تقابل ایران و ترکیه در سوریه

در ادامه  نوشته فهیم تستکن در المانیتور آمده است: ترکیه نتوانسته از ایالات متحده برای ادامه این طرح چراغ سبز دریافت کند، هرچند روسیه جایی دیگر گرفتار است. در همین حال، ایرانی‌ها نیرو‌های کمکی شبه‌نظامیان خود را به دو شهرک شیعه‌نشین در شمال غرب حلب، نه چندان دور از یک منطقه کلیدی هدف حمله آنکارا، فرستاده و تلاش می‌کنند ترکیه را از انجام این حرکت بازدارند، هرچند ظاهراً تاکنون موفقیت چندانی نداشته است. قرار بود وزیر امور خارجه ایران در تاریخ ۱۵ خرداد، دو روز قبل از سفر حساس وزیر امور خارجه روسیه، در ترکیه مذاکره کند، اما به دلیل آنچه مطبوعات ایران آن را مشکل در برنامه ریزی توصیف کردند، این سفر لغو شد. یک روزنامه نگار ایرانی که روابط ترکیه و ایران را از نزدیک دنبال می‌کند، به المانیتور گفت که تهران یک مقام اطلاعاتی نظامی را به آنکارا فرستاد تا اعتراض خود را اعلام کند. المانیتور نتوانست به طور مستقل این ادعا را تأیید کند. این روزنامه نگار هم نخواست نامش فاش شود.

اکنون نمی‌توان مفهوم رقابت صرف را در تعریف روابط ترکیه و ایران به کار برد. شکاف بین دو همسایه در میان مجموعه‌ای از مسائل مربوط به سوریه، عراق، لبنان و یمن، همراه با اصطکاک بر سر اشتراک آب‌های فرامرزی و جریان به ظاهر کنترل نشده پناهجویان افغان به ترکیه از ایران عمیق‌تر شده است. دو طرف در بن بست تشکیل دولت در بغداد در کنار جناح‌های متضاد ایستاده‌اند و برای نفوذ در موصل، کرکوک و سنجار به منازعه پرداخته‌اند. تهران بخش شیعه اقلیت ترکمن را برای دو دسته کردن متحد اصلی آنکارا در عراق جذب کرده است. این کشور تعقیب شبه‌نظامیان حزب غیرقانونی کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) را در خاک عراق محکوم کرده و شبه‌نظامیان مورد حمایت ایران به یک پایگاه ترکیه در آنجا حمله کردند و ترکیه هم ایران را متهم به حمایت پنهانی از پ‌ک‌ک می‌کند. علاوه بر این، آنکارا به محور عربی-اسرائیلی که علیه ایران در حال ظهور است نزدیک‌تر شده و برای عادی سازی روابط با ریاض، موضعش را در یمن تغییر داده است.

در این فضا بود که وزارت امور خارجه ایران به شدت از طرح مداخله ترکیه انتقاد کرد و هشدار داد که این طرح تنها باعث تشدید تنش‌ها و رنج بشردوستانه در سوریه می‌شود.

بر کسی پوشیده نیست که حضور نظامی ترکیه در سوریه در نتیجه سه مداخله از آگوست ۲۰۱۶، نگرانی بزرگتری برای ایران نسبت به روسیه است. رسانه‌های ایرانی حضور ترکیه را «تهاجم» توصیف کرده و ارتش ملی سوریه، متحدان شورشی ترکیه را «تروریست‌های مورد حمایت ترکیه» معرفی کرده‌اند. آن‌ها ترکیه را متهم کرده اند که تغییرات جمعیتی را به ضرر کرد‌ها انجام می‌دهد، قلمروی "تروریست‌ها" را تحت عنوان مناطق امن گسترش می‌دهد، به دنبال دستاورد‌هایی برای استفاده علیه دمشق در مذاکرات آینده یا زمینه سازی برای الحاق خاک سوریه است. برعکس، رسانه‌های تحت کنترل دولت ترکیه از برچسب "تروریست" برای شبه نظامیان شیعه تحت حمایت ایران در سوریه و عراق استفاده کرده اند.

تصرف تل رفعت توسط ترکیه، که رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه به همراه منبج به صراحت از آن به عنوان هدف نام برده است، شهرک‌های شیعی زهرا و نوبل و همچنین شهر حلب را به خطر می‌اندازد، از این رو اعتراضات شدید تهران و تلاش برای تقویت موضع آن‌ها در این منطقه را به همراه داشته است. یوسف حمود، سخنگوی ارتش سوریه در اظهار نظری در مورد طرح مداخله ترکیه، به بلدی نیوز گفت که انتظار دارد ایران "هم از نظر سیاسی و هم از لحاظ نظامی مقاومت کند، همانطور که با حمایت نظامی که با استقرار چندین ستون در منطقه ارائه کرده است. "

حمود به طور جداگانه به رویترز گفت: «رژیم سوریه و شبه‌نظامیان آن بسیج شده‌اند و [در حال ارسال]نیرو‌های کمکی برای ی‌پ‌گ یگان‌های حفاظت خلق کرد هستند»، که آنکارا متعهد شده است که آن‌ها را از تل رفعت بیرون کند.

در همین حال، خبرگزاری دولتی ترکیه، آناتولی، گزارش داد که شبه‌نظامیان شیعه در ۳۰ می‌تلاش کردند موشک‌های گراد را در منطقه مستقر کنند، اما توسط نیرو‌های روسی متوقف شدند. یک منبع کرد تایید کرد که روس‌ها به ی‌پ‌گ در مورد این اقدام هشدار داده اند.

شکاف بین دو همسایه در میان مجموعه‌ای از مسائل مربوط به سوریه، عراق، لبنان و یمن، همراه با اصطکاک بر سر اشتراک آب‌های فرامرزی و جریان به ظاهر کنترل نشده پناهجویان افغان به ترکیه از ایران عمیق‌تر شده است

ایران در سال ۲۰۱۸ نیز موضع تندی علیه عملیات شاخه زیتون اتخاذ کرده بود که منجر به تصرف عفرین توسط ترکیه شد. شبه نظامیان شیعه برای کمک به کرد‌ها در عفرین اعزام شدند، اما کاروان آن‌ها با حمله هوایی ترکیه در راه متوقف شد. کرد‌ها با شبه‌نظامیان مورد حمایت ایران در منطقه حلب هماهنگ شده‌اند، هرچند خود آن‌ها را تهدید اصلی در مورد خلاء قدرت در مناطقی در شرق فرات می‌دانند.

آیا ایران می‌تواند در حال حاضر با خطر رویارویی با ترکیه از این هم فراتر برود؟ به گفته این روزنامه نگار ایرانی، ترکیه به خوبی می‌داند که ایران از زهرا و نوبل دفاع خواهد کرد، هرچند ایران تاکنون از رویارویی مستقیم با ترکیه در سوریه اجتناب کرده است، به جز مشارکت ایران در حمله ۲۰۲۰ به ادلب که منجر به بازپس گیری دمشق شد.

اگرچه آنکارا از زهرا و نوبل به عنوان اهداف نام نبرده است، اما اگر ترکیه کنترل تل رفعت را در دست بگیرد، این مناطق در تیررس ترکیه قرار خواهند گرفت. این دو شهرک و تل رفعت به عنوان سدی برای محافظت از حلب دیده می‌شوند. تل رفعت تنها در ۲۷ کیلومتری شمال حلب قرار دارد، در حالی که نبل و زهرا هر دو کمتر از ۲۰ کیلومتر با این شهر فاصله دارند. ایران نسبت به سناریویی مشابه برای محاصره سه ساله گروه جهادی حیات تحریر الشام در شهر‌های شیعه نشین فوا و کفریا در ادلب نگران است. مردم محلی در سال ۲۰۱۸ در ازای آزادی ۱۵۰۰ مخالف دولت از زندان‌های سوریه تخلیه شدند.

زهرا و نبل خود از سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۶ در محاصره نیرو‌های شورشی، از جمله جبهه النصره، سلف حیات تحریر الشام باقی ماندند. در فوریه ۲۰۱۶، ترکیه تلاش ناموفقی برای جلوگیری از تصرف تل رفعات و اطراف آن توسط ارتش سوریه و ی‌پ‌گ، از طریق بسیج ارتش آزاد سوریه و حتی انتقال جنگجویان اسلامگرا از ادلب به شمال حلب از طریق خاک ترکیه، انجام داد. بازگشت نیرو‌های دولتی به منطقه نه تنها محاصره زهرا و نوبل را شکست، بلکه مسیر مرز ترکیه را که نیرو‌های شورشی در حلب را پشتیبانی می‌کرد، قطع کرد. در نهایت دولت کل شهر را پس گرفت.

امروز، کنترل کرد‌ها و دولت در تل رفعت و اطراف آن مانع از عبور شورشیان در ادلب به منطقه سپر فرات و دسترسی ترکیه به حلب می‌شود. اهمیت این منطقه این شبهه را ایجاد می‌کند که اهداف آنکارا ممکن است فراتر از تضعیف کرد‌ها باشد. به گفته منابع مختلف، گروه‌های محلی آموزش دیده و تجهیز شده توسط حزب‌الله، گروه‌های شیعه تحت حمایت ایران مانند فاطمیون، هاشمییون و زینبیون و شبه‌نظامیان دولت سوریه، نیرو‌های دفاع ملی، همگی در زهرا و نبل حضور دارند. بنا بر گزارش ها، آن‌ها توسط سپاه پاسداران که یک ستاد در این منطقه دارد، هماهنگ می‌شوند.

خبرگزاری مهر ایران خاطرنشان می‌کند که برخی از شورشیان سوری طرح مداخله ترکیه را راهی برای پیشروی به سمت حلب می‌دانند و هشدار می‌دهد که نزدیکی تل رفعت به زهرا و نوبل می‌تواند «محور مقاومت» را تحریک کند و «کار را برای اردوغان دشوارتر کند».

ترکیه سه دلیل برای هدف قرار دادن تل رفعت ارائه می‌کند. اول، ی‌پ‌گ از این منطقه برای حمله به عفرین تحت کنترل ترکیه و سپر فرات استفاده می‌کند. آنکارا همچنین ادعا می‌کند که ۲۵۰ هزار نفر که در سال ۲۰۱۶ از تل رفعت گریخته اند، می‌خواهند به این منطقه برگردند، در حالیکه جمعیت محلی قبل از سال ۲۰۱۶ حدود ۸۰ هزار نفر بود. سوم، تل رفعت ۶۰ درصد از آب آشامیدنی منطقه را تامین می‌کند.

ادامه تماس‌های روسیه با ترکیه ممکن است خطر رویارویی بین نیرو‌های ترکیه و نیرو‌های ایرانی-سوری را کاهش دهد، اما تهران احساس می‌کند از روند سه جانبه آستانه در سوریه کنار گذاشته شده است. وخیم‌تر شدن شرایط ممکن است کل روند را تضعیف کند، زیرا سه طرف برای برگزاری هجدهمین دور مذاکرات در اواخر این ماه آماده می‌شوند. آیا ممکن است ترکیه به طور ناگهانی وارد عمل شده و قبل از دیدار، شرایط را جهنم کند؟ از آنجا که رهبری آنکارا به هیچ وجه قابل پیش‌بینی نیست، امکان پاسخ قطعی وجود ندارد.