اگر دجله و فرات سیراب نباشند، خبری از توقف ریزگردها نیست
عرف بین‌المللی در تقسیم آب کشورها چیست؟
یک کارشناس آب با اشاره به عرف بین‌المللی در تقسیم آب میان کشورهای بالادست و پایین دست گفت: اگر سیاست‌های آبی ترکیه ادامه داشته باشد و آب کافی از دجله و فرات جاری نشود، مشکل ریزگرد در منطقه پابرجا خواهد ماند.
محسن موسوی خوانساری با اشاره به دستورالعمل تقسیم آب میان کشورهای بالادست و پایین دست خاطرنشان کرد: برای تقسیم آب میان کشورهای بالا دست و پایین دست قانون مشخصی وجود ندارد. در حقوق بین‌الملل تنها یک قانون درباره این موضوع دیده می‌شود و آن قراردادی است که سال ۱۹۹۷ در نیویورک امضا شده است. بر اساس این قرارداد باید حق حیات زیست‌محیطی توسط بالادست برای پایین دست فراهم شود.
وی افزود: برخی از کشورهایی که در بالادست هستند مانند ترکیه این قرارداد را امضا نمی‌کنند اما کشورهای پایین‌دست مانند سوریه و عراق آن را امضا کرده‌اند. در واقع نمی‌توان به این قرارداد متکی بود. عرف بین‌الملل به ما می‌گوید که به جریاناتی از گذشته در منطقه حکمفرما بوده است، احترام بگذاریم. در کشور پایین‌دست (عراق) دشت بین النهرین قرار دارد که در آن تالاب‌های متعددی مانند تالاب «ثرثار» وجود دارد. این تالاب از روزگار گذشته و از ابتدای وجود اکوسیستم پایداری داشته و عمدتا به وسیله دجله و فرات تغذیه شده است.
دجله و فرات به‌طور کامل تحت کنترل ترکیه هستند
وی در عین حال با بیان اینکه عرف بین‌الملل می‌گوید که اکوسیستم پایین دست باید پایدار نگه داشته شود افزود: ۶۰ درصد حق آبه دجله از کشور ترکیه، ۳۰ درصد از کشور عراق و ۱۰ درصد از ایران تامین می‌شود. ترکیه با سدهایی که در بالادست دجله ایجاد کرده و بزرگترین آن‌ها سد «ایلیسو» است، همچنین با اجرای دو طرح توسعه کشاورزی «گاپ» و «داپ» مخازنی ایجاد کرده است که اجازه جاری شدن آب دجله و فرات را به سمت پایین‌دست نمی‌دهد. سیاست‌های ترکیه در حوزه دجله و فرات به‌طور کامل اجرا شده و همه آبراه‌ها در اختیار این کشور است. دجله ۵۰ میلیارد متر مکعب و فرات ۳۰ میلیارد متر مکعب آب دارند. فرات به‌طور کامل و تنها با ظرفیت سد آتاتورک - که ۴۰ میلیارد متر مکعب آب در خود جای می‌دهد - کنترل می‌شود علاوه بر آن با اقدامات ترکیه ۶۰ درصد آب دجله نیز - که برابر با حدود ۲۵ تا ۳۰ میلیارد متر مکعب است - کنترل شده است.
هرچه آب کمتر، ریزگرد بیشتر
این کارشناس حوزه آب با اشاره به تاثیر کاهش آب دجله و فرات روی مسئله ریزگرد در منطقه اظهار کرد: وقتی تالاب‌ها پر آب نمی‌شوند، ریزگرد ایجاد می‌شود. در واقع منشا ریزگرد در عراق فقط تالاب هورالعظیم نیست. حدود ۳۵ تالاب دیگر در دو کشور عراق و سوریه وجود دارند که خشک شده‌اند و آن‌ها تاثیر بیشتری روی ایجاد ریزگرد دارند. کانون‌های خارجی ایجاد ریزگرد عمدتا در عراق و سوریه قرار دارند و ایجاد آن‌ها ناشی از خشک شدن تالاب‌ها و عدم جریان روان آب دجله و فرات به سمت کشورهای عراق و سوریه بوده است.
وی درباره وضعیت تالاب هورالعظیم هم گفت: یک سوم تالاب هور العظیم در ایران و دو سوم آن در عراق قرار دارد. سهم یک سومی ایران که باید آب خود را از کرخه تامین کند، خشک است. کرخه باید یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون متر مکعب آب به هورالعظیم ایران بدهد تا این بخش از این تالاب به اکوسیستم پایدار برسد. در سال ۱۳۹۸ این مهم محقق شد اما در هورالعظیم عراق که بسیار بزرگتر است خشکی همیشه برقرار بوده است. هورالعظیم عراق آب خود را از منتهی الیه دجله دریافت می‌کند که دجله نیز خشک‌تر و کم آب‌تر از گذشته شده است.
موسوی در ادامه اظهارکرد: ایران همواره سعی کرده نیمی از جریانات آبی را به سمت عراق بفرستد و حق پایین دست را رعایت کند اما عراق مسئله بخش عمده‌ای از آب دجله و فرات را رها کرده و برای قسمت کمی از آب دجله به ایران شکایت می‌کند این در حالیست که ایران سرشاخه ای از فرات ندارد و از سرشاخه‌های دجله نیز قسمت کمی را در اختیار دارد.
حل مشکل آب، نیازمند همکاری کشورهای مشترک المنافع است
این کارشناس حوزه آب با اشاره به راهکار مقابله با این چالش گفت: طبق حقوق بین الملل کشورها در این موضوعات به مراجع بین‌المللی مانند دادگاه لاهه یا سازمان ملل شکایت می‌کنند و در نهایت احکامی صادر می‌شود. مسائلی مانند رودخانه «مکونگ» در ویتنام و رودهای مشترک میان هند و پاکستان مصادیقی از حل این مشکلات در مراجع بین المللی هستند که می‌توان به آن‌ها استناد کرد و مشابه آن‌ها را انجام داد.
وی افزود: اصلی‌ترین راهکار این است که باید چهار کشور ترکیه، عراق، ایران و سوریه دور یک میز بنشینند و با تشکیل RBO (کشورهای مشترک حوزه آبی) تبادل نظر کنند. خوشبختانه اخیرا صحبت‌هایی میان سازمان محیط زیست و وزارت امور خارجه و نهادهای مسئول در کشورهای همسایه انجام شده که کاش زودتر اتفاق می‌افتاد. ما با کشور ترکیه در دو محل منافع مشترکی داریم. کشور ترکیه هم در حوزه دجله و فرات و هم در حوزه ارس با ما مشترک است. سیاست‌های آبی ترکیه در حوزه ارس هنوز کامل نشده و در این حوزه نیز باید ایران، ترکیه، اذربایجان و ارمنستان تشکیل RBO بدهند.
موسوی در پایان به مسائل داخلی هم اشاره و تاکید کرد: نکته مهم این است که باید در داخل کشور الگو باشیم. اگر تالاب‌های ما در داخل کشور خشکیده باشند، نمی‌توان انتظاری از خارجی‌ها داشت. تالاب‌های ما باید در داخل زنده و پایدار باشند.
عرف بین الملل را بی خیال ببین ارباب پوتین چی میگه مثلب دریای خزر که نه تنها تمام دریا بلکه تا رشته کوههای البرز مرکزی را به روس واگذار کردیم