آذربایجان به سوی عبور از خط‌های قرمز ایران حرکت نخواهد کرد/ قبح ارتباط با اسرائیل برای کشورهای حوزه قفقاز و عربی شکسته شده است

همزمان با افزایش تنش‌ها میان جمهوری آذربایجان و جمهوری ارمنستان، تهران تلاش می‌کند نقش فعال‌تری را در منطقه و در راستای حل و فصل مناقشه قفقاز و حفظ منافع ملی ایران ایفا کند.

سید علی سقاییان، سفیر سابق ایران در جمهوری ارمنستان در این زمینه می‌گوید مذاکرات تنها راه حل مناقشه است و بعید به نظر می‌رسد که در این مقطع زمانی درگیری نظامی جدی دیگری در منطقه اتفاق بیفتد.

مشروح گفت‌وگو با سفیر سابق ایران در ارمنستان را در ادامه می‌خوانید:

تنش‌ها در منطقه قفقاز افزایش یافته و برخی کارشناسان در خصوص احتمال بروز دوباره درگیری‌های نظامی میان آذربایجان و ارمنستان هشدار می‌دهند. آیا ما واقعا در آستانه یک جنگ جدید در منطقه هستیم؟

شاید برداشت ناظران منطقه از تحولات اخیر شامل گسیل نیروها و رد و بدل شدن مطالب تند و تیز میان باکو و ایروان این باشد که احتمال وقوع جنگ وجود دارد اما به باور من منطقه تحمل یک جنگ جدید را ندارد. مذاکرات باید ادامه پیدا کند و همانگونه که در روزهای اخیر در گفت‌وگوهای میان آقای پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان و آقای رئیسی مطرح شد، مذاکرات تنها راه حل مناقشه است. من بعید می‌دانم که درگیری نظامی جدی اتفاق بیفتد.

جمهوری آذربایجان در سال‌های اخیر اقداماتی نظیر نزدیکی به رژیم اسرائیل و اتخاذ رویکرد ضد ایرانی را در دستور کار قرار داده است. با توجه به خط قرمزهایی که جمهوری اسلامی ایران ترسیم کرده آیا باکو در مسیر عبور از این خط قرمزها گام برخواهد داشت؟

به هیچ وجه. در خصوص ارتباط با رژیم صهیونیستی متأسفانه باید گفت این طور به نظر می‌رسد که قبح این ارتباط شکسته و نه تنها کشورهای حوزه قفقاز که حتی کشورهای عربی منطقه نیز به چنین ارتباطی تن داده‌اند. با این وجود اگر خاطرتان باشد در سال 1401 مقام معظم رهبری به عنوان فرمانده کل قوا خط قرمز روشن و مشخصی را ترسیم کردند و تأکید داشتند که ما هیچ گونه تغییری در مرزهای بین‌المللی را نخواهیم پذیرفت. این یک هشدار جدی و روشن بود و بعید می‌دانم کشوری بخواهد خود را درگیر تبعات عبور از خطوط قرمز ایران کند.

ایران چه گزینه‌هایی برای تأمین منافع ملی خود در مناقشه قفقاز روی میز دارد؟

ایران تمام گزینه‌های ممکن را روی میز نگه داشته است. حتی اگر ارمنستان از ایران تقاضا کند، تهران به کمک این کشور دوست خواهد شتافت. ما توانایی و ظرفیت‌های ویژه خود را در این زمینه پیش‌تر در منطقه و جهان به اثبات رسانده‌ایم و بعید به نظر می‌رسد که کار به مرحله استفاده از تمام گزینه‌ها برسد. به باور من، دیپلماسی و بازی در قالب چارچوب‌های منطقه‌ای بهترین ابزار برای تأمین منافع ایران است.

نقش روسیه را در این مناقشه چطور می‌بینید؟ آیا مسکو در این زمینه توجهی به منافع ایران دارد؟

در جنگ 2020، ایران مواضع اصولی و درستی اتخاذ کرد. هم تأکید کرد که مناطق اشغالی باید به کشور جمهوری آذربایجان بازگردد، ارامنه در آرامش و صلح باشند و حقوقشان رعایت شود و از سوی دیگر تغییری در مرزهای بین‌المللی به وجود نیاید. ایران نشان داد که بر سر منافع ملی خود با دیگر کشورها تعارف ندارد. با این وجود، در موضوع مناقشه در منطقه قفقاز، روسیه یکی از بازیگران کلیدی است و تعامل با این کشور یکی از کلیدهای حل مسأله به شمار می‌رود. روس‌ها هرچند در پی جنگ اوکراین و چالش‌هایی که این جنگ برای‌شان در پی داشته بخشی از نفوذ خود را از دست داده‌اند، اما همچنان یک بازیگر مهم در منطقه هستند و نقش‌آفرینی آن‌ها می‌تواند در کاهش تنش‌ها میان باکو و ایروان و حل و فصل مناقشه بسیار تأثیرگذار باشد.

مشخصا ما تا چه اندازه در تأمین منافع ملی در ارتباط با مسکو پیرامون مسأله قفقاز موفق عمل کرده‌ایم؟

این به نحوه بازیگری ایران باز می‌گردد. به عقیده من، طی دو سال گذشته توانسته‌ایم جایگاه خود را در مسأله قفقاز ارتقا دهیم. نکته مهم برای کشورهای دیگر هم این است که ایران کشوری است که هم با جمهوری آذربایجان و هم با جمهوری ارمنستان مرز مشترک دارد و بدون در نظر گرفتن نگاه و نظرات ایران امکان حل و فصل مناقشه وجود ندارد. اگر ایران بازیگری خوبی داشته باشد که به عقیده من در این زمینه داشته، مسکو نمی‌تواند ما را نادیده بگیرد.

در این میان رویکرد ترکیه را که حمایت نظامی آن از جمهوری آذربایجان به نوع توازن را در مناقشه قفقاز بر هم زد چگونه ارزیابی می‌کنید؟

ترکیه صراحتا جانب باکو را گرفت و به جمهوری آذربایجان کمک نظامی کرد. درست است که همکاری‌های خوبی میان ایران و ترکیه در بسیاری از زمینه‌ها به ویژه موضوعات اقتصادی وجود دارد، اما واقعیت این است که همانگونه که وزیر امور خارجه ایران در دیدار با آقای فیدان، همتای ترکیه‌ای خود هشدار داد، تهران در تأمین منافع ملی خود کوتاهی نخواهد کرد و از موضع اصولی خود هم عقب نشست. ترکیه نیز با توجه به مشکلات عدیده‌ای که در داخل با آن روبه‌رو است و نیم نگاهی هم که هنوز به عضویت در اتحادیه اروپا دارد،  در این مرحله از قدرت مانور بالایی برخوردار نیست. آنکارا با توجه به کمک‌هایی که به آذربایجان داشته و دارد، سهم خواهی می‌کند اما ایران قرار نیست منافع ملی خود را در برابر این سهم خواهی‌ها نادیده بگیرد.

ایران در حالی به ارمنستان در خصوص همکاری‌ با فرمت‌های دیگر به جز فرمت 3+3 هشدار می‌دهد که از دهه‌ها قبل فرمت‌هایی نظیر مینسک در این زمینه فعال بوده‌اند. نظر شما در این باره چیست؟

گروه‌های دیگری هم در این زمینه فعال بوده‌اند و هستند، اما واقعیت این است که تاریخ مصرف گروه‌هایی نظیر گروه مینسک به پایان رسیده است. اگر این گروه توانایی حل مسأله را داشت که طی دهه‌های گذشته آن را حل کرده بود. به باور من، چارچوب 3+3 با توجه به حضور بازیگران منطقه‌ای و به صلاح نبودن حضور قدرت‌های فرامنطقه‌ای در تحولات منطقه چارچوب مفیدتری در این زمینه به حساب می‌آید. البته این به شرطی است که بازیگران و اعضای این فرمت در نشست‌ها حضور پیدا کنند و خواهان حل مسأله باشند.