الان خانمی که بی حجاب است، حتی خانم بدحجاب از نظر قانون جمهوری اسلامی، عملش جرم است/ چرا مادری که چادری است، دخترش مکشفه است؟

عبدالحسین خسروپناه، استاد تمام فلسفه اسلامی و پژوهشگر فلسفه دین، دی ماه سال1401 از سوی رئیس جمهور به عنوان دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی منصوب شد.ریاست موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه از فعالیت های اجرایی پیشین او محسوب می شود. عبدالحسین خسروپناه، ارائه دهنده نظریه «فلسفه فلسفه اسلامی» تا کنون بیش از 30کتاب و 170مقاله در حوزه اندیشه از او منتشر شده است.

سند «موسیقی ملی»، سند «هوش مصنوعی» و سند «امنیت غذا» از جمله مصوبات شورای انقلاب فرهنگی در دوره ریاست خسروپناه در شورای عالی انقلاب فرهنگی است. تهیه سند طرح مهدویت و آیین نامه ارتقای دانشگاه فرهنگیان ازجمله طرح هایی است که هم اکنون در شرح وظایف این شورا تعریف کرده است. وی درگفت و گو با جمعی از مدیران ارشد صداو سیما با محور قرار دادن سرفصل های زیر به گفت وگو نشست.توجه به مساله تحکیم خانواده وترویج هویت ایرانی- اسلامی درفیلم و سریال ها بهره گیری ازظرفیت های فرهنگ ساز مردمی درحوزه عفاف وحجاب دراستان ها وشهرهای مختلف همت گماردن به حکمرانی فرهنگی به جای حکومت داری فرهنگی توجه به بحث معماری نوین حکمرانی فرهنگی و...

شناخت اولویت ها

دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی و مجموعه شورا کاملا در خدمت صداوسیماست. یکی از نیازهایی که اعضای عالی شورای انقلاب فرهنگی دارند، اطلاع رسانی از کارهایی است که توسط صدا وسیما انجام می شود. مثلا مدتی پیش که صداوسیما گزارشی بسیار کوتاه از برنامه های شان در حوزه حجاب ارائه دادند، خیلی از اعضا به وجد آمدند. عرض اولم این است که این تعامل و تعاقل باید مرتبا وجود داشته باشد. نکته دیگر این که وقتی یک موضوعی مثل عفاف و حجاب مساله روز ما می شود، احساس می کنم گاهی اوقات آن قدر روی این مساله متمرکز می شویم که از سنگرهای دیگر غفلت می کنیم. مثلا برای شورای عالی انقلاب فرهنگی، یکی از بحث های خیلی مهمی که به جد دنبالش هستم بحث «امنیت غذایی» است. سند امنیت غذایی تشکیل شده از مباحث مرتبط با علم، فناوری،فرهنگ و سلامت؛ حدود 17درصد آن مرتبط با سلامت است و بقیه اش روی سه عرصه دیگر متمرکز است. شورای عالی انقلاب فرهنگی که همه ابعاد را می تواند بررسی کند، با کمک شورای عالی سلامت و امنیت غذایی که دغدغه اش فقط بحث سلامت است، این سند را تکمیل کردند. مساله امنیت غذایی، مساله بحرانی است. اگر آدم تصور کند چقدر ما با این مساله چالش داریم، موضوعات دیگر اولویتش برای مان کم رنگ می شود.بعد از مساله امنیت غذایی در استان ها، از بحث صنعت کشاورزی که این را تامین می کند، نباید غافل شویم. همین طور مسائل مربوط به دام و طیور، سالانه 9درصد مرگ و میر دام داریم و 7درصد زادوولد، این آمار چند سال دیگر فاجعه درست می کند.یا بحث تعلیم و تربیت در مهدهای کودک ها خیلی مهم است. هشت میلیون کودک تا قبل از مدرسه داریم و از این تعداد یک میلیون و نیم کودک به مهدکودک می روند. حالا این که کم و کیف مهدهای کودک چگونه است، بماند.میلیون ها کودک داریم که اصلا مهدکودک نمی روند.نمی خواهم بگویم مساله حجاب و عفاف اولویت نیست و نباید به آن بپردازیم، می خواهم بگویم یک وقت غافل مان نکند از بعضی اولویت های مهم دیگر.

شناخت علت ها

ما طلبه های فلسفه یک اصطلاحی داریم که اصطلاح قرآنی است به نام «حکمت». فلاسفه از زمان «ابویوسف کندی» معادل فلسفه را حکمت گرفتند ولی حکمت قرآنی الزاما معنایش این نیست. حکمت در قرآن یعنی آن علم نافع مبتنی بر خرد ناب؛ یعنی اولا علم نافع است، ثانیا علم نافع به عمل منتهی می شود. لذا حکمت فقط جنبه بینشی یا فقط جنبه دانشی ندارد. جنبه منشی یا کنشی هم دارد. اگر من علم نافعی داشته باشم ولی به آن عمل نکنم به من حکیم نمی گویند. این حکمت مبتنی به خرد ناب نیست. در قرآن از «خرد ناب» تعبیر شده به «لب». «اولو الالباب» یعنی صاحبان خرد ناب، که غیر از عقل است. عقل ممکن است عقل نظری باشد که درک هست و نیست ها می کند، ممکن است عقل عملی باشد که باید و نباید را درک می کند، ممکن است عقل معاش باشد که تدبیرگر و برنامه ریز است؛ ممکن است عقل معاد باشد که آخرت اندیش است. اگر این چهار عقل با هم جمع شد، می شود «خرد ناب». یعنی خرد ناب، جمع عقل نظری و عملی و معاش و معاد است. قرآن از این تعبیر به لب می کند، معادل انگلیسی این می شود «ویزدم» . این ویزدم را که به حکمت ترجمه می کنند، ترجمه دقیقی نیست. ویزدم یعنی لب، یعنی خرد ناب، لذا حکمت معادل انگلیسی ندارد. برای انگلیسی باید بگوییم«الحکمه»، یعنی معادل عربی اش را بگوییم. سوره های اسراء و لقمان به تفصیل مصادیق حکمت را بحث کرده است. در سوره بقره هم که می فرماید: «و من یعطی الحکمه فقد اوتی خیرا کثیرا» این خیر کثیر مال حکمت به این معناست. یک معنای حکمت که معمولا فلاسفه یا گاهی اوقات فقها از آن استفاده می کنند، یعنی کشف علت های تام. مثلا می گویند یک پدیده علتش این است، می گویند حکمتش این است؛ کشف حکمت یعنی کشف علت. مثلا وقتی می گوییم حکمت احکام یا فلسفه احکام چیست، منظور کشف علت های احکام است. حکمت را به هر یک از این دو معنا بگیریم، در مساله عفاف و حجاب باید به آن توجه کنیم. یعنی وقتی راجع به مساله بی حجابی صحبت می کنیم، اولین سوال باید این باشد علتش چیست ؛ علت هایش را بشناسیم، علت هایش را بیابیم. چرا مادری که چادری است، دخترش مکشفه است. کم نداریم خانواده های متدین مذهبی چادری که فرزندشان هم مذهبی است، نماز می خواند، روزه می گیرد ولی مکشفه یا بدحجاب بیرون می آید. علتش چیست؟

توجه به حوزه های شناختی و کنشی فرهنگ

به نظرم یکی از مهم ترین علت های بی حجابی، علت شناختی است. شناخت هم اینجا منظورم «معرفت» تنها نیست. منظورم از شناخت، یعنی دانش و بینش و منش. بعضی ها ممکن است واقعا ندانند این تکلیف شرعی شان است. بعضی ها ممکن است بدانند باور ندارند، بعضی ها یک باور دینی دارند، گرایش ندارند، یعنی منش شان ایراد دارد. با این توضیح بعضی برنامه هایی که می خواهیم بسازیم باید متمرکز بر بینش باشد. بعضی برنامه ها باید دانشی و برنامه هایی هم باید گرایشی باشد. حالا ممکن است یک برنامه ای داشته باشیم هر سه جهت را هدف قرار بدهد. این می شود برنامه حکمت بنیان درباره بی حجابی. حالا باید ببینیم برنامه صداوسیما یا مصوبه ای که مثلا شورای عالی می خواهد درباره بی حجابی صادر کند، این برنامه یا مصوبه ناظر به کدام علت از علت های بی حجابی است؟ برخی از مصوبه های شورا را که مطالعه کردم، دیده ام حکمت بنیان نیستند. فکر می کنم باید این مصوبه ها را اولا یکی اش کنیم، ثانیا اگر مثلا 70درصد عامل شناختی دارد، به همین نسبت ما برنامه ها و مصوبه های مان باید شناختی باشد. بعضی از این دوستان می گویند چرا این حرف را می زنی. الان دشمن دارد برنامه ریزی می کند و... می گویم اصلا دشمن صد درصد دارد کار امنیتی می کند ولی ما که الان برنامه ریزان میدان هستیم، آیا باید 70درصد، 90درصد کار امنیتی درباره حجاب انجام دهیم؟ آقایان گرفتار مغالطه «جمع المسائل فی مساله واحده» می شوند. در برابر دشمنی که کار امنیتی می کند، مجموعه های امنیتی ما صد درصد باید کار امنیتی کنند اما آیا معنایش این است که صدا وسیمای ما هم در برابر دختری که مکشفه است، باید کار امنیتی کند؟

رویکرد حکمت بنیان نسبت به حجاب

باید توجه داشته باشیم چه بخش این کارهای فرهنگی ما باید شناختی باشد و چه بخشی حوزه کنشی داشته باشد. چون فرهنگ حوزه کنش را هم شامل می شود، ولی شناخت حوزه کنش را شامل نمی شود. ما باید در عین ناظر بودن به علت ها، برنامه ریزی کنیم. یعنی دوستانی که در صداوسیما، ارشاد، حوزه های علمیه و... می خواهند درباره حجاب و عفاف کار کنند، باید مشخص شود سهم کارهای ناظر به بحث های شناختی و کنشی چقدر است. بعد هم اثرسنجی اش را بسنجیم. الان بازار رمان های مروج کشف حجاب چقدر فراوان است. سریال های خانگی ما تقریبا با زبان هنر، بدحجابی را ترویج می کنند. در این سریال ها کمتر المان های دینی و مذهبی داریم؟ به عشق های مثلثی و وضعیت پوشش هایی که در این سریال ها نشان داده می شود، توجه دارید؟! مسئولان «وی او دی»ها که آمده بودند پیش من به آنها گفتم تا شاخص را برای فیلم های تان درنظر بگیرید؛ اول این که سریال یا فیلمی که پخش می کنید آیا به تحکیم خانواده می انجامد یا نمی انجامد. دوم، آیا هویت بخش است، آیاهویت ایرانی اسلامی را هویت سازی می کند؟ اصلا هیچ المان دینی هم نشان ندهید و فقط این دو تا شاخص را رعایت کنید. غرض این که فکر می کنم ما در مساله عفاف و حجاب باید یک مقداری به حکمت بنیان بیندیشیم.در این مدت سعی کردم از ظرفیت های فرهنگ ساز مردمی در حوزه عفاف و حجاب در استان ها و شهرهای مختلف مطلع شوم. طی جلساتی که با فعالان فرهنگی بانوان داشتم به مرور در جریان کارهای ایجابی، فرهنگ ساز، اثربخش و تاثیرگذار در شهرهای مختلف قرار گرفته ام. خواهشم این است مسئولان صداوسیما در استان ها اگر این افراد را شناسایی کردند به ما معرفی کنند تا بتوانیم مجموعه را به یک شبکه تبدیل کنیم. به هرحال وقتی یک خانم یا یک جمعی یک کار ایجابی اثربخش انجام می دهد، اگر از سوی صداوسیما معرفی، عرضه و رسانه ای شود، بردش چند برابر شده و خیلی می تواند مفید باشد. درباره حوزه عفاف و حجاب، بحث پژوهشی قضیه نکته دقیقی است. اگر بپذیریم که سهم شناختی حجاب در حکمت بی حجابی، سهم بالایی است پس لوازمی دارد. یکی از لوازمش این است که پژوهشکده هایی داشته باشیم تا در حوزه پوشاک و مدلینگ کار کنند. حوزه جامعه شناختی، معرفت شناختی، دین شناختی، انسان شناختی، هویت شناختی این موضوع خیلی مهم است. همچنین توجه به گروه سنی مخاطب مان نیز مهم است. دقت داشته باشیم که هر گروه سنی با توجه به جنسیت و مجرد یا متاهل بودن با یک تفکر و گرایشی به سمت حجاب یا بی حجابی می رود. باید با توجه به عقبه معرفتی و علمی تصمیم هایی بگیریم که مبتنی بر پشتوانه خرد ناب باشد.

ما طلبه های فلسفه یک اصطلاحی داریم که اصطلاح قرآنی است به نام «حکمت». فلاسفه از زمان «ابویوسف کندی» معادل فلسفه را حکمت گرفتند ولی حکمت قرآنی الزاما معنایش این نیست

نگاهی به درون شورای عالی انقلاب فرهنگی

از اعضای شورای عالی، یک عده حقیقی هستند وعده ای هم حقوقی. حقوقی ها سرشان شلوغ است و گرفتار سازمانی هستند که در آن فعالیت می کنند. جالب این که مسئولیت ها واقعا سنگین است. بعضی های شان، کارشان از اعضای حقوقی به مراتب سنگین تر است. حقیقی ها هم گرفتاری شان کمتر از حقوقی ها نیست. یعنی الان ما 24ساعته در مجموعه هستیم و نسبت به بحث های معرفتی خیلی توجه داریم. دبیرخانه شورا، مرکز رصد و مرکز نظارت نداشت. یعنی مجموعه ها فقط سند می نوشتند و ابلاغ می کردند اما نظارت، اثرسنجی و بازرسی فرهنگی نداشتند. ما مرکزی راه اندازی کردیم باعنوان مرکز رصد، برنامه ریزی و ارزیابی. نمی خواهیم کار رصد کنیم، هدف مان کار ستاد رصدی است. این همه اسناد علمی و فرهنگی نوشتیم، نقشه جامع علمی کشور و... اما اگر از ما به عنوان اعضای شورای عالی سوال کنند، نظریه علم و فناوری تان یا نظریه تکنولوژی تان چیست؟ ما نظریه نداریم. برای رفع این مساله شروع کردیم به جمع آوری پشتوانه های نظری و تئوریک. مثلا از مجموعه فرمایشات آقا، نظریه فرهنگی منتج می شود و از فرمایشات شهید صدر نظریه عدالت درمی آید. از آثار علامه طباطبایی و شهید مطهری،پشتوانه تئوریک مان را تامین می کنیم.

معماری حکمرانی فرهنگی

امر مهم دیگری که خیلی در آن خلا داریم، معماری حکمرانی است. اولا ما تا حالا حکمرانی فرهنگی نداشته ایم در عین این که حکومت داری فرهنگی داشته ایم. معتقدم حکومت داری فرهنگی جواب نمی دهد، ما حکمرانی فرهنگی نیاز داریم. «گاورننس فرهنگی» نیاز داریم نه «گاورمنت فرهنگی». اگر هم به صورت ضعیف حکمرانی فرهنگی را داشتیم، الان قطعا نیازمند معماری نوین حکمرانی فرهنگی هستیم، برای این که امروزه حکمرانی ها رفته به سمت پلتفرم ها. اگر کتاب انقلاب پلتفرم ها را خوانده باشید، اهمیت این نکته کاملا برای تان روشن می شود. کتابی است که به تازگی ترجمه شده و خیلی مهم است. در بحث معماری نوین حکمرانی فرهنگی، سعی داریم از طریق فرمایشات رهبری وحتی مرکز نشر آقا، هرمطلب خاصی که وجود دارد را جمع آوری کنیم.

توجه به هارمونی هنر

در بحث موسیقی یک مبنایی دارم، شبیه مبنای آقا. آقا حرمت موسیقی را به دستگاه ها نمی داند، نمی گوید چون این دستگاه سه گاه یا چهارگاه یا راسته پنج گاه است، پس حرام یا حلال است. چون پاپ است حلال یا حرام است. دستگاه را ملاک حرمت و حلیت نمی دانند. نه، ساز را ملاک حرمت می دانند و نه حتی به نظر من خواننده را. آقا مجموعه ترکیب این موسیقی، آواز، آهنگ و ملودی و حتی مجلسی که این موسیقی در آن اجرا شده، را در نظر می گیرند. این ترکیب، اگر غنای لهوی شد، می شود حرام. یعنی غنای لهوی به این مجموعه است. البته آقا، بارها فرموده که در دانشگاه ترویج موسیقی نکنید، آقا نظرش این است فقط موسیقی نباشد، کنارش یک کارهای دیگر هم بشود. لذا بچه های اوج هم موسیقی و نمایش را با هم ترکیب می کنند، مثلا کنسرت موسیقی اجرا می کنند، همراه با نمایش. به نظرم اصولا رکن هنر هارمونی اش است. در تمام عرصه های هنر باید آن ترکیب و هارمونی را دید، بعضی عناصر هنر فی حد نفسه حرمت دارد. مثلا این نقاشی میکل آنژ که روی سقف کلیساست و می بینیم که آدم ابوالبشر را برهنه کامل کشیده، از نظر پیام، صرف نظر از این بخش هایی که محل بحث است، می بینیم که دقیقا بیانگر هیومنیسم است. یعنی دارد اومانیسم را نشان می دهد. بهترین بیان برای هیومنیزم، سابجکتیویزم و سکولاریزم است. اصلا این سه تا رکن مدرن را به عینه نشان می دهد و هارمونی اش در همین است. در این 400سال گذشته درتبین تفکر مدرن، هنوز دقیق تر از این نقاشی ندیده ام. در عین این که هیچ کتاب و هیچ فیلسوفی از دکارت تا به الان نداریم که درباره عقلانیت و نشنالیتی بحث نکرده باشد و مدرن را معرفی نکند.میکل آنژ برای کشیدن این نقاشی دو سال فکر کرده، چهار سال هم نقاشی را کشیده است. چهره این آدم ابوالبشر شبیه یک سری مجسمه هایی از قرن اول و دوم میلادی است. زمانی که هنوز مسیحیت مستقر نشده است،(مسیحیت رم از قرن پنجم توسط کنستانتین مستقر شد)درکشیدن بازوها از مجسمه ای دیگر الهام گرفته و... الگوی نقاشی دقیقا از دوره اومانیزم قرن اول و دوم میلادی آمده است. یعنی این بازگشت به دوره گذشته را نشان می دهد. حالا اگر بخواهیم با نگاهی کلی مجموعه نقاشی را ببینیم کاملا مشخص است که خیلی بیشتر از آن که برهنگی و بی حجابی را بخواهد رواج دهد، ما را به حجاب و توجه به زندگی عفیفانه سوق می دهد.

مصوبات پراکنده حجاب و عفاف

می گویند در بحث عفاف و حجاب، قوانین یا سیاست های خوبی داریم، منتهی مسئولان اجرا نمی کنند. به هر حال این ضعفی که در بعضی مسئولان دیده می شود. البته الان خیلی از مسئولان آمادگی دارند که به این مساله ورود کنند اما بنده معتقدم این مصوبات عفاف و حجاب خیلی پراکنده است، مضافا این که در بحث قوانین هم خلا داریم. الان خانمی که مکشفه است، حتی خانم بدحجاب از نظر قانون جمهوری اسلامی، عملش جرم است. یعنی باید نیروی انتظامی دستگیرش کند، ببرد دادگاه و قاضی حکم صادر کند و... به نظر شما این قانون مال زمانه ما است؟ اصلا این قانون جواب می دهد؟ اصلا شدنی است؟ البته که بی حجابی و به تعبیری بی عفتی باید جرم محسوب شود و قانون با آن برخورد کند اما بحث پرونده تشکیل دادن هم بخش شناختی دارد. به نظر من یک بخشی از این زیست غیرعفیفانه باید به تخلف تبدیل می شد و نه جرم. شبیه قوانین راهنمایی و رانندگی، در دنیا هم این تجربه نشان داده شده است.

گفتمان با نسلی کم حوصله

مطلب دیگری که باید به آن پرداخت این است که دوستان می گویند که ما در بحث عفاف و حجاب فقط خانواده محجبه را می بینیم، حرف های مکشفه ها را نمی شنویم، این هم حرف درستی است. ما در این اغتشاشات پای صحبت بعضی از این پسرها و دخترها نشستیم و حرف های شان را شنیدیم. حرف های شان هم 20 دقیقه بیشتر نبود و خیلی زود تمام می شد. دوستی می گفت متفکران قبل انقلاب با مارکس و کانت و اینها درگیر بودند، مثلا با امثال حجاریان، کدیور، شبستری و...ساعت ها درباره مسائل مختلف فکری و معرفتی در دانشگاه مناظره داشتیم، اما الان با افراد دهه های 70 و 80 تا حدودی دهه90 روبه رو هستیم.الان دیگر باید بنشینیم با این دختر و پسرها درباره سبک زندگی شان مباحثه کنیم. آن موقع جوان ها کتاب های مختلف فکری و معرفتی را مطالعه می کردند اما الان سوژه بیشتر بحث ها سبک زندگی است. واقعا با نسلی روبه رو هستیم که خیلی نیاز به شنیده شدن حرف هایش دارند هرچند حرف زیادی ندارند؛ یک دلیل کم حرف زدن شان این است که اصلا حوصله شنیدن ندارند. باید به شیوه ها و شگردهای خاصی برای گفت وگو با آنها ورود کنیم و بتوانیم گفت وگو و دیالوگ بانتیجه ای داشته باشیم. من این ملاحظه را نسبت به خود دبیرخانه داشتم. یعنی وقتی آمدم متوجه شدم که دبیرخانه یک روابط عمومی دارد که فقط خبرها را می گوید اما گفتمان سازی نمی کند.

گفتمان سازی، از مراحل مهم حکمرانی

حکمرانی هشت مرحله دارد. اول سیاست گذاری است، دوم تنظیم گری و سوم هم تصدیگری. تنظیم گری خودش شش مرحله است: مقررات گذاری، ساختارسازی، گفتمان سازی، تحقق مقررات، نظارت و ارزیابی و اصلاح مقررات. همان طور که اشاره شد یکی از ارکان تنظیم گری، «گفتمان سازی» است و متاسفانه ما گفتمان سازی را با روابط عمومی یکی می گیریم. می گوییم کار روابط عمومی، گفتمان سازی است. این که می گویید سند دانشگاه اسلامی نوشته شده، قریب به اتفاق روسای دانشگاه ها در دولت های مختلف خبر از این سند ندارند. اطلاع رسانی روابط عمومی شده ولی گفتمان سازی نشده است. من طی جلساتی که گاه با اعضای هیات علمی، دانشجوها، جریان مردمی روحانیت و فعالان فرهنگی داشته ام وقتی مباحث مرتبط با سندهای نقشه جامع علمی کشور و سند جامعه اسلامی را مطرح می کنم، می بینم احدی از این سند خبر ندارد. چون درست اطلاع رسانی و گفتمان سازی انجام نشده، این همه زحمت و هزینه وقتی به میدان اجرا می رسد، معطل می ماند. البته بعضی ها می گویند، اصلا دانشگاهی ها به این اسناد ما اعتقادی ندارند. به فرض که اینها همه ضدانقلاب هستند. آیا ما در امر گفتمان سازی درست عمل کرده ایم؟ ایراد از ما است،از آنها نیست. یعنی شورای عالی انقلاب فرهنگی رسانه اش در حد روابط عمومی بود. تاکنون برای این بخش چند نیرو عوض کرده ام؛ گفته ام من از شما گفتمان سازی می خواهم. ما واقعا نیازمند نیروهایی هستیم که بتوانند یک مصوبه را گفتمان سازی کنند. صرفا نشر ندهند، بلکه تفاهم ایجاد کنند.

شورای عالی نیازمند همراهی رسانه

ناگفته نماند که ما برای این که بتوانیم مصوبات خودمان را به مرحله گفتمان سازی برسانیم به کمک رسانه ها نیاز احتیاج داریم. در پایان پیشنهاد می کنم افراد فکور، به قول معروف رسانه چی هایی که تخصص دارند، یک سند پیوست رسانه ای بنویسند، نه از این سندهای 50 40 صفحه ای که از اثبات رسانه شروع می کند تا معاد و اصول دین و فروع دین و... یک سند گویا و جامع در قالب دو سه صفحه؛ یک سند پیوست رسانه ای از دستاوردهای انقلاب یا فعالیت های مختلف نظام.