بازی کنگره آمریکا در آستانه توافق احتمالی

اگرچه در چندسال اخیر مذاکرات در پشت در‌های بسته برای رفع تحریم‌ها علیه ایران بدون دستاورد بوده است، اما آزادسازی برخی از منابع بلوکه‌شده بعد از سال‌ها و حتی افزایش میزان صادرات نفت و مشتقات آن را می‌توان به‌نوعی خروجی این مذاکرات دانست. حال در این شرایط اخباری مبنی بر سنگ‌اندازی‌های مخالفان احیای توافق شنیده می‌شود. برهمین اساس شماری از سناتور‌های جمهوری‌خواه آمریکایی طرحی را با عنوان قانون بازبینی تسهیل در تحریم‌های ایران معرفی کرده‌اند که در صورت تصویب آن، هرگونه تصمیم دولت آمریکا برای تسهیل یا تعلیق تحریم‌ها مشروط به تأیید کنگره خواهد بود. اگرچه این طرح هنوز مصوب نشده است، اما با توجه به تصویب لایحه دائمی شدن تحریم‌های ۱۹۹۶ علیه ایران در کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان آمریکا و نزدیک شدن انتخابات آمریکا، ممکن است طرح مذکور فرجامی داشته باشد. کارشناسان البته معتقدند که با توجه به تطمیع نظر جمهوری‌خواهان درباره ایران توسط جو بایدن، طرح مذکور بیشتر نوعی لفظ آمدن است و مهمتر اینکه کاخ سفید نیز در مقابل کنگره، اختیاراتی دارد.

در آستانه انتخابات آمریکا سناتور‌های دو جریان سیاسی در آمریکا به تکاپو افتاده‌اند تا سبد آرای الکترال را به نفع خود تغییر دهند. در همین ارتباط کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان لایحه دائمی شدن تحریم‌های سال ۱۹۹۶ علیه ایران را تصویب کرده بود. این لایحه که با حمایت نمایندگانی از هر دو حزب ارائه شده بود، باید در صحن مجلس نمایندگان به رای گذاشته شود. این لایحه به ابتکار مایکل استیل، نماینده جمهوری‌خواه ایالت کالیفرنیا، سوزی لی، نماینده دموکرات ایالت نوادا، مایکل مک‌کال، رئیس کمیته روابط خارجی از ایالت تگزاس ارائه شده است. مایکل استیل در واکنش به تصویب این لایحه توسط کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان آمریکا، از این اقدام تقدیر کرد.

همچنین وب‌سایت واشنگتن فری‌بیکن در گزارشی خبر داد: «نمایندگان جمهوری‌خواه کنگره آمریکا قصد دارند مقامات عالی دولت جو بایدن را در رابطه با تلاش‌های مخفیانه برای تجدید توافقی هسته‌ای با ایران، که آزاد شدن میلیارد‌ها دلار از پول‌های بلوکه‌شده این کشور را به‌دنبال خواهد داشت، احضار کنند. کمیته مطالعات جمهوری‌خواهان قصد دارد برای بخشی از تحقیقات خود، رابرت مالی، نماینده دولت آمریکا در امور ایران و برت مک‌گورک، هماهنگ‌کننده شورای امنیت ملی کاخ سفید در امور خاورمیانه و شمال آفریقا را نیز احضار کند، چراکه معتقد است این دو مقام دولت بایدن نقشی کلیدی را در دیپلماسی پشت در‌های بسته با تهران ایفا می‌کنند.»

براساس این گزارش، کمیته مطالعات جمهوری‌خواهان که بزرگ‌ترین فراکسیون محافظه‌کاران در کنگره آمریکا به شمار می‌رود، با اتکا به رهبران حزب جمهوری‌خواه سعی دارد در طرحی فوریتی، تحقیقات چندجانبه‌ای را در رابطه با مذاکرات محرمانه دولت بایدن با ایران آغاز کند، مذاکراتی که انتظار می‌رود با احتراز از نظارت کنگره، توافق تازه‌ای را با ایران در پی داشته باشد. کمیته مطالعات جمهوری‌خواهان روز پنجشنبه اول تیر در بیانیه خود که به دست وب‌سایت فری بیکن رسیده است، نوشت: «دیپلمات‌های دولت بایدن سعی دارند توافقی مخفیانه و غیرقانونی را با ایران پیش ببرند تا بتوانند ده‌ها میلیارد دلار به این دولت بپردازند. آن‌ها نمی‌خواهند کنگره یا مردم آمریکا از مفاد توافق دولت بایدن با ایران، یا مبلغی که آن‌ها برای ایران خواهند فرستاد، مطلع شوند.»

با وجودی که دولت بایدن هرگونه دست داشتن در مذاکره با ایران را تکذیب کرده است، گزارش‌های متعددی در ماه‌های اخیر مدعی شده‌اند که دیپلمات‌های آمریکایی با کمک واسطه‌هایی در عمان، در حال مذاکره غیرمستقیم با تهران هستند. همچنین منابعی در کنگره آمریکا به وب‌سایت فری بیکن گفته‌اند، این مذاکرات با هدف دستیابی به یک مجموعه «تفاهم‌نامه» با تهران انجام گرفته است که کاهش تحریم‌های وضع‌شده علیه ایران را در ازای اعمال محدودیت‌هایی حداقلی در برنامه هسته‌ای این کشور در پی خواهد داشت. به گفته این منابع، این تفاهم‌نامه‌ها به‌منظور دور زدن قوانینی تدوین می‌شود که به موجب آن‌ها قانون‌گذاران آمریکایی از امکان رای دادن در رابطه با توافق با ایران برخوردار بوده‌اند.

با توجه به اخبار‌های منتشرشده و اهمیت موضوع آن در آستانه یک توافق میان ایران و آمریکا، با دو کارشناس حوزه دیپلماسی به گفتگو نشسته‌ایم.

بایدن نظر جمهوری‌خواهان را درباره ایران تأمین کرده است

دیاکو حسینی، پژوهشگر مسائل استراتژیک درباره طرح جدید سناتور‌های جمهوری‌خواه درباره ایران و تحریم‌ها گفت: «در آمریکا دو طیف دموکرات و جمهوری‌خواه قدرت دارند و هرکدام از این دو طیف دیدگاه‌های خاصی برای برقراری ارتباط با ایران را در دستور کار خود دارند. جمهوری‌خواهان عموماً به‌دنبال برخورد سخت‌تر با ایران هستند و مخالف هرگونه توافق با ایران بدون جامعیت هستند حتی آن‌ها با هرگونه سبک شدن تحریم‌ها نیز مخالف هستند. برخلاف آنها، دموکرات‌ها واقع‌بین‌تر هستند و از زمان دولت اوباما تاکنون گرایش بیشتری به سمت دیپلماسی برای حل مشکلات با ایران داشتند. با این دو قطب‌بندی حزبی در آمریکا می‌توان انتظار داشت با نزدیک شدن به انتخابات ریاست‌جمهوری فشار جمهوری‌خواهان برای هرگونه موافقت با ایران تأثیر قابل‌توجهی بر دیپلماسی دولت بایدن خواهد داشت. البته دولت بایدن هم مایل نیست در این شریط که هنوز بحث مداخله ایران در جنگ اوکراین مطرح است، توافقی با ایران داشته باشد تا فشار‌های بیشتری به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم در آینده به کمپین اردوی انتخاباتی دولت بایدن وارد نشود. فکر می‌کنم با نزدیک شدن به انتخابات آمریکا حساسیت‌ها بر نوع مواجهه دولت بایدن با ایران بیشتر خواهد شد.»

با وجودی که دولت بایدن هرگونه دست داشتن در مذاکره با ایران را تکذیب کرده است، گزارش‌های متعددی در ماه‌های اخیر مدعی شده‌اند که دیپلمات‌های آمریکایی با کمک واسطه‌هایی در عمان، در حال مذاکره غیرمستقیم با تهران هستند

او با بیان اینکه دولت بایدن دستاورد‌های مهمی پیرامون خاورمیانه داشته است، تأکید کرد: «مهمترین هدف دولت بایدن کاهش تنش‌ها در خاورمیانه و کاهش مداخله نظامی آمریکا بر این منطقه بود که این اتفاق‌ها رخ داده است. امروز در سوریه و عراق شرایط آرامتر است و حتی مسئله ایران و عربستان اگرچه با میانجیگری چین حل شده، اما همسو با نظر مطلوب آمریکا در منطقه بوده است. برای همین بایدن از این تنش‌زدایی حمایت کرد. تمام آن چیزی که در این دو سال اخیر در خاورمیانه رخ داده است را می‌توان در منافع آمریکا توضیح داد، زیرا همان چیزی رخ داده است که دولت بایدن به دنبال آن برای این منطقه هدف‌گذاری کرده بود.»

این تحلیل‌گر با اشاره به اینکه اگرچه امروز آمریکا به برجام برنگشته است، اما برنامه‌های هسته‌ای ایران به واسطه توافق آژانس و همکاری ایران تحت کنترل است وبا توجه با ذخایر بالای اورانیوم، این وضعیت مطلوب آمریکا نیست، اظهار کرد‌: «همچنان تحریم‌ها علیه ایران اعمال می‌شود و آمریکا محدودیتی برای لغو تحریم‌های بیشتر نپذیرفته است. این موضوع می‌تواند برای دولت بایدن در مواجه با ایران امتیاز تلقی شود، وضع موجود برخلاف منافع دولت بایدن نیست.»

دیاکو حسینی معتقد است، حتی اگر طرح جدید سناتور‌های جمهور‌ی‌خواه درباره تحریم‌ها علیه ایران به مصوبه تبدیل شود که براساس آن هرگونه تسهیل در تحریم‌های ایران باید به تأیید کنگره برسد، این تصمیم اثر منفی بر هدف‌گذاری دولت بایدن در خاورمیانه خواهد داشت و ممکن است در امر کاهش تنش اختلال ایجاد کند. اگر مصوبات به‌گونه‌ای پیش برود که تفاهم‌هایی که به نظر می‌رسد میان ایران و آمریکا در جریان است را ناتمام بگذارد و سوءظن‌ها را بیشتر کند، در این حالت می‌تواند نتیجه معکوس بر دولت بایدن بگذارد. این در حالی است که به نظر نمی‌رسد جمهوری‌خواهان از وضع موجود ناراحت باشند، زیرا با وجود اینکه برجام احیا نشده، اما تحریم‌های ایران کاهش نیافته است.

او با بیان اینکه تغییر وضع موجود برای ایجاد تنش بیشتر در خاورمیانه مورد تأیید جمهوری‌خواهان نیست، تأکید کرد: «خاورمیانه تنش‌آلود و برخورد میان ایران و آمریکا مورد تأیید نه جمهوری‌خواهان است، نه دموکرات‌ها. همچنین آمریکا به‌دنبال آن نیست که با سرگرم شدن به موضوع تنش با ایران از کشور چین عقب بماند؛ بنابراین این رفتار کنگره را نباید جدی گرفت، زیرا نمی‌خواهند دیپلماسی آمریکا را از مسیر کنونی منحرف کنند.»

توافق ایران و آمریکا زودگذر است

حسن لاسجردی، کارشناس روابط بین‌الملل درباره اقدامات کنگره و برخورد اعضای آن با بایدن و احتمال استیضاح رئیس‌جمهوری آمریکا تاکید کرد: «موضوع گفتگو با ایران یکی از نکات مهم سیاسی در آمریکاست. در دولت گذشته و کنونی آمریکا موضوعات ایران یکی از نکات مهم بوده است و از طریق موضوع ایران امتیاز می‌گیرند و امتیاز می‌دهند.»

او با اشاره به شدت عمل دولت ترامپ درباره ایران، افزود: «همه فکر می‌کردند که در دوره جدید حتماً بایدن با توجه به رویکرد حزب دموکرات با ایران گفتگو داشته باشد، اما این گفتمان طولانی شده و به نظر می‌رسد با نوسان روبه‌رو می‌شود. دو طرف خواسته‌ها، آمال و آرزو‌هایی دارند که گذشت زمان آن را حل کند. به نظر من توافق مطرح‌شده به این معنا نیست که مشکلات ایران و آمریکا حل خواهد شد. مشکلات همچنان پابرجا خواهد بود. وقتی راه‌حل‌های زودگذر و توافق موقتی مطرح شده که به نظر می‌رسد دیوار بی‌اعتمادی همچنان پابرجاست. اما به دلایل مختلف مانند فشار‌های جهانی، تغییر شرایط، نیاز‌هایی که از برجام باقی مانده و شطرنج روابط بین‌الملل، دو طرف را به این نتیجه رساند که از راه‌حل‌های زودگذر استفاده کنند. به همین دلیل نگاه بایدن و آمریکا برای حل زودگذر مسائل است. گفت‌وگوی ایران با ترامپ، بایدن یا حتی دولت بعد باز هم در صدر اخبار قرار می‌گیرد و همچنان اختلافات باقی خواهد ماند.»

با توجه به آنکه کنگره می‌تواند توافق با ایران را رد کند، پس چرا این موضوع باید به استیضاح بایدن کشیده شود؟ لاسجردی در پاسخ به این سوال گفت: «در آمریکا همچنان که کنگره می‌تواند تصمیمات دولت را وتو کند، دولت هم ابزار‌هایی در دست دارد. در حقیقت مکانیزم‌هایی پیش‌بینی شده که هر دو طرف بتوانند همدیگر را کنترل کنند؛ بنابراین دولت هم به اندازه کنگره توانایی لازم را دارد. سازوکار‌های تعیین‌شده بعضی مواقع می‌تواند به نقطه همگرایی بین دولت و کنگره و بعضی مواقع به اختلاف بین آن‌ها بینجامد و این سازوکار برای آن است که دوطرف بتوانند امتیاز بگیرند و امتیاز بدهند. در حال حاضر اگر کنگره با گفت‌وگوی دولت بایدن با ایران مخالفت کند به آن معنا نیست که تصمیم مطلق برای دولت بایدن گرفته شده است. اما در سیستم آمریکا امتیازاتی به دست بیاورند که ۱) افکار عمومی را مجاب کند. ۲) در رقابت‌ها از برگه‌هایی استفاده کنند که امتیازاتی به حزب رقیب ندهند. این رقابت‌های درون‌حزبی است که بروز و ظهورش در تمام دولت‌های ایالات متحده آمریکا شاهد بوده‌ایم.»

این کارشناس روابط بین‌الملل درباره پیامد‌های مصوبات کنگره بر توافق با ایران، تاکید کرد: «با توجه به تجربیات قبلی، کنگره می‌تواند جلوی توافق با ایران را بگیرد و از آن سو رئیس‌جمهور هم می‌تواند تصمیمات کنگره را وتو کند. اما کنگره می‌تواند از طریق لابی، فشار افکار عمومی را مجبور کند اقدامی انجام ندهند. اقدامات کنگره اگر با فشار افکار عمومی و حمایت حزب مخالف همراه شود، تاثیرگذاری کلان خواهد داشت. دولت هم باید تلاش کند تا کنگره بر سیاست خارجی حاکم تاثیر بگذارد و خط مشی سیاست خارجی را بی‌اثر کند.»

لاسجردی درباره تأثیر فقدان لابی ایران و قدرت‌گرفتن مصوبات کنگره، گفت: «لابی از نکات مهم تصمیم‌سازی در آمریکاست. لابی شرقی، عربستان و اسرائیل در تأثیرات مؤثر هستند و به نظرم تاکنون این لابی‌ها خود را نشان داده است. در کشور آمریکا سیستم فعالیت می‌کند و ایران باید کانال لابی خود را داشته باشد و بتواند از طریق رایزنی‌ها بر تصمیمات تأثیر بگذارد.»