در سفر سال 1364 آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی به چین و ژاپن چه گذشت؟

«سفر چین و ژاپن با هم» عنوان یادداشت محسن هاشمی برای روزنامه اعتماد است که در آن آمده: با یاد دوران گذشته، آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی رییس مجلس شورای اسلامی در اوج جنگ در تیر ماه سال 1364 اولین مقام بلند پایه ایران بود که به هر دو کشور چین و ژاپن سفر کرد. خبرگزاری‌ها نوشتند انتظار می‌رود که جنگ ایران و عراق موضوع اصلی مذاکرات باشد. زائو زیانگ، نخست‌وزیر وقت چین رسما استقبال به عمل آورد، 19 توپ شلیک شد و در ملاقات رسمی نخست‌وزیر چین گفت چین و ایران در پیروی از سیاست خارجی مستقل و مبارزه علیه سلطه ابرقدرت‌ها وجوه مشترک بسیار مهمی دارند و این وجوه پایه و اساس برقراری روابط، پیشرفت، دوستی و همکاری دو کشور را تشکیل می‌دهد.

در ادامه سفر چین، سفر به ژاپن هم برنامه‌ریزی شده بود. آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی در مصاحبه‌ای گفتند سفر به دعوت رسمی دو کشور چین و ژاپن انجام می‌شود و هر دو کشور برای ما اهمیت دارند و مسائل سیاسی و اقتصادی مورد مذکرات قرار می‌گیرد. ژاپن کشوری است که به دلیل تکنیک و سرمایه و استقلال می‌تواند جای خالی تکنولوژی و سرمایه را برای کشور ما جبران کند و چین هم با جمعیت یک‌چهارم جهان و تجربه سازندگی بعد از انقلاب را دارد و می‌تواند تجارب خود را به ما منتقل کند. ضمن اینکه هر دو کشور شرقی هستند. 

من ایشان را در سفر چین و ژاپن همراهی کردم. استقبال رسمی در میدان عظیم صلح آسمانی «تیانمن» انجام شد و هیات را به باغ بزرگی با 15 کاخ بردند که هیات در دو ساختمان آن استقرار یافتند. مذاکرات رسمی با زائو زیانگ نخست‌وزیر در کاخ کنگره 2 ساعت طول کشید و به شام منتهی گردید. گوشت با ذبح اسلامی داده شد ولی سوپ زبان مرغابی هم داشتند که قبل از کشتار زبان آنها را می‌کشند که غارغار نکنند و زود چاق شوند و اینکه چگونه اسلامی بود روشن نشده. فرهنگ غربی کم‌کم با آزادی‌های جدید با نظرات تنگ شیائوپینگ آثار خود را نشان داده بود و سرمایه‌گذاری خارجی شروع شده و نشانه‌هایی از تهاجم و فرهنگ غربی دیده می‌شد.

  روزهای بعد ملاقاتی با  لی شیاتیان رییس جمهور چین که تشریفاتی فرض می‌شود و پنگ‌زین رییس کنگره خلق چین ترتیب داده بودند و ناهار میهمان پنگ‌زین بودیم. روز سوم بعد از بازدید از شهر ممنوعه با کاخ‌های امپراتوری و 9 هزار اتاق در هفتاد هکتار به محل  تنگ شیائوپینگ رهبر چین رفته و مذکرات عمدتا به درخواست‌های نظامی و تامین اسلحه و موشک و توسعه روابط اختصاصی داشت. از دیوار چین هم بازدید شد و بعد از ملاقات با سفرای مقیم پکن و توضیح سیاست خارجی مستقل ایران و برای شام به سفارت ایران رفته و با کارکنان و دانشجویان ایرانی ملاقات و مذاکره گرم داشتیم. روز چهارم با حضور نخست‌وزیر در اقامتگاه تفاهمنامه همکاری توسط همتایان امضا شد و ملاقات خصوصی شد. خواسته شد که موشک‌ها را زودتر تحویل دهند.

بعد از خداحافظی رسمی عازم شهر شیان در 800 کیلومتری پکن شدیم و از موزه و مسجد مسلمانان دیدن و با امام جماعت مسجد مذاکره داشتیم. عازم ژاپن شدیم و در فرودگاه هاندا با استقبال آبه وزیر خارجه وارد توکیو و به کاخ آکاسا برده شدیم. 20 نفر در کاخ بودند و بقیه همراهان به هتل رفتند، مراسم رسمی سان و رژه در کاخ انجام شد. با نخست‌وزیر ژاپن به مذاکرات پرداخته شد و روابط اقتصادی و سیاسی و جنگ مورد بحث بود به ملاقات روسای دو مجلس ملی و سنا رفتیم، حرف‌ها تشریفاتی بود. بعد از ملاقات با انجمن دوستی ایران و ژاپن ضیافت مشترک در مجلس داده شد. 

روز دوم سفر در ژاپن با امپراتور هیروهیتو که مرد ساده و موقر و متواضع 86 ساله‌ای بود ملاقات انجام شد. گفتند ولیعهد او در انتظار او پیر شده است حالت شاهی نداشت و معمولی رفتار می‌کرد. امپراتور گفت از موقعی که پدرش گفته که دیگر نماینده خدا روی زمین نیست پیشرفت ژاپن شروع شده و ادامه دارد. بعدازظهر از کارخانه خودروسازی نیسان بازدید داشتیم؛ وانت‌نیسان در ایران تولید می‌شد. در محل اقامت در کاخ با وزیر خارجه ژاپن ملاقات انجام شد و شام میهمان نخست‌وزیر بودیم.

در مراسم‌ها سوءتفاهم دست ندادن با زنان و حرمت ذبح اسلامی مطرح بود، گرچه می‌گویند گوشت‌ها با ذبح اسلامی است ولی بعضی شک دارند و از ماهی و غذای دریایی استفاده می‌کردند. خانم‌ها هم از نحوه برخورد هیات می‌رنجیدند و توجیه‌پذیر نبود. شاید احساس حقارت می‌کنند.  ولی مذاکرات تخصصی را روز سوم با وزیران صنعت و روابط صنعتی با خارج ملاقات انجام شد وزرای همراه ادامه دادند. مصاحبه با روزنامه یومیوری ژاپن جالب بود و ناهار را با فدراسیون سازمان در اقتصادی ژاپن خوردیم. با جمعی از خبرنگاران که تعدادشان زیاد بود مصاحبه مطبوعاتی انجام شد و با ضیافت عصرانه انجمن دوستی ایران و ژاپن پایان یافت.

ملاقات خصوصی با نخست‌وزیر ژاپن برای جمع‌بندی سفر انجام شد و قرار شد نفت بیشتری بخرند و سهم ارزی پروژه‌ها با نفت تهاتر شود. دنبال حل رابطه ایران با امریکا هم بودند. در کاخ ایران ضیافتی داد که رییس مجلس ملی ژاپن هم که اهل ناکازاکی بود و خودش از فاصله چهل کیلومتری منظره انفجار بمب اتمی سال 1945 را دیده بود، توضیحات جالبی داد و روحیه خوبی در ژاپنی‌ها برای همکاری دیده می‌شد.  روز چهارم به شهر ناکازاکی برای دیدن موزه انفجار بمب اتمی رفتیم. از کارخانه کشتی‌سازی میستوبیشی هم بازدید کردیم. کشتی برای ایران می‌سازند. از کارخانه نیروگاه‌سازی هم بازدید شد؛ توربین‌های نیروگاه شهید رجایی را می‌ساختند. با حلقه گل نثار قربانیان بمب اتمی و مصاحبه و صحبت با دو نفر از قربانیان بمب اتم به توکیو برگشتیم.

مصاحبه با تلویزیون ژاپن انجام شد و شام در سفارت ایران در ژاپن خوردیم. با ایرانیان مقیم توکیو ملاقات داشتیم. به تهران برگشتیم و روز بعد رییس مجلس به دیدار امام رفت و گزارش سفر را دادند و البته در مجلس در جلسه علنی گزارش جامعی از سفر چین و ژاپن داده شد.  سفر بعدی آیت‌الله هاشمی به چین در سال 1371 با کسوت ریاست‌جمهوری انجام شد که همراه با سفر پاکستان بود. تصمیم‌های مهمی در مورد استفاده از فاینانس چینی برای پروژه‌های عمرانی و همکاری در زمینه‌های هسته‌ای و اجازه سفر به مناطق مسلمان‌نشین از جمله ارومچی و کاشغر از مهمات آن سفر بود. چون مقاله طولانی می‌شود در فرصت بعدی به آن پرداخته خواهد شد.