آینده نفوذ روسیه در خاورمیانه؛ آیا سوریه به نقطه ضعف کرملین تبدیل شده است؟

روزنامه‌ها و رسانه‌های بین‌المللی به‌عنوان منابع اصلی تحلیل و اطلاع‌رسانی، نقش مهمی در شفاف‌سازی تحولات ژئوپلیتیکی و بررسی پیامد‌های آن دارند. در مورد نقش روسیه در سوریه و تأثیرات سقوط بشار اسد، رسانه‌هایی مانند تایمز آو اسرائیل، نیویورک تایمز، واشنگتن پست، سی‌ان‌ان، فایننشال تایمز و بلومبرگ تلاش کرده‌اند تا با ارائه گزارش‌های تحلیلی و داده‌های مستند، تغییرات در استراتژی نظامی و دیپلماتیک مسکو را واکاوی کنند. این رسانه‌ها با استناد به تصاویر ماهواره‌ای، گزارش‌های میدانی و تحلیل کارشناسان، به بررسی پیامد‌های کاهش نیرو‌های روسیه، جابه‌جایی تجهیزات نظامی و تغییرات در پایگاه‌های استراتژیک این کشور در سوریه پرداخته‌اند.

 تایمز آو اسرائیل در گزارشی به عنوان «پس از سقوط اسد، روسیه بخشی از نیرو‌های خود را از سوریه خارج می‌کند، اما نه همه آنها» به بررسی تحولات نظامی مسکو در این کشور پرداخته است که در بخش ذیل سعی خواهیم کرد به مهم‌ترین نکات آن اشاره کنیم:

روسیه با وجود کاهش حضور نیروهایش از خطوط مقدم در شمال سوریه و انتقال تجهیزات نظامی به پایگاه‌های دیگر مانند لیبی، قصد ترک پایگاه‌های اصلی خود در لاذقیه و طرطوس را ندارد. این تغییرات نشان‌دهنده تلاش روسیه برای تجدید قوا و بازآرایی نیروهایش در واکنش به تحولات میدانی است، در حالی که حضور خود در دو پایگاه استراتژیک سوریه را به‌عنوان بخشی از راهبرد جهانی خود حفظ می‌کند.

پایگاه‌های طرطوس و حمیمیم به‌عنوان بخش کلیدی حضور جهانی روسیه عمل می‌کنند. طرطوس تنها پایگاه دریایی روسیه در دریای مدیترانه است و حمیمیم نقشی مهم در انتقال نیرو‌ها و مدیریت عملیات مزدوران در آفریقا ایفا می‌کند. این پایگاه‌ها همچنین برای شنود اطلاعاتی و تأمین نیاز‌های نظامی روسیه اهمیت حیاتی دارند و قرارداد ۴۹ ساله طرطوس جایگاه روسیه را در سوریه تثبیت کرده است.

سقوط بشار اسد آینده توافقات نظامی بین روسیه و سوریه را در ابهام قرار داده است. با این حال، روسیه به مذاکرات با حاکمان جدید سوریه درباره پایگاه‌های خود ادامه می‌دهد و تأکید دارد که حضورش در این کشور، حتی با تغییر حکومت، تغییر نخواهد کرد. این امر نشان‌دهنده تلاش مسکو برای تطبیق خود با تحولات سیاسی سوریه بدون از دست دادن منافع استراتژیکش است.

برخی از ساکنان سوریه از دخالت روسیه و سایر نیرو‌های خارجی ابراز نارضایتی می‌کنند، چرا که این دخالت‌ها را عامل تداوم بحران می‌دانند. در عین حال، استقرار نیرو‌های شورشی در نزدیکی پایگاه‌های روسیه، نشان‌دهنده احتمال تغییرات در خطوط درگیری و تأثیرات آن بر مذاکرات آینده است. نقش روسیه در حمایت از اسد و سیاست‌های منطقه‌ای‌اش نیز همچنان محور اختلافات بین‌المللی خواهد بود.

روزنامه نیویورک تایمز در گزارشی به عنوان «فعالیت‌های نظامی و تجاری روسیه در بندر کلیدی سوریه متوقف شده است» به بررسی تحولات نظامی مسکو در این کشور پرداخته است که در بخش ذیل سعی خواهیم کرد به مهم‌ترین نکات آن اشاره کنیم:

تصاویر ماهواره‌ای و داده‌های رهگیری کشتی‌ها نشان می‌دهند که حضور کشتی‌های نظامی روسیه در بندر طرطوس پس از سقوط بشار اسد به‌طور قابل‌توجهی کاهش یافته است. پنج کشتی نظامی بزرگ و یک زیردریایی که پیش‌تر در بندر حضور داشتند، اکنون در تصاویر جدید مشاهده نمی‌شوند و برخی از ناوچه‌ها در فاصله چند مایلی ساحل در حال گشت‌زنی هستند. این کاهش حضور نشان‌دهنده تغییرات مهم در راهبرد نظامی روسیه در سوریه است.

نشان می‌دهند که فعالیت تجاری در بندر طرطوس به‌طور کامل متوقف شده است. هیچ کشتی باری از روز دوشنبه وارد یا خارج نشده و کشتی‌هایی که معمولاً غلات را از روسیه و مناطق اشغالی اوکراین به سوریه منتقل می‌کردند، مسیر خود را تغییر داده‌اند. این توقف نشان‌دهنده اثرات فوری سقوط اسد بر تجارت دریایی سوریه است.

کاهش حضور کشتی‌های نظامی روسیه در طرطوس و توقف تجارت دریایی، موقعیت روسیه در سوریه و توانایی این کشور در تأمین نیاز‌های اساسی را به چالش می‌کشد. در عین حال، ادعای اسرائیل مبنی بر نابودی نیروی دریایی سوریه در بندر لاذقیه نشان‌دهنده پیچیدگی وضعیت امنیتی و فشار‌های خارجی بر سوریه در دوران پس از اسد است.

روزنامه واشنگتن پست در گزارشی به عنوان «روسیه تجهیزات نظامی خود را در سوریه جمع‌آوری می‌کند؛ آینده پایگاه‌ها نامشخص است» به بررسی تحولات نظامی مسکو در این کشور پرداخته است که در بخش ذیل سعی خواهیم کرد به مهم‌ترین نکات آن اشاره کنیم:

تصاویر ماهواره‌ای اخیر نشان‌دهنده خروج تدریجی تجهیزات روسیه از پایگاه هوایی حمیمیم است. بالگرد تهاجمی Ka-۵۲ و سامانه پدافند هوایی اس ۴۰۰ از جمله تجهیزاتی هستند که در حال جداسازی برای انتقال به روسیه یا سایر پایگاه‌ها هستند. این پایگاه، که نقش کلیدی در حمایت از نظام بشار اسد ایفا می‌کرد، اکنون در حال کاهش فعالیت‌های نظامی خود است، اما مشخص نیست که این روند به خروج کامل منجر خواهد شد یا صرفاً کاهش حضور.

با سرنگونی بشار اسد و ظهور هیئت تحریر الشام  به‌عنوان بازیگر اصلی در دمشق، حضور روسیه در پایگاه‌های حمیمیم و طرطوس با چالش‌هایی مواجه شده است. هرچند مسکو مذاکراتی را با هیئت تحریرالشام آغاز کرده است، اما تحلیلگران معتقدند که روسیه احتمالا به کاهش حضور خود اکتفا خواهد کرد و پایگاه‌های اصلی خود را حفظ خواهد کرد. این پایگاه‌ها برای نمایش قدرت منطقه‌ای و جهانی روسیه اهمیت استراتژیک دارند.

سقوط بشار اسد به کاهش نفوذ سیاسی روسیه در خاورمیانه منجر شده است. اگرچه روسیه تلاش می‌کند پایگاه‌های خود را حفظ کند، اما خروج تدریجی نیرو‌ها و دارایی‌ها نشان‌دهنده تغییر راهبرد مسکو در سوریه است. مقام‌های آمریکایی و تحلیلگران بر این باورند که روسیه به‌دنبال کاهش تعهدات خود در سوریه است، اما قصد خروج کامل ندارد.

کاهش حضور کشتی‌های نظامی روسیه در طرطوس و توقف تجارت دریایی، موقعیت روسیه در سوریه و توانایی این کشور در تأمین نیاز‌های اساسی را به چالش می‌کشد

کاهش حضور روسیه می‌تواند فرصتی برای رهبران جدید سوریه فراهم کند تا از قدرت‌های غربی برای کمک‌های مالی و لغو تحریم‌ها امتیاز بگیرند. دولت جدید ممکن است با وعده کاهش نفوذ روسیه در سوریه، تلاش کند روابط دیپلماتیک و اقتصادی خود را بازسازی کند. این تحولات ممکن است به مذاکرات جدید و تعیین‌کننده‌ای درباره آینده سوریه و نقش قدرت‌های خارجی در این کشور منجر شود.

شبکه خبری سی ان ان در گزارشی  به عنوان «سقوط اسد ضربه بزرگی برای پوتین است و شکنندگی حکومت خود او را برجسته می‌کند.» به بررسی تحولات نظامی مسکو در این کشور پرداخته است که در بخش ذیل سعی خواهیم کرد به مهم‌ترین نکات آن اشاره کنیم:

سقوط بشار اسد، به‌عنوان یکی از متحدان اصلی مسکو در خاورمیانه، نه‌تنها پایان یک متحد نزدیک برای کرملین است، بلکه ضربه‌ای به تلاش‌های ولادیمیر پوتین برای تثبیت نقش خود به‌عنوان یک میانجی قدرت‌مند در منطقه محسوب می‌شود. این شکست موقعیت روسیه در سوریه را تضعیف کرده و به چالشی جدید برای جاه‌طلبی‌های ژئوپلیتیکی پوتین تبدیل شده است، به‌ویژه در شرایطی که روسیه همچنان درگیر جنگ اوکراین است.

با فرار اسد به مسکو و تسلیم شدن نیروهایش بدون مقاومت، وضعیت سوریه به‌طور کامل دگرگون شده است. روسیه که از پایگاه‌های استراتژیک حمیمیم و طرطوس برای نمایش قدرت در خاورمیانه استفاده می‌کرد، اکنون با آینده‌ای نامشخص در این کشور مواجه است. این شکست می‌تواند تلاش‌های روسیه برای حفظ نفوذ خود در سوریه را پیچیده کند و به رهبران جدید این کشور فرصتی برای بازتعریف روابط با قدرت‌های جهانی بدهد.

سقوط اسد تأثیرات مستقیمی بر توانایی پوتین در مذاکرات مربوط به جنگ اوکراین خواهد داشت. این رویداد فشار بیشتری بر کرملین وارد کرده و گزینه‌های روسیه را در مواجهه با غرب محدودتر کرده است. تحلیلگران معتقدند که شکست در سوریه ممکن است مواضع پوتین در مذاکرات با اوکراین را سخت‌تر و تمایل او به انعطاف‌پذیری را کاهش دهد، به‌ویژه که او با چالش‌های فزاینده داخلی و بین‌المللی روبه‌رو است.

سقوط اسد فرصت‌های تازه‌ای را برای رقبای منطقه‌ای و بین‌المللی روسیه فراهم کرده است. قدرت گرفتن هیئت تحریر الشام و تغییر موازنه قدرت در سوریه می‌تواند فضای خاورمیانه را دگرگون کند. این تحول، همراه با کاهش نفوذ روسیه، زمینه را برای تغییرات بزرگ در روابط کشور‌های منطقه با قدرت‌های جهانی از جمله آمریکا و اروپا، فراهم کرده و خاورمیانه را به عرصه‌ای تازه برای رقابت‌های ژئوپلیتیکی تبدیل می‌کند.

روزنامه فایننشال تایمز در گزارشی به عنوان «روسیه به نظر می‌رسد نیرو‌های خود را از سوریه عقب می‌کشد» به بررسی تحولات نظامی مسکو در این کشور پرداخته است که در بخش ذیل سعی خواهیم کرد به مهم‌ترین نکات آن اشاره کنیم:

تصاویر ماهواره‌ای و گزارش‌های اطلاعاتی حاکی از آن است که روسیه در حال خروج بخشی از نیرو‌ها و تجهیزات نظامی خود از سوریه است. تجهیزات سنگینی مانند بالگرد‌های تهاجمی Ka-۵۲ و سامانه‌های پدافند هوایی اس ۴۰۰ در پایگاه هوایی حمیمیم در حال جداسازی و آماده‌سازی برای انتقال هستند. افزایش تردد هواپیما‌های ترابری سنگین روسی در این پایگاه و مشاهده ستون‌های نظامی در حال حرکت به سمت پایگاه‌های حمیمیم و طرطوس، نشان‌دهنده شدت این فعالیت‌هاست.

پایگاه هوایی حمیمیم و پایگاه دریایی طرطوس از مراکز حیاتی برای حضور نظامی روسیه در مدیترانه و آفریقا محسوب می‌شوند. خروج یا کاهش نیرو‌های روسی از این پایگاه‌ها می‌تواند ضربه‌ای استراتژیک به قدرت‌نمایی مسکو در خاورمیانه باشد. با این حال، مسکو همچنان تأکید دارد که حضورش در این پایگاه‌ها برای مبارزه با تروریسم جهانی ضروری است و به مذاکرات با دولت جدید سوریه وابسته خواهد بود.

اطلاعات منتشرشده نشان می‌دهد که روسیه نیرو‌ها و تجهیزات خود را از مناطق دورافتاده سوریه به پایگاه‌های مرکزی حمیمیم و طرطوس منتقل می‌کند. پرواز‌های روزانه هواپیما‌های ترابری نظامی میان سوریه و پایگاه‌های روسیه نشان‌دهنده برنامه‌ای گسترده برای تخلیه و بازآرایی نیروهاست. این اقدامات احتمالاً بخشی از تلاش روسیه برای کاهش هزینه‌ها و تمرکز بر جبهه‌های مهم‌تر مانند اوکراین است.

اگرچه تخلیه بخشی از نیرو‌ها و تجهیزات نشان‌دهنده کاهش تعهد نظامی روسیه در سوریه است، اما هنوز مشخص نیست که این خروج کامل خواهد بود یا صرفاً یک بازآرایی نیرو‌ها در پاسخ به تغییرات سیاسی و نظامی اخیر. حضور گسترده تجهیزات نظامی روسیه در پایگاه حمیمیم و طرطوس نشان می‌دهد که مسکو تلاش دارد منافع استراتژیک خود در سوریه را حفظ کند، هرچند با تغییر در نحوه حضور و میزان نیروها.

بلومبرگ در گزارشی به عنوان «روسیه به توافقی با رهبران جدید سوریه نزدیک می‌شود که می‌تواند پایگاه‌های نظامی خود را حفظ کند» به بررسی تحولات نظامی مسکو در این کشور پرداخته است که در بخش ذیل سعی خواهیم کرد به مهم‌ترین نکات آن اشاره کنیم:

مسکو پس از سقوط رژیم بشار اسد، ارتباطات خود را با گروه هیئت تحریر الشام آغاز کرده و تلاش دارد با این گروه درباره حفظ امنیت دیپلمات‌های خارجی و پایگاه‌های نظامی‌اش به توافق برسد. میخائیل بوگدانوف، معاون وزیر امور خارجه روسیه، اعلام کرده که پایگاه‌های روسیه در سوریه همچنان فعال خواهند ماند، زیرا مبارزه با بقایای داعش به پایان نرسیده است. این نشان‌دهنده تلاش روسیه برای حفظ نفوذ خود در منطقه از طریق تعامل با قدرت‌های جدید سوریه است.

پایگاه دریایی طرطوس و پایگاه هوایی حمیمیم برای روسیه اهمیت حیاتی دارند. این پایگاه‌ها علاوه بر نقش نظامی در خاورمیانه، به مسکو امکان می‌دهند تا نفوذ خود را در آفریقا گسترش داده و از لحاظ ژئوپلیتیکی به دوران قدرت شوروی نزدیک شود. با این حال، فروپاشی رژیم اسد قرارداد‌های بلندمدت روسیه در سوریه را بی‌اعتبار کرده و آینده این پایگاه‌ها به تعاملات با دولت انتقالی و گروه هیئت تحریرالشام وابسته می‌باشد.

مقامات غربی به‌طور غیررسمی اعلام کرده‌اند که حضور پایگاه‌های روسیه در سوریه به‌عنوان یک عامل بازدارنده در برابر بازگشت گروه‌های افراط‌گرا مانند داعش مورد حمایت است. هیئت تحریرالشام نیز از درگیری با روسیه اجتناب کرده و ترجیح می‌دهد کنترل خود را بر سوریه بدون تهدید‌های خارجی تثبیت کند. این همکاری بالقوه نشان‌دهنده شکل‌گیری ترتیبات جدید قدرت در سوریه پس از سقوط اسد است.

سقوط بشار اسد و تبعید او به روسیه پایان یک فصل از تاریخ سوریه و شکست راهبردی مسکو در حفظ یک متحد دیرینه محسوب می‌شود. کرملین با ادعای اینکه جنگ به پایان رسیده است، اسد و خانواده‌اش را به خروج از کشور قانع کرد. این تحول عملاً قرارداد‌های روسیه برای پایگاه‌های سوریه را بی‌اثر کرده و آینده حضور نظامی و سیاسی روسیه در این کشور را به مذاکرات جدید وابسته کرده است.

نتیجه گیری

سقوط بشار اسد به‌عنوان یکی از متحدان کلیدی روسیه در خاورمیانه، پیامد‌های گسترده‌ای برای نقش مسکو در منطقه و راهبرد‌های ژئوپلیتیکی آن دارد. این رویداد، علاوه بر تضعیف جایگاه روسیه در سوریه، نشان‌دهنده تغییر در توازن قدرت‌های بین‌المللی و منطقه‌ای است. مسکو که از پایگاه‌های استراتژیک حمیمیم و طرطوس برای نمایش قدرت و مدیریت عملیات نظامی در خاورمیانه و آفریقا استفاده می‌کرد، اکنون با کاهش نیرو‌ها و بازآرایی استراتژیک تلاش دارد تا منافع خود را در شرایط جدید حفظ کند. تعاملات با بازیگران جدید سوریه، از جمله هیئت تحریرالشام، نشان‌دهنده تلاش روسیه برای تطبیق با تحولات میدانی و جلوگیری از، از دست رفتن نفوذ استراتژیک خود است.

در عین حال، سقوط اسد فرصتی برای قدرت‌های غربی ایجاد کرده است تا معادلات جدیدی در خاورمیانه شکل دهند. کاهش حضور نظامی روسیه می‌تواند فضایی برای بازسازی روابط دیپلماتیک سوریه با قدرت‌های غربی فراهم کند، در حالی که تضعیف موقعیت مسکو ممکن است فشار‌های بین‌المللی بر کرملین را در جبهه‌های دیگر، به‌ویژه اوکراین، تشدید کند. این تحولات نه‌تنها تأثیرات منطقه‌ای، بلکه پیامد‌هایی جهانی در رقابت‌های ژئوپلیتیکی میان قدرت‌های بزرگ خواهد داشت.