مزایای پیوستن ایران به سازمان همکاری شانگهای چیست؟

لوئو لایی آن تحلیلگر سیاسی و روزنامه نگار چین نوشت: ایران، هند و پاکستان در اوایل سال 2005 به طور همزمان کشورهای ناظر سازمان همکاری شانگهای شدند. در سال 2015، درهای گسترش سازمان همکاری شانگهای به طور رسمی باز شد. پس از آن در سال 2017، هند و پاکستان پس از انجام مراحل مربوطه به عضویت رسمی این سازمان درآمدند. از سوی دیگر، روند الحاق ایران در سال 2021 شروع شد و تا سال جاری ماراتن رسمی الحاق به اتمام رسید.

سازمان همکاری شانگهای که در سال 2001 تأسیس شد، بزرگترین سازمان منطقه‌ای در جهان امروزی است که حدود 60 درصد از اوراسیا و 40 درصد از جمعیت جهان را پوشش می‌دهد. با آنکه جمهوری اسلامی قبل از این عضو رسمی شانگهای نبود، اما همکاری ایران و کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای به دلیل آغاز روند الحاق از دو سال پیش به طور قابل توجهی تسریع یافته است. به گزارش ایرنا، از اسفند تا تیرماه سال گذشته حجم مبادلات تجاری ایران و کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای به 17 میلیارد دلار رسید که نسبت به مدت مشابه سال قبل 31 درصد افزایش داشته است. پیش بینی اینکه پس از عضویت رسمی ایران به عنوان یک کشور با حقوق کامل، همکاری این کشور و سایر کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای به سطح جدیدی خواهد رسید، دشوار نیست.

ایران مدت‌ها است که راهبرد دیپلماتیک «نگاه به شرق » را تدوین کرده، اما به دلایل مختلف، این رویکرد استراتژیک به خوبی اجرا نشده است. دولت قبلی ایالات متحده به طور یکجانبه از برجام خارج شد و «فشار حداکثری» را بر ایران تحمیل کرد که باعث شد محافل غربگرا در ایران کاملاً از توهمات خود در قبال ایالات متحده و غرب دست بکشند. پس از روی کار آمدن دولت «سیدابراهیم رئیسی»، اگرچه در مسائل داخلی با چالش‌های فراوانی روبه‌رو است، اما در عرصه دیپلماسی دو دستاورد چشمگیر داشته یعنی پیوستن به سازمان همکاری شانگهای و از سرگیری روابط دیپلماتیک با عربستان، به این سبب می تواند تحریم‌ها و محاصره آمریکا را بشکند و فضای سرمایه گذاری داخلی و تامین مالی را بهبود بخشد و به این ترتیب زمینه را  برای حل دغدغه‌های توسعه و امنیت ایران فراهم سازد. به نظر می‌رسد پیوستن ایران به سازمان همکاری شانگهای و از سرگیری روابط دیپلماتیک با عربستان سعودی دو اتفاق مجزا باشد، اما در واقع این دو به هم مرتبط هستند و هر دو، مورد حمایت نیرومند چین قرار گرفته‌اند.

پیوستن ایران به عنوان یک قدرت بزرگ در خاورمیانه نیز برای سازمان همکاری شانگهای اهمیت زیادی دارد چرا که قلمرو و نفوذ این سازمان را گسترش می‌دهد. سلف سازمان همکاری شانگهای مکانیسم نشست پنج کشور شانگهای بود که هدف اصلی آن تقویت اعتماد و خلع سلاح در مناطق مرزی بین چین و روسیه، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان بود، اما اکنون به یک سازمان بین دولتی سیاسی، اقتصادی، امنیتی و دفاعی تبدیل شده است که اعضای آن شامل کشورهای آسیای میانه، آسیای جنوبی، آسیای غربی و کشورهای اروپایی است. الحاق ایران یکی دیگر از نمودهای رویکرد افزایش اعضای سازمان همکاری شانگهای پس از جذب هند و پاکستان است. پس از ایران، روند پیوستن بلاروس به این سازمان نیز از سال گذشته آغاز شده است. علاوه بر این، کامبوج در جنوب شرقی آسیا، عربستان سعودی در غرب آسیا، مصر در آفریقا و ترکیه در قاره اوراسیا نیز به «حلقه دوستان» سازمان همکاری شانگهای پیوسته‌اند.

ایران علاوه بر پیوستن به سازمان همکاری شانگهای، سال گذشته نیز رسماً درخواست الحاق به گروه بریکس را ارائه کرد. بزرگترین ویژگی این دو سازمان عدم مشارکت آمریکاست و اعضای آن همه کشورهای در حال توسعه هستند. در دهه دوم ماه ژوئیه، ناتو نشست سالانه خود را در ویلینوس پایتخت لیتوانی برگزار می‌کند. برخی رسانه‌های غربی علاقه دارند که سازمان همکاری شانگهای را با ناتو مقایسه و تشبیه کنند اما در واقع این دو سازمان تفاوت اصلی دارند. ناتو یک اتحاد سیاسی و نظامی به رهبری ایالات متحده است، در حالی که سازمان همکاری شانگهای یک سازمان بین‌المللی است که صلح، همکاری و توسعه را دنبال می‌کند. همه کشورهای عضو در این سازمان از نظر موقعیت برابر هستند و حق بیان یکسانی دارند. همه از جایگاهی برابر برخوردارند و هیچکس نمی‌تواند از بالا نظرات خود را به دیگران دیکته و اظهار نظر کند.

در حال حاضر، وضعیت بین‌المللی دستخوش تغییرات پیچیده و عمیقی شده است و بسیاری از کشورها مشتاق ایجاد نوع جدیدی از روابط بین‌المللی مبتنی بر احترام متقابل، انصاف و عدالت و منفعت متقابل هستند. سازمان همکاری شانگهای خلاقانه «روح شانگهای» را پیشنهاد داده و همیشه به آن عمل کرده است. جوهره روح شانگهای همین نوع جدید روابط بین المللی است و این دلیل اصلی است که بسیاری از کشورهای در حال توسعه مشتاق پیوستن به سازمان همکاری شانگهای هستند.