امتیاز آمریکا به ایران و توافق برای احیای برجام، شاید بعد از انتخابات کنگره

رحمان قهرمان‌پور در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه ضمانت‌هایی که ایران در مذاکرات دوحه مطرح کرده است، از جمله عدم کلید زدن مکانیزم ماشه توسط امریکا و عدم اعمال تحریم‌ها تحت عناوین دیگر، اساسا چه قدر امکان‌پذیر است، بیان کرد: «واقعیت این است که در شرایط فعلی امکان‌پذیر نیست. وضعیت داخلی و سیاسی در امریکا طوری نیست که آقای بایدن در آستانه انتخابات کنگره بخواهد ریسک کند و با دادن چنین امتیازی وارد یک رقابت و دعوای سنگین سیاسی و مطبوعاتی با حزب جمهوری‌خواه شود. اما باتوجه به اینکه بایدن در سفر خاورمیانه‌ای خود اعلام کرد که امریکا هیچ پلن B و طرح نظامی برای برخورد با برنامه هسته‌ای ایران ندارد و همچنان بر کارآمدی دیپلماسی تاکید می‌کند و بر آن باور دارد، شاید این گفته‌ها را بتوانیم به این شکل تفسیر کنیم که دولت بایدن بعد از برگزاری انتخابات کنگره در اکتبر، آماده دادن برخی امتیازات بیشتر به ایران است. اما اینکه این امتیازات شامل دو مورد یاد شده می‌شود یا خیر، اکنون نمی‌توان پیش‌بینی کرد. در واقع برای هر دو مورد مذکور، امریکا منافعی دارد.»

وی در خصوص منافع امریکا در این خصوص، گفت: «در مورد بحث مکانیزم ماشه که این مکانیزم یکی از پیچیده‌ترین موضوعات حقوقی در برجام است که به نوعی مکانیزم وتو کردن در شورای امنیت را دور می‌زند؛ بنابراین غربی‌ها به این راحتی حاضر نخواهند شد که آن را نادیده بگیرند. در مورد تحریم‌ها هم که امریکایی‌ها چه در دوران اوباما، چه در دوران ترامپ و چه در دوران بایدن، حفظ تحریم‌ها را بخشی از همان رویکرد دیپلماتیک خود در اعمال فشار بر ایران می‌دانند؛ بنابراین در این مورد هم بعید است که امریکایی‌ها بخواهند و بتوانند همه تحریم‌ها را بردارند و به تعبیر خودشان، ابزار فشار بر ایران را از دست دهند.»

قهرمان‌پور در پاسخ به این سوال که آیا ممکن است با وجود عدم امیدواری مقامات غربی و مقصر دانستن ایران به دلیل خواسته‌هایی که مطرح کرده است، امریکا هم به این نتیجه برسد که ایران توافق را نمی‌خواهد، گفت: «به نظر نمی‌رسد که ارزیابی امریکایی‌ها به این شکل باشد که ایران توافق را نمی‌خواهد. به باور من اگر چنین ارزیابی را داشتند، پایان مذاکرات را چند ماه قبل اعلام می‌کردند. اصراری که بایدن در سفر به اسرائیل داشت مبنی بر اینکه امریکا خود را متعهد به دیپلماسی می‌داند، به خوبی نشان می‌دهد که از نظر کاخ سفید، ایران نیازمند و علاقه‌مند به توافق است. وقتی هم که جدا از ارزیابی کاخ سفید به صحنه نگاه می‌کنیم، واقعیت این است که هم آقای بایدن و هم آقای رئیسی به این توافق احتیاج دارند.»

این کارشناس سیاست خارجی درباره چرایی احتیاج بایدن به توافق، مطرح کرد: «آقای بایدن به این توافق احتیاج دارد به این دلیل که می‌تواند قدرت چانه‌زنی‌اش را در برابر متحدان منطقه خود در خاورمیانه افزایش دهد، همچنین می‌تواند با این توافق در حوزه کنترل تسلیحاتی اعتبار خود را افزایش دهد، افزون بر این‌ها می‌تواند با خیال راحت‌تر به سراغ رقابت با چین و روسیه برود؛ بنابراین از جهات زیادی بایدن به توافق احتیاج دارد.»

قهرمان‌پور در ادامه درباره علت احتیاج ابراهیم رئیسی به توافق برجام، بیان کرد: «آقای رئیسی هم احتیاج دارد به این دلیل که در این شرایط اقتصادی، از طریق این توافق پول زیادی را این می‌تواند آزاد کند که وارد شدن این پول به اقتصاد می‌تواند به نفع دولت باشد و محبوبیتش را افزایش دهد؛ به این دلیل احتیاج دارد که این پرونده از سال ۸۲ در جریان و ۱۹ سال است که ادامه دارد، بنابراین هر سیاستمداری که بتواند با کمترین هزینه آن را به سرانجام برساند، از نظر افکار عمومی سیاستمدار موفقی است. همچنین ایشان می‌داند که اگر از سال اول ریاست جمهوری‌اش بگذرد، انتقادات از دولت بیشتر می‌شود و امکان اینکه دولت بتواند در مقابل انتقادات رقبا دست به چنین توافقی بزند، کمتر می‌شود. با این تفاسیر، صحنه نشان می‌دهد که هر دو طرف به این توافق نیاز دارند.»

این کارشناس روابط بین‌الملل درباره به اینکه انتخابات میان دوره‌ای و اجلاس شورای حکام درسپتامبر چقدر می‌تواند در دستیابی یا عدم دستیابی به توافق و تشدید تنش موثر باشد، مطرح کرد: «در این ۱۹ سال گذشته، شورای حکام آژانس همیشه تابع فضای سیاسی بیرون از آژانس بوده است. بدین معنا که هر زمان که تنش در بیرون آژانس بیشتر شده، در شورای حکام هم تنش بر سر پرونده هسته‌ای ایران بیشتر شده است و برعکس. عملکرد آژانس بستگی به اتفاقاتی دارد که در عرصه دیپلماسی میان ایران و امریکا و اروپا و چین و روسیه رخ می‌دهد. به دلیل اینکه در پرونده‌هایی که شورای حکام مطرح کرده است، پرونده‌های جدیدی نیستند. یعنی اگر به ۱۹ سال گذشته نگاه کنید، کمتر دوره‌ای بوده است که ما پرونده بازی در شورای حکام نداشته باشیم. البته در دوره‌های مختلف گاهی قطعنامه کمتر صادر شده است و گاهی هم بیشتر. اما همیشه موضوعاتی یا بحث راستی‌آزمایی پرونده ایران، همیشه روی میز شورای حکام بوده است. در مجموع می‌خواهم بگویم وضعیتی که در حال حاضر در آن قرار داریم، یک وضعیت خاص و استثنایی نیست.»

وی اضافه کرد: «ایران توانسته به مراتب پرونده‌های دشوارتری را هم حل کند؛ از جمله پرونده سانتریفیوژ‌های P۲، پرونده ابعاد نظامی احتمالی و سایر موضوعات؛ بنابراین این موضوع هم موضوعی نیست که از نظر فنی قابل حل نباشد. اگر اراده سیاسی وجود داشته باشد و فضای سیاسی به سمت بهبود حرکت کند، طبیعتا این موضوع هم حل می‌شود.»

قهرمان‌پور در پاسخ به این پرسش که چه‌قدر فرصت برای احیای برجام باقی است و اساسا آیا امیدی به احیای برجام وجود دارد، گفت: «قاعدتا سوال همه ما همین است. اولین واقعیت این است که هر دو طرف به توافق احتیاج دارند. اما در عین حال شرایط و رقابت‌های سیاسی داخلی امکان ریسک کردن و خطرپذیری را برای دو طرف کاهش داده است. باید ببینیم که در چه زمانی و در چه نقطه‌ای دو طرف به این جمع‌بندی می‌رسند که توافقی که قرار است حاصل شود، با کمترین هزینه و بیشترین دستاورد برای‌شان همراه است. این چیزی نیست که بتوان برایش زمان مشخصی تعیین کرد. اما باید مدنظر قرار داد که هرچه موضوع عدم احیای برجام طولانی‌تر و ادامه‌دار شود، سودمندی، کارآمدی و میزان اثرگذاری برجام، چه در فضای سیاسی داخلی ایران و چه در امریکا، کمتر می‌شود. بنابراین، قاعدتا دو طرف نمی‌توانند مدت‌های مدیدی را منتظر باشند.»