احتمال شکست برجام جدی است/ ایران با برجام یا بدون آن، برای بهبود روابط منطقه‌ای‌اش باید برنامه داشته باشد

حسین موسویان کارشناس ارشد مسائل بین‌الملل عصر روز سه شنبه در نشست بررسی "سفر اخیر بایدن رئیس جمهور آمریکا به عربستان و شرکت وی در نشست جده  و پیامدهای آن برای ایران و منطقه"  در مورد برخی از اظهارنظرها مبنی بر اینکه منطقه خاورمیانه دیگر چندان اولویتی برای دولت واشنگتن ندارد و آمریکا به دنبال ترک خاورمیانه است، گفت: آمریکا تا چند مسئله مهم را در این منطقه حل نکند نمی‌تواند مسائل مربوط به این منطقه را رها کند.

وی با بیان اینکه آمریکایی‌ها باید در ابتدا موضوع هسته‌ای ایران و توافق برجام را حل کنند، ادامه داد: از طرف دیگر آمریکایی‌ها باید مسئله پروسه صلح در اراضی اشغالی را نیز حل کنند. آمریکا در دوران بایدن به دنبال راه‌حل تشکیل دو دولت فلسطینی و اسرائیل بود و اکنون دوران بایدن نیز کاخ سفید به دنبال تشکیل دو دولت فلسطینی و اسرائیلی است.

این دیپلمات پیشین کشورمان با تأکید بر اینکه از طرف دیگر آمریکا باید موضوع تقابل ایران و برخی از کشورهای عربی را نیز حل کند، افزود: باید به این موضوع توجه داشت که عربستان و کشورهای حاشیه خلیج فارس متحد آمریکا هستند و آمریکا نمی‌تواند آن‌ها را بدون پشتیبان در منطقه رها کند.

وی همچنین با بیان اینکه یکی دیگر از مسائل موجود در منطقه برای آمریکا مسئله محور مقاومت در منطقه است، ادامه داد: از طرف دیگر آمریکایی‌ها باید اطمینان حاصل کنند که چین و روسیه بر منطقه مسلط نمی‌شوند.

موسویان با تأکید بر اینکه آمریکایی‌ها در شرایطی منطقه را ترک می‌کنند که اطمینان داشته باشند که پیمان ابراهیم تقویت شده و جایگاه اسرائیل در منطقه تثبیت شده است، گفت: تا زمانی که این مسائل حل نشود و یا حداقل بخشی از آن‌ها رفع نشود آمریکا از منطقه خارج نمی‌شود.

وی در بخش دیگری از صحبت‌های خود با بیان اینکه اسرائیل می‌خواهد به هر قیمتی آمریکا را در منطقه نگه دارد تا رهبری اسرائیل در منطقه تثبیت شود، ادامه داد: از طرف دیگر اسرائیل به هیچ وجه نمی‌خواهد بحران هسته‌ای ایران حل شود و از همان اول نیز به دنبال نابودی برجام بود. اسرائیل به دنبال افزایش تقابل بین ایران و کشورهای عربی است و نمی‌خواهد موضوع فلسطین با تشکیل دو دولت حل و فصل شود.

موسویان همچنین با تأکید بر اینکه اسرائیل به دنبال نابودی محور مقاومت است و از دیگر سو تلاش بر این دارد که پیمان ابراهیم را برای عادی‌سازی روابط با برخی از کشورهای منطقه گسترش دهد، ادامه داد: در همین چارچوب برخی از برنامه‌های استراتژیک آمریکا و اسرائیل در منطقه با هم همخوانی دارد و در برخی جاها این همخوانی مشاهده نمی‌شود ولی همان طور که گفته شد در برخی از حوزه‌های مهم و استراتژیک با یکدیگر اشتراک نظر دارد.

سفیر پیشین ایران در آلمان همچنین به نوع نگاه عربستان در ارتباط با حضور آمریکا در منطقه اشاره کرد و افزود: عربستان هم می‌خواهد حضور آمریکا را در منطقه حفظ کند و از طرف دیگر دلش نمی‌خواهد که بحران هسته‌ای ایران حل شود.

موسویان با بیان اینکه دولت ریاض همچنین به دنبال افزایش نفوذ خود بر پنج کشور حاشیه خلیج فارس است، ادامه داد: نگاه عربستان در مورد موضوع فلسطین نیز تشکیل دو دولت فلسطینی و اسرائیلی است. البته با این وصف که دولت فلسطینی دولت ضعیفی باشد.

این کارشناس ارشد مسائل بین‌الملل همچنین در مورد نگاه شورای همکاری خلیج فارس در ارتباط با حضور آمریکا در منطقه نیز تصریح کرد: شورای همکاری خلیج فارس نیز می‌خواهد آمریکا را در منطقه حفظ کند چرا که امنیت خود را مشروط به حضور آمریکا و پایگاه‌های نظامی آمریکا در این منطقه می‌داند. از طرف دیگر این شورا یکی از دغدغه‌هایش مضوع هژمونی ایران و عربستان در منطقه است.

موسویان با بیان اینکه اعضای شورای همکاری خلیج فارس این تمایل را دارند که موضوع هسته‌ای ایران حل شود و روابط‌شان با ایران به سطح خوبی برسد، ادامه داد:‌ آن‌ها به دنبال این هستند که به توازنی در روابط خود به عربستان،‌ اسرائیل و ایران برسند و اینکه می‌بینیم امارات و کویت تصمیم گرفته‌اند که سفرای جدید خود را به ایران اعزام کنند در همین راستا است. آن‌ها در واقع هم به حضور آمریکا احتیاج دارند و هم به دنبال این هستند که بالانسی در روابط خود با عربستان، اسرائیل و ایران ایجاد کنند و دوست ندارند که هیچ کدام از آن‌ها دست بالا را داشته باشند.

این کارشناس ارشد مسائل بین‌الملل همچنین با بیان اینکه استراتژی ایران در منطقه خروج آمریکا است، گفت: از دیگر سو ایران بر این موضوع تأکید دارد که باید یک دولت فلسطینی تشکیل شود و از دیگر سو به دنبال ایجاد یک اتحاد استراتژیک با کشورهایی همچون عراق، سوریه و لبنان است. ایران مدافع جریان مقاومت است و بر اتحاد با چین و روسیه برای مقابله با آمریکا تأکید دارد. تهران همچنین به دنبال نابودی پیمان ابراهیم است و از عادی‌سازی روابط برخی از کشورهای عربی منطقه با اسرائیل ناخرسند است.

موسویان همچنین در مورد نگاه عراق به حضور آمریکا در منطقه نیز گفت: عراق به دنبال حفظ روابط استراتژیک با آمریکا و غرب است و از دیگر سو تلاش دارد که بالانسی در روابط خود با ایران، آمریکا و عربستان بوجود آورد.

وی تصریح کرد: وقتی این استراتژی‌ها و نگاه‌ها را کنار هم بگذاریم می‌توانیم استراتژی آمریکا در منطقه و موضوع سفر بایدن به منطقه را بهتر تحلیل کنیم.

این کارشناس ارشد مسائل بین‌الملل در بخش دیگری از صحبت‌های خود در این نشست که به صورت آنلاین برگزار شده بود،‌ افزود: در نشست جده سه بیانیه مهم صادر شد. بیانیه اول بیانیه ۲۱ ماده‌ای بین آمریکا و کشورهای شرکت‌کننده در این نشست بود. بیانیه دوم بیانیه‌ای بین آمریکا و شورای همکاری خلیج فارس بود و در آخر شاهد بیانیه آمریکا و عربستان بودیم.

در نشست جده سه بیانیه مهم صادر شد. بیانیه اول بیانیه ۲۱ ماده‌ای بین آمریکا و کشورهای شرکت‌کننده در این نشست بود. بیانیه دوم بیانیه‌ای بین آمریکا و شورای همکاری خلیج فارس بود و در آخر شاهد بیانیه آمریکا و عربستان بودیم

وی با بیان اینکه بیانیه ۲۱ ماده‌ای اول دارای نقاط اشتراکی با دو بیانیه دیگر مورد اشاره است، افزود: در این بیانیه بر افزایش همکاری‌ها برای مبارزه با تروریسم تأکید شده است. در این بیانیه از واژه خلیج عرب استفاده شده و از دیگر سو در این بیانیه کشورهای عربی حاضر نشدند که روسیه را محکوم کنند و در موضوع اوکراین فقط به نرم‌های معمول سازمان ملل در این ارتباط اشاره کردند. در این بیانیه از ذکر ناتو عربی خودداری شده و هیچ اشاره‌ای به این موضوع نشده است که مثلا ایران باید از سازوکار منطقه‌ای حذف شود بلکه تأکید می‌کند که باید تمام کشورهای منطقه در این سازوکار مشارکت کنند.

موسویان با بیان اینکه بدترین بیانیه، بیانیه‌ای بود که از سوی آمریکا و عربستان منتشر شد، ادامه داد:‌ در این بیانیه بر موضوع مقابله با دخالت ایران در امور کشورهای عربی تأکید شده است. این اتهام به ایران وارد شده که ایران به دنبال بی‌ثبات کردن منطقه است و بر ضرورت جلوگیری از دسترسی ایران به سلاح هسته‌ای تأکید شده است.

وی در بخش دیگری از صحبت‌های خود در مورد پروسه موجود بین اسرائیل و عربستان برای عادی‌سازی روابط گفت:‌ این پروسه‌ای است که به تدریج پیش‌ می‌رود و این گونه نیست که مثل امارات و بحرین، عربستان فوری اقدام به عادی‌سازی روابط با اسرائیل کند و در این پروسه دو طرف امتیازاتی را در حال گرفتن از یکدیگر هستند و تصمیمات اخیر در مورد دو جزیره معروف در همین چارچوب گرفته شده است.

این دیپلمات پیشین کشورمان همچنین در مورد برخی از تحلیل‌ها مبنی بر امکان حمله اسرائیل و آمریکا به ایران در صورت عدم احیای برجام گفت: من باور ندارم که اسرائیل اقدام به حمله نظامی به ایران بکند چرا که به تنهایی نمی‌تواند این کار را انجام بدهد و آمریکا نیز حداقل در دوران ریاست جمهوری بایدن حاضر نیست که درگیر چنین بحرانی شود.

وی در همین رابطه افزود: در حال حاضر اولویت اروپا و آمریکا مسئله روسیه و اوکراین است و آن‌ها حاضر نیستند که جنگ جدیدی در منطقه رخ دهد.

موسویان با اشاره به فشارهای حداکثری آمریکا علیه ایران با اعمال تحریم افزود: فشارهای اقتصادی که دوران ترامپ علیه ایران اعمال شد باعث وارد شدن صدها میلیارد دلار خسارت به ایران شده است و به نظر من شاید بتوان گفت خسارتی که به ایران بابت تحریم‌ها از اول انقلاب تا آغاز دوران ترامپ وارد شده با خساراتی که فقط در دوران ترامپ  به ایران وارد شد شاید برابر باشد.

وی با بیان اینکه در صورت عدم حصول برجام و روی کار آمدن جمهوری خواهان در کاخ سفید گفت: آن‌ها فشار حداکثری خود علیه تهران را ادامه خواهند داد و در این ارتباط با کشورهای غربی علیه ایران اجماع خواهند داشت. سعی می‌کنند سیاست ایران‌هراسی در منطقه را گسترش دهند و از این موضوعات برای فشار هر چه بیشتر بر تهران استفاده کنند.

موسویان ادامه داد:‌من بعید می‌دانم که حتی جمهوری‌خواهان نیز بخواهند وارد جنگ نظامی علیه ایران شوند. آن‌ها تلاش می‌کنند از طریق فشار حداکثری و تحریم‌ها و با ایجاد اجماع فشارها علیه تهران را همچنان ادامه دهند.

وی در بخش پایانی صحبت‌های خود با تأکید بر اینکه ایران برای بهبود روابط منطقه‌ای خود با برجام و بدون برجام باید برنامه داشته باشد، گفت: احیای برجام برای ایران منافع زیادی دارد ولی این احتمال جدی نیز وجود دارد که روند احیای این توافق با شکست روبرو شود.

موسویان با تأکید بر اینکه مصلحت ما ایجاد می‌کند که روابط خوب، منطقه و مناسبی با کشورهای منطقه داشته باشیم و در این ارتباط باید از سوی دستگاه‌های تصمیم‌گیر برنامه‌ریزی مناسبی انجام شود، گفت: این روابط حتی منهای برجام نیز باید به پیش برود.

این دیپلمات پیشین کشورمان گفت: اگر برجام شکست خورد بهتر است که ایران پلن B نیز داشته باشد که بتواند موضوع خصومت‌ها بین ایران و آمریکا را نیز که ممکن است به حداکثر برسد به نوعی مدیریت کند.

گفتنیست، این  نشست از سوی گروه مطالعات  عربستان و گروه مطالعات ایران انجمن ایرانی مطالعات غرب آسیا با همکاری خانه اندیشمندان علوم انسانی  به صورت آنلاین برگزار شده بود .