرار می گیرد.

اختلالات سیستم ایمنی: دوزهای پایین داروهای شیمی درمانی می تواند به کنترل سیستم ایمنی بیش فعال در برخی بیماری ها مانند لوپوس، آرتریت روماتوئید( روماتیسم مفصلی) کمک کند.

عوارض جانبی که در طول درمان شیمی درمانی رخ می دهد

مانند بسیاری از داروها که علاوه بر درمان اثرات جانبی نیز دارند، داروهای شیمی درمانی هم دارای تاثیرات و عوارض جانبی روی بدن هستند. البته اثرات جانبی برای هر فرد متفاوت می باشد که به نوع سرطان، داروها، مقدار دوز و ... بستگی دارد. بسیاری از این عوارض جانبی قابل پیشگیری یا درمان هستند. بیشتر عوارض جانبی بعد از پایان درمان فروکش می کند.

• از دست دادن اشتها
• زخم های دهان
• خون ریزی
• کبودی
• استفراغ
• اسهال
• ریزش مو
• خستگی
• تب
• درد
• یبوست

اثرات جانبی طولانی مدت

داروهای این روش درمانی می توانند عوارض جانبی ایجاد کنند که ماه ها و سال ها پس از درمان قابل مشاهده نیستند. عوارض جانبی دیر هنگام بسته به داروی شیمی درمانی متفاوت است اما می تواند شامل موارد زیر باشد:

• آسیب عصبی ( نوروپاتی محیطی)
• خطر ابتلا به سرطان دوم
• مشکلات کلیوی
• آسیب به بافت ریه
• مشکلات قلبی
• ناباروری

برنامه ریزی برای انجام شیمی درمانی

شما و پزشک سرطان ( آنکولوژیست) تصمیم می گیرید چه دارو یا ترکیبی از داروها را دریافت کنید. پزشک شما دوز، نحوه مصرف داروها، چند بار و چه مدت استفاده از داروها را برایتان مشخص می کند. همه این تصمیمات به عوامل مختلفی بستگی دارد. به نوع سرطان، در کدام قسمت قرار دارد و چقدر بزرگ شده و چه قسمت هایی از بدن را درگیر کرده است. گاهی اوقات ممکن است بیمار برای بهبودی فقط از شیمی درمانی استفاده کند. بیشتر مواقع شیمی درمانی با جراحی یا پرتو درمانی یا هر دو مورد استفاده قرار می گیرد. عواملی که تیم مراقبت سرطانی برای توصیه گزینه های درمانی در نظر می گیرند عبارتند از:

• نوع و زیر گروه سرطان
• مرحله سرطان ( تا چه حد گسترش یافته)
• نتایج آزمایشات دیگر در مورد تومور
• سلامت عمومی و داروهای فعلی بیمار
• سایر مشکلات بیمار ( بیماری های قلبی، کبدی یا کلیوی)
• سن بیمار و ...

 چرخه درمان شیمی درمانی

این درمان معمولا در فواصل منظم انجام می شود. یک چرخه ممکن است یک یا چند دارو، در یک یا چند روز یا چند روز تا چند هفته بدون درمان باشد. این عمل به سلول های طبیعی زمان می دهد تا خود را در برابر عوارض دارویی مقاوم کنند. بعضی اوقات ممکن است دوز روزانه معینی برای بیمار تعیین شود و به دنبال آن یگ دوره استراحت برای فرد در نظر گرفته شود. بعضی از داروها وقتی به طور مداوم در تعداد دفعات مشخصی در طول روز مصرف شوند، بهتر عمل می کنند. هر دارو طبق برنامه خاصی مورد استفاده قرار می گیرد که بیشترین تاثیر و کمترین عوارض جانبی را در پی داشته باشد. اگر بیش از یک دارو برای درمان شما تجویز شود، پزشک مربوطه برنامه درمانی کامل و جامعی را برای شما در نظر می گیرد و جای نگرانی برای تداخل دارویی و مشکلات احتمالی وجود ندارد. قبل از شروع به درمان سرطان تعداد چرخه های درمان بسته به نوع سرطان و سیستم بدنی فرد بیمار بررسی و مشخص می شود.

دریافت دارو در شیمی درمانی

داروهای شیمی درمانی به صورت خوراکی، موضعی روی پوست و تزریقی صورت می گیرد. با توجه به نوع سرطان و وضعیت بیمار ممکن است داروی خود را به صورت تزریقی که در رگ یا قسمت های دیگر بدن وارد می شود دریافت کند یا به صورت کپسول، قرص و شربت مصرف شود.  اگر وضعیت بیمار به گونه ای باشد که نباید مادام تحت نظر باشد می تواند داروها را در منزل دریافت کند اما به این منظور نیست که تحت نظر پزشک خود نباشد. بیمار به طور منظم باید در بیمارستان حضور داشته باشد تا وضعیت سلامتیش مورد بررسی قرار بگیرد.

انواع روش های تزریق در شیمی درمانی

همان طور که در قسمت بالا توضیح دادیم یکی از راه های دریافت دارو تزریق می باشد که خود تزریق روش های متفاوتی را در بر می گیرد:

تزریق عضلانی: عضلات ران و باسن شایع ترین مناطق برای ارائه شیمی درمانی عضلانی هستند. در این نوع تزریق به دلیل وارد شدن دارو در عضلات نسبت به رگ از ماندگاری بیشتری برخوردار می باشد.

تزریق زیر پوست (زیر جلدی): پوست شکم، ران و بازو از متداول ترین مناطق برای انجام تزریق در درمان شیمی درمانی می باشند. در بعضی موارد شما خودتان توسط گروه متخصص آموزش می بینید و تزریق را در منزل خودتان انجام می دهید.

تزریق وریدی: این روش به این معنا است که داروها مستقیما به شریان های نزدیک به سرطان تزریق می شوند. در این تزریق بیشتر داروها به تومور سرطانی می رسد و کمتر به بقیه قسمت های بدن سرایت می کند. برای این مورد تیم پزشکی لوله ای را تحت بی حسی موضعی درون شریان قرار می دهند.

تزریق به داخل کانال نخاعی (اینتراکتاکال): برای بسیاری از سرطان ها به تزریق داروهای شیمی درمانی به مایع اطراف ستون فقرات نیازی نیست اما در درمان انواع سرطان خون، لنفوم و همچنین برخی از تومور مغزی کاربرد دارد.

 تزریق داخل حفره صفاقی: بین صفاق جداری و احشایی را حفره صفاقی می نامند. این حفره شامل آب، الکترولیت ها و آنتی بادی ها می باشد که حرکت آزادنه ارگانی شکمی را فراهم می کند. شیمی درمانی از طریق لوله (سوند) به طور مستقیم وارد حفره صفاقی می شود.

تزریق داخل شریانی: داروی شیمی درمانی را به شریان تغذیه کننده تومور وارد می کنند. در این روش به این علت که دارو به طور مستقیم وارد تومور می شود، دیگر نواحی بدن کمتر در معرض عوارض جانبی قرار می گیرند.

توصیه های مهم در طول شیمی درمانی

همان طور که می دانید استفاده از مواد خوراکی سالم همیشه از جایگاه و اهمیت بالایی در سلامتی بدن برخوردار بوده است. شما با تغذیه مفید می توانید به درمان و بهبودی بیماری خود کمک بسزایی کنید. به طور خلاصه در صورت عدم وجود مشکلات خاص، صرفا توصیه می شود رژیم غذایی متنوعی را همراه با وعده های  غذایی مکرر و سبک دنبال کنید. نکاتی که باید رعایت کنید شامل موارد زیر می باشد:

• نوشیدن حداقل دو لیتر آب در روز به عملکرد بهتر کلیه ها و همچنین به دفع صحیح داروها کمک می کند.
• به دلیل بی اشتهایی در طول درمان، توصیه می شود در طول روز چند وعده غذایی سبک میل کنید.
• در صورت تهوع و استفراغ بهتر است از غذای خشک استفاده کنید.
• از مصرف نمک و ادویه جات جدا خودداری کنید.
• در صورت بروز اسهال، برای جلوگیری از کم آبی، مصرف غذای سبک و افزایش مایعات مصرفی بسیار مهم است.
• در صورت یبوست باید از مواد غذایی حاوی فیبر (میوه و سبزیجات) مصرف کنید.
• در طی شیمی درمانی برای تقویت ارگان های بدن مقدار زیادی کالری دریافت کنید.
• رژیم های غذایی با پروتئین بالا برای بیماران مبتلا به سرطان توصیه می شود، زیرا پروتئین به  قوی شدن عضلات کمک می کند.
• رژیم های قلیایی قدرت اکسیدانی و ضد سرطانی بالایی دارند که باعث جلوگیری و درمان سرطان می شود.

جمع بندی 

سرطان یکی از بیماری های رایج در سر تا سر دنیا می باشد که با داشتن اطلاعات کافی، تشخیص زود هنگام قابل پیشگیری و درمان است. در طول انجام شیمی درمانی گفت و گو با مشاور و پزشک معالج می تواند تاثیر بسزایی در روحیه و کمک به بهبودی حال شما داشته باشد.