پای «زن زندگی آزادی» به سینما باز شد!/ نقش حاتمی‌کیا چیست؟
چهلمین جشنواره بین‌المللی فیلم‌کوتاه تهران در حالی این روزها در پردیس سینمایی ملت در حال برگزاری است که این رویداد با استقبال ویژه علاقه‌مندان سینما مواجه شده است.
جشنواره‌های سینمایی در سالهای اخیر با بحران جدی مخاطب مواجه بوده‌اند و حتی رویداد معتبری همچون جشنواره فیلم فجر هم مدت‌هاست شوروحال سالهای اوج برگزاری خود را ندارد. واقعیتی که در میانه برگزاری جشنواره چهل‌ویکم، مجتبی امینی دبیر این رویداد در بیانیه‌ای برآن صحه گذاشت و تأکید کرد: «این ضیافت حلاوت گذشته را ندارد.»
همین دو هفته پیش هم جشنواره فیلم‌های کودکان و نوجوان در وضعیتی قابل‌پیش‌بینی و بدون استقبال فیلمسازان و مخاطبان، تنها به محفلی برای دورهمی مدیران سینمایی تبدیل شد و هیچ اتفاقا ویژه‌ای را هم رقم نزد.
در چنین شرایطی باید اذعان کنیم، چهلمین جشنواره بین‌المللی فیلم‌کوتاه تهران، از همان روز نخست، شاهد اتفاقی ویژه است. پردیس سینمایی ملت از روز پنجشنبه ۲۷ مهرماه میزبان اکران آثار راه‌یافته به این رویداد است و مشخصا در بخش اکران فیلم‌های داستانی، استقبال مخاطبان به اندازه‌ای بود که مسئولان برگزاری ناگزیر از افزایش تعداد سالن‌های نمایش فیلم‌های این بخش شدند و باز هم گروهی از مخاطبان، نشسته بر روی زمین فیلم‌ها را تماشا کردند.
این استقبال نشان‌دهنده ظرفیت بالای سینمای کوتاه در ایران است که شاید فعالان آن هیاهوی رسانه‌ای چندانی نداشته باشند، اما آهسته و آرام در حال طی کردن مسیری هستند که مقصدش قطعا بالندگی سینمای ایران است.
در این گزارش روایتی کوتاه از سه ویژگی خاص جشنواره چهلم را می‌خوانید.
روایت اول؛ جشنواره فقط «دورهمی» نیست
یکی از سوءتفاهم‌ها درباره کارکرد جشنواره‌های سینمایی به‌خصوص در نگاه مدیران، اشتباه گرفتن چنین رویدادهایی با یک «دورهمی» ساده است. البته که نمی‌توان کتمان کرد، تازه شدن دیدار اهالی سینما به‌ویژه در حوزه‌هایی مانند سینمای کوتاه و مستند، یکی از مهمترین کارکردهای یک جشنواره است اما توقف سطح انتظارات در همین مرحله، می‌تواند بلایی مانند آنچه برسر جشنواره معتبری مانند «فیلم رشد» در سالهای اخیر آمده است، را بر سر رویدادهای دیگر هم نازل کند!
این همان مسیری است که جشنواره فیلم‌های کودکان و نوجوانان در سالهای اخیر پیموده و اتفاقا از همین منظر آسیب دیده است و نیاز به بازنگری جدی دارد.
جشنواره فیلم‌کوتاه تهران، در تقویم رویدادهای سینمایی یکی از معدود رویدادهایی است که طی یک دهه گذشته، مسیر درستی را در پیش گرفته و گام‌به‌گام بر اعتبار داخلی و خارجی خود افزوده است. تأیید این رویداد از سوی آکادمی اسکار، یکی از بارزترین دستاوردهای این رویکرد بوده است.
طراحی بخش‌های جنبی دیگری مانند «کتاب و سینما» و «بر بال خاطرات» هم از اتفاقات قابل توجهی است که این دوره از جشنواره فیلم‌کوتاه تهران را از یک دورهمی سینمایی فراتر برده است.
در همین دوره چهلم، در کنار تنوع فیلم‌های در حال نمایش، برگزاری کارگاهی جنبی با محوریت کمال تبریزی در قالب گفتگو با چهره‌های معتبر فعال در حوزه‌های فنی سینما، یکی از اتفاقات ویژه‌ای است که به‌خصوص برای علاقه‌مندان جوان‌تر سینما فرضتی مغتنم به‌حساب می‌آید.
روایت دوم؛ تابوهایی که فرو می‌ریزد
یکی از مهمترین ویژگی‌های سینمای کوتاه در مقایسه با سینمای بلند، فضای مساعد آن برای تجربه‌اندوزی‌های فرمی و محتوایی است. فیلم‌کوتاه به واسطه فضای محدودتر تولید و عرضه و مهمتر از آن به دلیل هزینه‌های تولید پایین‌تر، این فرصت را به سازنده‌اش می‌دهد که چه از نظر ساختاری و چه از نظر محتوایی، سراغ ایده‌های بکرتر برود و در مواردی حتی خطوط قرمز و تابوها را هم به چالش بکشد.
جشنواره فیلم‌کوتاه تهران، ظرفیت ویژه‌ای برای رقم زدن این اتفاق دارد و به‌خصوص طی دو دوره اخیر با تمرکز بر تنوع ژانر، شاهد رونمایی از آثاری هستیم که پرداختن به آن‌ها در قالب یک روایت سینمایی پیش‌تر تابو به نظر می‌رسید.
در روز نخست جشنواره چهلم رونمایی از فیلم‌های کوتاهی چون «جاذبه غیرنیوتنی» و «مدیر مدرسه» شاهد مثالی برای این رویکرد در این رویداد است.
«جاذبه غیرنیوتنی» موضوع حساسی درباره روابط غیرمتعارف میان نوجوانان و مدل برخورد والدین با آن‌ها مطرح شده است که می‌تواند فتح بابی برای آسیب‌شناسی‌های جدی‌تر در این حوزه باشد.
اما یکی از پرحاشیه‌ترین اکران‌های جشنواره امسال که بازتاب رسانه‌ای ویژه‌تری هم داشت مربوط به محصول تازه‌ای از موسسات فیلمسازی زیرمجموعه سازمان اوج است. «رویاد» عنوان مجموعه تازه‌ای است که با هدف آموزش فیلمسازی در زیرمجموعه سازمان اوج متولد شده بود و امسال فیلم‌کوتاه «مدیر مدرسه» را به جشنواره فیلم‌کوتاه تهران ارائه کرده است.
این فیلم را میکائیل دیانی از مدیران انجمن سینمای جوانان کارگردانی کرده و مهمترین نکته‌اش سوژه آن است. این فیلم‌کوتاه را می‌توان اولین واکنش سینمایی به حوادث التهابات سال گذشته دانست. ارجاع مستقیم به شعار «زن زندگی آزادی» در پلان‌های ابتدایی فیلم و پرداخت آن به سهیم شدن دانش‌آموزان در جریان اعتراضات، این فیلم را تبدیل به یکی از آثار سیاسی حاضر در این جشنواره کرده است.
البته اینکه فیلمی به کارگردانی یکی از مدیران انجمن سینمای جوانان، در جشنواره‌ای که این انجمن برگزار می‌کند، حضور دارد، لااقل تاحدود حاصل یک بدسلیقگی است اما اینکه میکائیل دیانی بعد از چند تجربه مستندسازی در حوزه سوژه‌های اجتماعی، دست روی یک سوژه سیاسی روز گذاشته است، می‌تواند زمینه ورود دیگر فیلمسازان به این عرصه را همواره کند.
فارغ از کیفیت فیلم «مدیرمدرسه» اما آنچه قابل توجه است، ارجاع فیلم به‌یکی از دیالوگ‌های مشهور فیلم «موج مرده» و تشکر ویژه فیلم در تیتراژ پایانی از ابراهیم حاتمی‌کیا ست.
اینکه حاتمی‌کیا چه نقشی در فرآیند شکل‌گیری این فیلم سیاسی داشته از این منظر حائز اهمیت است که او پیش‌تر در واکنش به جریانات پس از انتخابات سال ۸۸ فیلم سیاسی «گزارش یک جشن» را ساخت که تا به امروز تنها فیلم توقیفی و دیده‌نشده این فیلمساز محسوب می‌شود؛ فیلمی که البته از نظر محتوایی بعید است بتوان سوگیری آن را با فیلم‌کوتاه «مدیر مدرسه» یکسان دانست!
روایت سوم؛ فیلم‌هایی که برای مخاطب ساخته می‌شود
فارغ از نکاتی که درباره کیفیت برگزاری و ترکیب فیلم‌های حاضر در جشنواره چهلم فیلم‌کوتاه تهران مطرح شد، یکی از مهمترین ویژگی‌های آثار در این دوره، توجه به لزوم ارتباط با مخاطب است. شاید در مقطعی فیلم‌های کوتاه مانند سینمای مستند، هویتی گعده‌ای و محفلی برای خود قائل بودند و بیشتر با هدف‌گذاری «مخاطب خاص» به تولید می‌رسیدند اما با رویکرد جشنواره فیلم‌کوتاه تهران، به‌ویژه در سالهای اخیر شاهد تلاش فیلمسازان این حوزه برای ارتباط با مخاطبان عام هستیم.
البته توجه همزمان به «سینمای تجربی» و اختصاص بخشی ویژه به فیلم‌های تجربی، مسیر فیلمسازان علاقه‌مند به این جنس از تجربه‌ورزی را هم باز نگه داشته است اما در بخش آثار داستانی، به‌صورت مشهودی طی دو دوره گذشته شاهد تنوع آثار و حرکت فیلمسازان به‌سمت ارتباط با مخاطبان گسترده‌تر هستیم.
فیلم‌های کوتاه حالا دیگر صرفا بر روی سوژه‌های تلخ اجتماعی متمرکز نیستند و تنوع ژانری فیلم‌های این حوزه، می‌تواند زمینه‌ساز اتفاقاتی مبارک در آینده سینمای بلند ایران هم باشد. ورود استعدادهای نوظهور در عرصه سینمای کوتاه، به سینمای بلند، این امیدواری را دوچندان خواهد کرد.
چهلمین جشنواره فیلم‌کوتاه تهران که از ۲۷ مهرماه در پردیس سینمایی «ملت» کلید خورده است، تا روز دوم آبان‌ماه میزبان علاقه‌مندان خواهد بود.
