انتخابات تناسبی چیست؟

یزدان‌پناه، رئیس اداره اخبار مجلس در توییتی نوشت: «با هدف افزایش مشارکت و رقابتی‌ترشدن انتخابات و احقاق حق رأی‌دهندگان با هر گرایش سیاسی، انتخاب نمایندگان تهران در مجلس تناسبی شدو امکان این که یک فهرست به‌صورت مطلق به مجلس راه نیابد ایجاد شد. اکنون همۀ طیف‌های سیاسی متناسب با میزان مشارکت حامیانشان، شانس کسب کرسی در مجلس را دارند.» در انتخابات تناسبی در حقیقت فهرست ها به میزان نسبت آرای خود از کل آرا، سهم در کرسی ها دارند بنابراین مثلا برای شهر تهران ماهیت «همه یا هیچ» اتفاق نخواهد افتاد. منظور از این اصطلاح، احتمال زیاد کسب کل کرسی‌های حوزه انتخابیه توسط یک جریان سیاسی است که بیش از همه در نتایج ۳۰-۰ و ۲۹-۱ حوزه انتخابیه تهران در دوره‌های متعدد انتخابات بازتاب دارد. الگویی که بسیاری از کشورها تاکنون به سراغ آن رفته اند، امتیازات زیادی دارد و درعین حال برای آن معایبی نیز ذکر شده است.

از مهم‌ترین امتیازات نظام انتخاباتی تناسبی، آن است که مانع از حاکمیت حزب یا گروه خاصی بر جامعه می‌شود. علاوه بر آن، جناح‌های مختلف به خوبی جایگاه خود را به نسبت مقبولیتی که نزد افکار عمومی دارند، در نهادهای کشور می‌یابند. این انتخابات از نظر طرفدارانش بهترین راه احترام به آرا و افکار عمومی تلقی می‌شود. بر خلاف نظام اکثریتی که در آن تنها احزاب بزرگ و قدرتمند می‌توانند به قدرت برسند، انتخابات تناسبی به احزاب و گروه‌های کوچک نیز این امکان را می‌دهد تا به تناسب آرای خود، در قدرت سهیم باشند. افزون بر این، انتخابات تناسبی به تعبیر بسیاری از طرفدارانش به صداقت نزدیک‌تر است و مانع از ائتلاف‌های سیاسی بی‌پایه و اساس بین گروه‌ها و احزاب سیاسی می‌شود. به ویژه این امکان وجود دارد که در انتخابات اکثریتی دو مرحله‌ای، بسیاری از ائتلاف‌هایی که در آستانه‌ دومین مرحله‌ انتخابات شکل می گیرد، در فردای پیروزی از هم بپاشد و دولت اکثریت را با بحران جدی مواجه کند.

از سوی دیگر و در کنار محسنات نظام انتخاباتی معایبی نیز برای آن ذکر شده است. از جمله آن ها این که مهم‌ترین ویژگی انتخابات تناسبی، تشدید گروه‌گرایی در کشور است؛ که اگر با فرهنگ واقعی حزب‌گرایی صحیح همراه نباشد، به عنوان‌یک مشکل اساسی در این نظام نقش آفرینی می‌کند.از دیگر معایب این نظام آن است که افراد مستقل بدون وابستگی حزبی، امیدی برای انتخاب شدن ندارند و در بسیاری از اقسام نظام انتخاباتی تناسبی، رأی‌دهندگان از حق انتخاب واقعی محروم‌اند. چرا که آن‌ها غالباً نقشی در تنظیم فهرست‌ها ندارند. به عبارت دیگر، رأی‌دهنده بین خود و نمایندگانش که از سوی احزاب سیاسی منصوب می‌شوند، ارتباط مستقیمی نمی‌یابد و تنها می‌تواند به حزب رأی دهد نه فرد.