احیای برجام نزدیک است؟/ نگاهی به تحرکات اخیر دیپلماتیک و سفرهای مهم مقامات به منطقه

در دو ماه گذشته فضایی سرد و یأس آلود بر حوزه دیپلماسی سایه افکنده بود و تقریبا همه تحلیل ها به یک نتیجه واحد منتهی می شد که گویا مذاکرات وین و احیای برجام به بن بست رسیده است. اقدام خارج از منطق و غیر سازنده رافائل گروسی، مدیرکل اژانس بین المللی انرژی اتمی در تهیه و تدارک یک قطعنامه ضد ایرانی در شورای حکام نیز موید این جمع بندی بود.

با این همه پس از واکنش تند ایران نسبت به قطعنامه شورای حکام و ابراز نگرانی های کشورهای اروپایی و سایر طرف های توافق هسته ای ایران نسبت به ناکام ماندن و از بین رفت برجام، مجددا تحرکات جدیدی در این عرصه اتفاق افتاد که از آن جمله می توان به سفر سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه و بلافاصله پس از آن سفر جوزف بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به تهران اشاره کرد.

حائز اهمیت اینکه این سفرها با سفر مصطفی الکاظمی نخست وزیر عراق به تهران معنی دیگری خواهد داشت خصوصا اینکه وی پیش از عزیمت به تهران هم اکنون در سفری رسمی به عربستان سعودی رفته است. مصطفی الکاظمی در مذاکرات اخیر میان ایران و عربستان نقشی میانجی گر بازی کرده است و این احتمال می رود که در حوزه مرتبط با ایران ـ عربستان نیز تحولات تازه ای در راه باشد.

در واقع به گفته برخی ناظران، سفر مصطفی الکاظمی نخست وزیر عراق به تهران می تواند حامل نشانه ای از پیشرفت گفتگوهای ایران و عربستان و بیانگر جریان خون تازه به رگ های دیپلماسی باشد.

در همین حال پیش از سفر بورل به ایران، انتشار خبری مبنی بر دستور جو بایدن رئیس جمهور آمریکا برای لغو ممنوعیت صدور ویزا برای آن دسته از شهروندان ایرانی که در سپاه پاسداران خدمت کرده اند از سوی ناظران به عنوان سیگنالی مثبت در راستای تقویت مذاکرات احیای برجام تلقی شده است.

آنچه مشخصا می توان از اظهارات مقامات ایرانی و اروپایی پس از دیدار بورل از تهران دریافت اینکه مقرر شده است مذاکراتی میان ایران و آمریکا با واسطه یک طرف ثالث برگزار شود. این می تواند به معنی احیای برجام و یا حتی آغاز یک روند تازه باشد که هدف آن با احیای برجام یکی خواهد بود و آن چیزی نیست جز رفع تحریم های ایران.

در همین خصوص مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا گفته است که مذاکرات میان ایران، اتحادیه اروپا و آمریکا در وین برگزار نخواهد شد چرا که گفت‌وگوها در قالب ۱+۴+آمریکا نیست. جوزپ بورل نیز در این خصوص اعلام کرد احتمالا این گفت‌وگوها در جایی نزدیک‌تر به خلیج فارس و به صورت مشخص‌تر در یک کشور حاشیه خلیج فارس برگزار می‌شود، جاییکه اذهان را متوجه قطر می کند که از قضا اخیرا نقش پررنگی در تبادل پیام میان تهران و واشنگتن داشت.

این موضوع، اذهان را به اهمیت نقش معادلات منطقه ای و شاید محوریت آن در ادامه مذاکرات سوق می دهد. بر اساس این اظهارات گمانه زنی هایی درباره داد و ستدهایی که منطقه یک ضلع از آن خواهد بود صورت گرفته است. برای روشن شدن ابعاد سفر بورل به ایران و اهمیت آن در سرعت دادن به مذاکرات احیای برجام و احتمالاً ترکیب آن با نوعی از تفاهم منطقه ای باید منتظر روزهای آتی ماند.