مجلس خبرگان در آیینه تاریخ: از آیت الله مشکینی تا آیت الله موحد کرمانی

دور ششم مجلس خبرگان در شرایطی آغاز شد که روز دوشنبه ۳۱ اردیبهشت ماه، خبر رئیس جمهور کشور، حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه و هیئت همراه آنان منتشر شد. ابراهیم رئیسی، عضو پیشین مجلس خبرگان بود. در نتیجه روز سه شنبه اول خرداد ماه، رو به روی هیات رئیسه مجلس خبرگان یک صندلی خالی به یاد ابراهیم رئیسی قرار داده شد.

رئیس جدید مجلس خبرگان؛ «آیت الله محمد علی موحد کرمانی»

در نشست افتتاحیه دوره ششم مجلس خبرگان رهبری آیت الله محمدعلی موحدی کرمانی ابتدا به عنوان رئیس سنی اداره جلسه را برعهده گرفت، اما در ادامه با رای ۵۵ نفر از این مجلس ۸۸ نفره، برای مدت دو سال رئیس این مجلس شد.

آیت الله محمدعلی موحدی کرمانی در سال ۱۳۱۰ در خانواده‌ای روحانی در کرمان متولد شد. پدر ایشان حجت الاسلام والمسلمین حاج شیخ عباس، از روحانیون و وعاظ سرشناس در شهر کرمان بود، او از معدود افرادی بود که در زمان رضا شاه، علی رغم یک دست شدن شکل لباس‌ها، مجوز لباس روحانیت دریافت کرده بود.

موحد کرمانی ابتدا در حوزه علمیه کرمان تحصیلات حوزوی خود را آغاز کرد و پس از آن برای ادامه تحصیل راهی حوزه علمیه قم شد. همچنین آیت الله محمدعلی موحد کرمانی مدتی برای ادامه تحصیل در حوزه علمیه نجف حضور داشت. در شهر کرمان نیز اساتید سرشناسی از جمله آیت الله صالحی، شیخ الرئیس، مرحوم حقیقی داشت. همچنین آیت الله بروجردی، محقق داماد و امام خمینی (س) نیز از جمله اساتید ایشان در قم بودند. اساتید آیت الله موحد کرمانی در نجف  آیت الله خوئی و آیت الله میرزا باقر زنجانی بوده اند. آیت الله محمدعلی موحد کرمانی در مشهد در محضر آیت الله میلانی تحصیل کرد.

بر اساس خاطرات و شواهد آن دوران، آیت الله محمدعلی موحد کرمانی اغلب مباحثات علمی خود را با مرحوم هاشمی رفسنجانی و آقای ربانی املشی انجام می‌داد و دوستی و همنشینی‌هایی نیز با شهید مطهری، شهید بهشتی و حضرات آیات مومن، جنتی، طاهری خرم آبادی و مهدوی کنی داشته است.

حضور آیت الله موحدی کرمانی در تهران به سال ۱۳۴۸ باز می‌گردد. در این تاریخ ایشان به دعوت شهید باهنر راهی تهران شد و فعالیت‌های خود را در مسجد مسلم بن عقیل در شهرق تهران آغاز کرد که شامل فعالیت علیه رژیم پهلوی نیز می‌شد. آیت الله موحدی کرمانی از موسسین جامعه روحانیت مبارز تهران بوده و در حزب جمهوری اسلامی ایران نیز فعالیت می‌کرد و به عنوان یکی از اعضای شورای مرکزی و عضو داوری حزب حضور داشته اند. آیت الله مهدوی کنی پس از درگذشت آیت الله مهدوی کنی در ۱۱ آذر ماه سال ۱۳۹۳ به اتفاق آرای اعضا به عنوان دبیر کل جامعه روحانیت مبارز برگزیده شد.

در سوابق آیت الله موحدی کرمانی حضور در ادوار مجلس نیز به چشم می‌خورد و آیت الله موحدی کرمانی در ادوار اول، دوم، سوم، چهارم و پنجم به نمایندگی از مردم تهران، ری، شمیرانات و اسلامشهر به مجلس راه یافت. از دیگر مسئولیت‌های آیت الله موحدی کرمانی در مجلس شورای اسلامی می‌توان به ریاست کمیسیون امور داخلی مجلس، ریاست کمیسیون امور دفاعی مجلس، رئیس هیات اجرایی بین المجالس و نائب رئیسی مجلس شورای اسلامی اشاره کرد.

در دوران جنگ تحمیلی، آیت الله موحدی کرمانی به عنوان امام جمعه کرمانشاه برگزیده شد و پس از پایان جنگ تحمیلی موحدی کرمانی تا سال ۱۳۸۴ به مدت ۱۴ سال به عنوان نماینده ولی فقیه در سپاه پاسداران حضور داشت. همچنین آیت الله موحدی کرمانی از اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام است و در تمامی ادوار به عنوان نماینده مردم کرمان در مجلس خبرگان رهبری حضور داشته است. در سال ۱۳۹۱، مهدوی کنی، با حکم مقام معظم رهبری به عنوان امام جمعه موقت تهران منصوب شد.

در انتخابات دوره پیشین خبرگان رهبری آیت الله موحدی کرمانی راجع به قرارگیری نامش در لیست «خبرگان مردم» منتسب به اکبر هاشمی رفسنجانی گفت: «باید بگویم که من انقلابی و ولایی و اهل اصول هستم، کسانی که اسم بنده را در لیست‌هایشان می‌آورند، می‌دانند من مواضعم چیست. شنیده‌ام که این اصلاح طلبان هم اسم من را در لیستشان گذاشته‌اند. من راضی به زحمتشان نبودم! هم آن‌ها می‌دانند و هم مردم می‌دانند که من گروه خونی‌ام به این جریان نمی‌خورد و به این جریان نمی‌چسبم. من انقلابی و ولایت مدار هستم و پایبند به اصول. من مطلع شدم دوستانی که هم گروه خونی ما هستند هم در برخی لیست‌های انحرافی اسمشان را زده‌اند. من توصیه می‌کنم این دوستان هم از این لیست‌ها برائت بجویند و عدم رضایتشان را از این امر اعلام کنند.»

روسای پیشین مجلس خبرگان رهبری

در ۱۹ آذر ۱۳۶۱ انتخابات اولین دوره انتخابات مجلس خبرگان رهبری برگزار شد و ۸۳ نفر به مجلسی راه یافتند. مجلس خبرگان متشکل از ۸۸ مجتهد است که از لیست نامزد‌های کاملاً تأیید شده توسط شورای نگهبان و با رأی مستقیم مردم برای دوره‌های هشت ساله انتخاب می‌شوند. این مجلس از آغاز تا کنون، دوران ریاست چهره‌های سرشناسی را به خود دیده است:

آیت الله علی مشکینی

آیت الله علی مشکینی روحانی شیعه و سیاستمدار ایرانی اولین رئیس مجلس خبرگان رهبری است. همچنین علی مشکینی، رئیس جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و امام جمعه دائم قم بوده‌است. در دهه ۱۳۴۰ مشکینی از مؤسسین مدرسه حقانی شد و دروس اخلاق و مکاسب را در آنجا تدریس می‌کرد. وی در آن دوران رسائل و مکاسب مرتضی انصاری را خلاصه کرد و با سبک و سیاق متفاوت با سایر مدارس حوزه علمیه در اختیار طلاب آن مدرسه قرار داد. آیت الله مشکینی پس از انقلاب اسلامی مسئولیت‌های متعددی را بر عهده گرفت. رسیدگی به اوضاع اردبیل در دوران انقلاب، ساماندهی به مسجد جمکران، هیئت مؤسس حوزه علمیه بانوان، ریاست مجلس خبرگانو عضویت شورای بازنگری قانون اساسی از جمله همین مسئولیت‌ها است. محمد محمدی ری‌شهری، روحانی شیعه و قاضی و سیاستمدار، داماد آیت االله علی مشکینی بود.

آیت الله اکبر هاشمی رفسنجانی

آیت الله اکبر هاشمی رفسنجانی، روحانی و سیاستمدار ایرانی بود. او از ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۸ نخستین رئیس مجلس شورای اسلامی و از ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۶ چهارمین رئیس‌جمهور ایران بود. آیت الله هاشمی رفسنجانی، پس از خرداد ۱۳۶۰ و خلع بنی‌صدر، به عنوان نمایندهٔ سید روح‌الله خمینی، در شورای عالی دفاع، فرماندهی نیرو‌های مسلح و جنگ را بر عهده داشت. وی از سال ۱۳۶۸ تا زمان مرگ، ریاست مجمع تشخیص مصلحت نظام را برعهده داشت. همچنین از ابتدای تأسیس مجلس خبرگان رهبری در سال ۱۳۶۱ تا سال ۱۳۸۵ نائب رئیس اول این مجلس بود و از ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۰ دومین رئیس این مجلس بود. آیت الله هاشمی رفسنجانی در سال ۱۳۸۴ در انتخابات ریاست جمهوری شرکت کرد که در دور دوم از محمود احمدی‌نژاد شکست خورد. آیت الله هاشمی رفسنجانی در سال ۱۳۹۲، چهارمین بار در انتخابات ریاست جمهوری نامزد شد که صلاحیت وی از سوی شورای نگهبان احراز نشد.

آیت الله محمدرضا مهدوی کنی

آیت الله محمدرضا مهدوی کنی، روحانی شیعه و سیاست‌مدار ایرانی، سومین رئیس مجلس خبرگان رهبری بود. او دبیر کلی جامعه روحانیت مبارز را بر عهده داشت. از دیگر عناوین شغلی مهم آیت الله مهدوی کنی، ریاست دانشگاه امام صادق و تدریس درس اخلاق اسلامی، فقه، اصول فقه و تفسیر این دانشگاه بود. نام خانوادگی آیت الله مهدوی کنی، در ابتدا حاجی باقری بوده که بعد‌ها به دلیل ارادت زیاد او به امام زمان به مهدوی معروف شد و پس از آن نام خانوادگی خود را به مهدوی کنی تغییر داد. از دیگر فعالیت‌های مهم آیت الله مهدوی کنی می‌توان به عضویت در حلقه اولیه شورای انقلاب، سرپرستی کمیته انقلاب اسلامی، نخست‌وزیری پس از ترور محمدعلی رجایی و محمدجواد باهنر، عضویت در ستاد انقلاب فرهنگی، عضویت در شورای عالی انقلاب فرهنگی و بنیان‌گذار و دبیرکل جامعه روحانیت مبارز اشاره کرد.

آیت الله محمد یزدی

آیت الله محمد توکلی خیرخواه مشهور به محمد یزدی، مجتهد و فقیه شیعه و سیاستمدار ایرانی، از ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۵ به‌عنوان چهارمین رئیس مجلس خبرگان رهبری فعالیت کرد. او نمایندهٔ منتخب استان قم در مجلس خبرگان رهبری، دبیر جامعهٔ مدرسین حوزهٔ علمیهٔ قم و دبیر شورای عالی حوزه‌های علمیه بود. او پیش‌تر سابقهٔ عضویت در شورای نگهبان داشت و از ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۸ به عنوان رئیس قوه قضائیه جمهوری اسلامی ایران فعالیت می‌کرد. همچنین آیت الله یزدی نماینده ادوار مجلس خبرگان از سوی مردم تهران نیز بود. آیت الله یزدی، عضو هیئت مؤسس دانشگاه علوم پزشکی فاطمیه قم هم بود. وزارت خزانه‌داری ایالات متحده در فوریهٔ ۲۰۲۰، آیت الله یزدی را به‌دلیل جلوگیری از انتخابات آزاد در ایران تحریم کرد.

آیت الله احمد جنتی لادانی

آیت الله احمد جنتی، از سیاستمداران سرشناس و روحانی شیعه ایرانی است که به‌عنوان عضو فقیه و دبیر شورای نگهبان و پنجمین رئیس مجلس خبرگان رهبری فعالیت کرده است. آیت الله جنتی از دورهٔ اول شورای نگهبان در سال ۱۳۵۹ به‌عنوان عضو فقهای این نهاد منصوب شد و از سال ۱۳۷۱ دبیری شورا را بر عهده داشته‌است. آیت الله جنتی در ۲۰ فوریه ۲۰۲۰ توسط وزارت خزانه‌داری آمریکا به همراه چهار عضو دیگر شورای نگهبان ایران، به‌دلیل «جلوگیری از انتخابات آزاد» در ایران تحریم شد. آیت الله جنتی طی انتخابات دهم ریاست جمهوری و حوادث پس از آن، از محمود احمدی نژاد احمدی‌نژاد دفاع کرد. چند روز پس از خروج آمریکا از برجام آیت الله احمد جنتی درخواست کرد که حسن روحانی رئیس‌جمهور دولت یازدهم و دولت دوازدهم به دلیل خسارت‌های وارده برجام از مردم ایران عذر خواهی کند.