رییس جمهور هم اعتراض کرد
متهمان ردیف اول آلودگی هوای تهران
اگر برای سنجش آلودگی هوا، معیار ذرات معلق کوچک‌تر از ۲.۵ میکرون را در نظر بگیریم، آلوده‌ترین شهر بابت این آلاینده، زابل و تمیزترین شهر، سنندج است. استاندارد جهانی آلودگی هوا با ذرات کوچک‌تر از ۲.۵ میکرون ۵ میکروگرم بر مترمکعب و در ایران ۱۲ میکروگرم بر مترمکعب در نظر گرفته می‌شود.
امروز چهارمین روز از هفته «هوای پاک» است ولی این‌طور که سازمان هواشناسی پیش‌بینی کرده، از امروز، دوباره آلودگی هوا به پایتخت بازگشته و از فردا هم ساکنان شهرهای پرجمعیت و صنعتی در هوای آلوده نفس می‌کشند.
تداوم آلودگی هوا در سراسر کشور آن هم در هفته‌ای که با یک تابلوی نمادین، تکالیف دولت‌ها درباره بدیهی‌ترین حقوق شهروندان که همانا، تنفس هوای پاک است را موکد می‌کند، نشان می‌دهد که آسمانی صاف و عاری از آلاینده‌های صنعتی و هوای سالم و باکیفیت، رویایی دست نیافتنی برای تمام مردم ایران شده است.
سازمان حفاظت محیط زیست، از هفته قبل با نامگذاری روزهای هفته هوای پاک اعلام کرده بود که شعار امسال برای این هفته که هرساله به‌طور معمول از ۲۹ دی تا سوم بهمن ادامه دارد، «عزم ملی برای هوای پاک با انرژی تجدیدپذیر» است و در حالی که روز ۲۹ دی به عنوان اولین روز هفته «هوای پاک» است، اما طنز تلخ این است که در اولین روز این هفته ملی، بسیاری از هموطنان‌مان در اقصی نقاط کشور، هوای آلوده تنفس کردند و به عنوان نمونه، در استان خوزستان که از سالیان قبل، تنفس در هوای تمیز و پاکیزه برای ساکنانش یک آرزو است، طی روزهای ۲۹ و ۳۰ دی و در اولین و دومین روز هفته ملی هوای پاک، آلودگی هوا در حدی شدید بود که بیش از ۱۵۰۰ نفر به دلیل مشکلات تنفسی ناشی از تنفس هوای آلوده، راهی مراکز درمانی شدند و کیفیت هوای ۹ الی ۱۲ شهر این استان به وضعیت ناسالم (شاخص آلایندگی بین ۱۵۱ تا ۲۰۰) رسید و دیروز، مدارس ۲۳ شهر استان به دلیل غلظت آلاینده‌ها به صورت غیرحضوری برگزار شد.
ناترازی حتی در هوایی که تنفس می‌کنیم
دیروز که سومین روز هفته هوای پاک و موسوم به «قانون هوای پاک و محیط زیست» بود، همایشی برای پاسداشت این مناسبت تقویمی و با حضور رییس‌جمهور و چند تن از اعضای هیات دولت برگزار شد که البته حرف‌های رییس‌جمهور و اعضای کابینه‌اش هم چشم‌اندازی از دستیابی به آسمان آبی و بدون دود نداشت، بلکه نشان می‌داد که طی ۷ سال اخیر، با اهمال در اجرای کامل قانون هوای پاک، چه آسیب‌های جبران‌ناپذیری به سلامت هموطنان وارد شده است.
در حالی که مهم‌ترین مقصر آلایندگی هوای شهرهای پرجمعیت و صنعتی کشور و به خصوص، تهران، مازوت‌سوزی نیروگاه‌هاست و دولت هم قول داده بود که با تدابیر موثر و با کاهش مازوت‌سوزی، کیفیت هوای شهرهای صنعتی را ارتقا دهد، اما این قول، غیر از چند هفته در ابتدای پاییز و آن هم فقط در سه شهر شازند و کرج و اصفهان محقق نشد و دولت در توجیه عمل نکردن به وعده خود گفت که تنها راه کاهش مصرف مازوت در نیروگاه‌ها، قطع برق سراسری با برنامه‌ریزی منطقه‌ای و شهری است و در غیر این صورت، چاره‌ای جز مازوت‌سوزی نیست.
دیروز در همایش گرامیداشت «هوای پاک» رییس‌جمهور با یادآوری این وعده و البته تبعات آن، ضمن اشاره به مشکلات ناشی از ناترازی‌ها در حوزه‌های مختلف که حقوق شهروندی و سلامت تمام هموطنان و به خصوص ساکنان پایتخت را مخدوش کرده، گفت: «ما قانون را اجرا نکردیم، در یکسری از قانون‌ها، تعادلی بین منابع و مصارف آنان نیست. الفبای توسعه، تعادل بین منابع و مصارف است. مسیر توسعه‌ای که پیش گرفته‌ایم، درست نیست. تهران با روند رشدی که طی می‌کند، امکان زیست در آن نیست. منابع و مصارف تهران همخوانی ندارد. ادامه این مسیر یعنی حرکت به سمت نابودی. هر روز زمین در تهران نشست می‌کند.
در کشورهای خارج اگر زمین ۳ الی ۴ سانت نشست کند، جلسه اضطراری می‌گذارند. ما نیم متر و یک متر نشست داریم و همچنان توسعه را ادامه داده و در این زمینه قانون هم می‌نویسیم. امکان ندارد با منابع زیرزمینی موجود، آب تهران را پشتیبانی کرد. در کوچه ۱۰ متری و ۲۰ متری ساختمان ۲۰ طبقه می‌سازیم. ۱۶۰ همت برای خرید گندم پول گذاشته بودیم در حالی که باید ۲۲۰ همت پول می‌دادیم. از بهداشت و درمان و محیط زیست و دارو برداشته بودیم برای گندم گذاشتیم، اما باز هم پول کم آوردیم. زمانی که من رییس دانشگاه بودم، قانون نوشته بودند که باید به بیماران سوختگی برسید، اما برای ۱۰ نفر منابع دیده بودند ولی ما ۱۰۰ تا مراجعه سوختگی داشتیم.
تعادل بین نیاز و منابع در جامعه ما وجود ندارد. امسال قرار بود مازوت نسوزانند، اما گیر کردیم. اگر نمی‌سوزاندیم باید گاز منازل را قطع می‌کردیم، چراکه مصرف ما چندین برابر مصرف خارج است. برنامه طراحی کردیم تا سال آینده به مشکل نخوریم و دنبال این هستیم که تا دو سال آینده ۳۰ هزار تا ۵۰ هزار مگاوات برق خورشیدی تولید کنیم و همه تلاش خود را برای استفاده از پنل‌های خورشیدی و انرژی بادی به کار گرفته‌ایم. چند برابر اروپایی‌ها برق و گاز مصرف می‌کنیم، اما حقوق نداریم به پرسنل بدهیم.
ما با مصرف نادرست، انرژی ارزشمند را دود می‌کنیم، اما در پرداخت در حوزه‌های مختلف با مشکل مواجه هستیم. اگر اینها را مدیریت کنیم، می‌توانیم به زندگی نیروهای انسانی خود؛ محیط‌بان و اساتید دانشگاه و هر قشر دیگری برسیم. اعضای هیات علمی ما امروز بین ۲۰ تا ۲۵ میلیون حقوق می‌گیرند. چگونه با ۲۰ میلیون می‌شود در تهران زندگی کرد؟
همه جا، در آب و برق و محیط زیست، ناترازی به وجود آمده ولی می‌گوییم با ادامه همین روند مشکل را حل کنیم، چگونه؟ هر که بلد است به میدان بیاید.» مسعود پزشکیان در ادامه صحبت‌هایش افزود: «برای داشتن هوای پاک در تلاش هستیم تا پنل‌های خورشیدی را راه‌اندازی کنیم. هر روز در دولت جلسه داریم. منابع و پول دادیم و تاکید کردیم که باید این کار انجام شود، چون چاره‌ای نداریم.
اگر نتوانیم تغییر دهیم به مشکل می‌خوریم. دولت برق و گاز بخش تولید را قطع می‌کند، چون برای جلوگیری از کمبود برق باید گاز را بسوزانیم. در مجلس قانون نوشتیم که روستاها را گاز بکشیم. وقتی گاز کشیدیم، اما گاز نداریم چگونه در زمستان تامین کنیم؟ منابع ما معلوم است، اما نیازهای ما نامعلوم. بعد باید مملکت را تعطیل کنیم. قطعا به دنبال اجرای قوانین هستیم. اما قوانینی که ناترازی ندارند. ما برای پرداخت حقوق بازنشستگان و پرداخت مطالبات گندمکاران هم ناترازی داشتیم.
بین نیاز و منابع فاصله زیاد است و باید این را مدیریت کنیم. برای حل مشکل هوا و محیط زیست، راهی جز این نیست. اگر این مشکلات حل نشود امکان زیست برای ما وجود ندارد. اکنون با دانشگاه‌ها صحبت کردیم تا محققان به ما راه نشان دهند. اولویت ما انرژی پاک است که با قدرت به دنبال اجرای آن هستیم. بحث حمل و نقل عمومی را دنبال می‌کنیم. باید به هر شکلی مشکل آن حل شود. وقتی حمل و نقل عمومی در دسترس نیست هر فردی تک سرنشین می‌شود و خود این، آلودگی و ترافیک ایجاد می‌کند.
در تلاش هستیم تابستان برق را قطع نکنیم و تولیدکننده‌ها مشکل قطع برق نداشته باشند و زمستان آینده نیز مشکل گاز حل شود. محیط زیست، هوای پاک، آب، خاک و زمین محل زندگی ما هستند. اگر نتوانیم آن را حفظ کنیم، زمین سوخته برای نسل آینده می‌ماند. ما می‌خواهیم نسل در نسل همه با عزت و سربلندی در این خاک زندگی کنند. ما کلی منابع و امکانات داریم. می‌توانیم با مدیریت درست مشکلات را حل کنیم. اما به کمک مردم نیاز داریم. تهران نباید به این شکل بزرگ شود. ما باید وضعیت حمل و نقل عمومی، نوع مصرف خودرو و سوخت را درست کنیم.
برای دو قدم سوار ماشین می‌شویم در حالی که باید مقداری پیاده راه برویم. اگر دولت و مردم با هم به فکر زندگی خود نباشیم امکان حل مشکل نیست. همه ما سوخت را بد مصرف می‌کنیم. در خانه خود ما در یک اتاق سه لوستر داشتیم در حالی که در خارج، در یک هتل لاکچری دو چراغ بیشتر روشن نمی‌شود ولی در ایران تا دل‌تان بخواهد در خانه‌ها لوستر و لامپ نصب می‌کنیم. از یک طرف کولر روشن می‌کنیم و از طرف دیگر پنجره باز می‌کنیم.
تا این فرهنگ در بین ما درست نشود و به فکر نباشیم که آب و برق و گاز و بنزین را درست استفاده کنیم، مشکل حل نخواهد شد. برخی‌ها اصلا مراعات نمی‌کنند. گازی که در مسجد مصرف می‌کنیم آیا کیفی است؟ با این نوع مصرف هر قدر تولید کنیم کم می‌آید. مردم باید به ما کمک کنند. من تا جایی که بتوانم باید تلاش کنم تا مشکل مردم حل شود، اما حل همه ناترازی‌ها به کمک مردم نیاز دارد. ما در همه حوزه‌های گاز، برق، بنزین و آب ناترازی داریم. گازوییل را لیتری ۳۰۰ تومان می‌فروشیم، اما بیرون لیتری ۶۰ هزار تومان است. کجای دنیا این‌گونه است؟
هر جا هم که می‌خواهیم دست بزنیم، می‌گویند دست نزن، چون صدا در می‌آید. چه کار کنیم تا مشکل حل شود؟ یک منطقه کسری آب دارد. می‌گویند ۲۰ تا چاه بزنیم مشکل کم آبی حل شود. آینده چه می‌شود؟ امروز چاه می‌زنیم مشکل آب روستا حل می‌شود. وقتی توسعه یافت و چاه خشک شد، چه کار کنیم؟ چاه بالاخره تمام می‌شود. نباید برای آن فکر کنیم؟ الفبای توسعه، تناسب بین منابع و مصارف است. آب زیرپا و آبی که از آسمان می‌آید قابل محاسبه است. میزان مصرف هم مشخص است.
توسعه باید اصولی باشد. در حال تلاش هستیم با تمام توان به قوانین عمل کنیم. من به عنوان یک پزشک به دنبال این هستم مردم مریض نشوند. آلودگی هوا و نبود آب مردم را مریض می‌کند. امیدوارم دست به دست هم دهیم تا مشکلات حل شود. دولت در زمینه پنل‌های خورشیدی خیلی بیشتر از برنامه جلو خواهد رفت. انرژی بادی را در دستور کار قرار داده و در حوزه حمل و نقل عمومی نیز تغییرات اساسی خواهیم داد.»
در این همایش دو گزارش هم ارایه شد؛ گزارشی که وزیر بهداشت درباره تاثیر آلودگی هوا بر سلامت مردم ارایه داد و انتقاداتی که رییس سازمان حفاظت محیط زیست بابت اجرا نشدن قانون هوای پاک و تبعات مخربش بر کیفیت زندگی هموطنان داشت.
محمدرضا ظفرقندی (وزیر بهداشت) در گزارش خود درباره تاثیر آلودگی هوا اعلام کرد که ۱۵ درصد از موارد مرگ کودکان زیر ۵ سال در کشور به دلیل آلودگی هواست و افزود: «اگر برای سنجش آلودگی هوا، معیار ذرات معلق کوچک‌تر از ۲.۵ میکرون را در نظر بگیریم، آلوده‌ترین شهر بابت این آلاینده، زابل و تمیزترین شهر، سنندج است. استاندارد جهانی آلودگی هوا با ذرات کوچک‌تر از ۲.۵ میکرون ۵ میکروگرم بر مترمکعب و در ایران ۱۲ میکروگرم بر مترمکعب در نظر گرفته می‌شود.
اگر با معیار جهانی محاسبه کنیم طی سال ۱۴۰۲ به‌طور میانگین ۲۴۷ روز در کل کشور و ۳۵۳ روز در شهر تهران هوای آلوده داشتیم و بر اساس آمار ۱۲.۵۶ درصد از مرگ‌های طبیعی سال ۱۴۰۲ یعنی حدود ۵۰ درصد مرگ‌ها به دلیل آلودگی هوا بوده است.»
شینا انصاری؛ رییس سازمان حفاظت محیط زیست از دیگر سخنرانان این همایش بود که در حضور رییس‌جمهور اعلام کرد که از سال ۱۳۷۹ با وجود نامگذاری ۲۹ دی به عنوان روز ملی هوای پاک و تصویب برنامه جامع ملی آلودگی هوا، همچنان در تهران و ۷ کلانشهر کشور با مشکل آلودگی هوا مواجهیم آن هم به این دلیل که با وجود تصویب قانون ۲۲۸ ماده‌ای هوای پاک در سال ۱۳۹۶، طی ۷ سال اخیر این قانون در کشور اجرا نشده و بنابراین، با انباشت تکالیف بر زمین مانده در حوزه تامین هوای پاک مواجهیم.
انصاری در اشاره به مهم‌ترین مصداق موید اجرا نشدن این قانون، از تردد آزادانه ۲۴ میلیون خودروی فرسوده در کشور یاد کرد و گفت: «تعداد خودروهای اسقاط شده از سال ۹۶ تا ۱۴۰۲ ناچیز بوده و از ابتدای امسال هم ۲۷۳ هزار خودرو اسقاط شده است.»
انصاری، در اولین روز هفته ملی هوای پاک هم در یادداشتی با انتقاد از بی‌توجهی دولت‌های دو دهه اخیر به ضرورت تدوین و اجرای راهکارهای موثر در کاهش آلودگی هوا نوشته بود: «پس از گذشت هفت سال از تصویب قانون هوای پاک، همچنان بخش زیادی از تکالیف قانونی اجرا نشده است. در زمینه اسقاط خودروهای فرسوده حدود ۲۷ میلیون خودرو باید از چرخه فعالیت خارج شوند، اما از سال ۱۳۹۶ تاکنون فقط ۴۴۰ هزار وسیله نقلیه اسقاط شده. باید از سال ۱۳۹۹ سوخت توزیعی کشور استاندارد ملی یورو ۴ باشد، اما اکنون روزانه از ۱۱۲ میلیون لیتر سوخت توزیعی، ۴۴ میلیون لیتر سوخت یورو۴ در کشور توزیع می‌شود که معادل ۳۹ درصد است.
سهم حمل و نقل با اتوبوس و مترو از سفرهای شهری باید ۵۰ درصد باشد، اما اکنون فقط ۱۳درصد است. مطابق با ماده ۱۹ قانون، سالانه ۳۰ درصد از افزایش تقاضای برق کشور باید از انرژی‌های تجدیدپذیر تامین می‌شد، اما از سال ۱۳۹۶ تا پایان ۱۴۰۲ ظرفیت تجمیعی نیروگاه‌های تجدیدپذیر کشور حدود ۶۱۱ مگاوات معادل با ۲ درصد از افزایش تولید بوده است.
در سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۲ هیات وزیران دولت وقت، طی دو نوبت مهلت قانونی اعمال استانداردهای آلایندگی خودروها، موتورسیکلت‌ها و وسایل نقلیه غیرجاده‌ای وارداتی و تولید داخل را تمدید کرد که طبیعتا منجر به کاهش کیفیت هوای کشور شده است. در پایان سال مالی ۱۴۰۲ فقط ۱۳ درصد اعتبار مورد نیاز سازمان حفاظت محیط‌زیست مرتبط با اجرای تکالیف قانون هوای پاک در اختیار سازمان قرار گرفته است. حل مساله آلودگی هوا به‌رغم وجود قوانین و آیین‌نامه‌ها به دلایل مختلف در اولویت قرار نداشته است.
پیامدهای خطرناک آلودگی هوا به‌صورت کامل درک نشده‌اند. مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا ملموس و عینی نبوده و خسارات اقتصادی آلودگی هوا گرچه بارها و بارها گفته شده ولی گویی شناخت دقیقی از عمق و وسعت مساله وجود نداشته است. مجموع اسقاط خودروهای فرسوده در سال ۱۴۰۳ تاکنون ۲۷۳ هزار وسیله نقلیه بوده که با هدف برنامه هفتم پیشرفت که باید ۵۰۰ هزار خودرو اسقاط شود، هنوز فاصله دارد.»
روز ۳۰ دی و در دومین روز هفته هوای پاک، الهه سلیمانی؛ کارشناس گروه محیط زیست مرکز پژوهش‌های مجلس هم در یک نشست تخصصی با موضوع «قانون و هوای پاک» با ابراز نگرانی از اینکه از سال ۱۳۹۶ تاکنون، فقط ۶۱ درصد تکالیف قانون هوای پاک و آن هم به‌طور ناقص اجرا شده، افزود: «وزارت بهداشت، شهرهای تهران، اهواز، اصفهان، مشهد، تبریز، شیراز، اراک، خرم‌آباد، سنندج، ایلام، کرج، کرمانشاه، بوشهر، یزد، ارومیه، یاسوج، همدان، کرمان، قزوین، شهرکرد، بیرجند، قم، زابل، بجنورد و زاهدان را از نظر غلظت ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون مورد بررسی قرار داد که نتایج نشان می‌دهد در سال ۱۴۰۲ میانگین سالانه غلظت ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون در این شهرها بیش از ۶ برابر رهنمود سازمان جهانی بهداشت (۵ میکروگرم در مترمکعب) و تقریبا ۲.۵ برابر استاندارد ملی (۱۲ میکروگرم در مترمکعب) بوده و بالاترین و پایین‌ترین میانگین غلظت سالانه ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون در سال ۱۴۰۲ به ترتیب مربوط به شهر زابل با ۱۶۸ میکروگرم در مترمکعب (بیش از ۳۳ برابر رهنمود سازمان بهداشت جهانی) و شهر سنندج با ۹ میکروگرم در مترمکعب است و هیچ شهری در کشور به حد رهنمود سازمان بهداشت جهانی نرسیده و در شهر تهران هم غلظت این ذرات ۳۱.۹۱ میکروگرم در مترمکعب است و در سال ۱۴۰۲ در کشور فقط ۶.۲۴ درصد از روزهای سال غلظت ذرات معلق ۲.۵ میکرون بر اساس رهنمود سازمان بهداشت جهانی بوده است.
پیامدهای آلودگی هوا از جنبه‌های سلامت انسانی، اجتماعی - فرهنگی و اقتصادی مورد بررسی قرار گرفت و نشان داد که عواقبی همچون بیماری‌های قلبی، ریوی، سرطان، سکته مغزی، کاهش کیفیت زندگی، مهاجرت نخبگان، کاهش عملکرد تحصیلی، تشدید نابرابری‌ها، کاهش بهره‌وری، خسارت کشاورزی، خسارت به زیرساخت‌ها و کاهش گردشگری را به همراه دارد. تعداد کل موارد مرگ منتسب به مواجهه طولانی مدت با ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون در افراد بالای ۳۰ سال در سال ۱۴۰۱ در ۳۳ شهر مورد مطالعه با جمعیت تقریبی ۳۸ میلیون نفر، به‌طور میانگین ۲۶ هزار و ۳۰۷ نفر و در ۵۷ شهر با جمعیت تقریبی ۴۸ میلیون نفر، به‌طور میانگین ۳۰هزار و ۶۹۲ نفر است.»
سلیمانی در بخش دیگری از صحبت‌هایش به اعدادی اشاره کرد که حکایت از تاثیر مستقیم آلودگی هوا بر سلامت شهروندان داشت و گفت: «بر اثر افزایش آلودگی هوا در سال ۱۴۰۲و نسبت به سال ۱۴۰۱، تشدید ۱۱ درصدی بیماری‌های ریوی، رشد ۱۳ درصدی سرطان، افزایش ۱۸ درصدی سکته مغزی و رشد ۱۷ درصدی بیماری‌های مغزی را داشته‌ایم.
استاندارد بین‌المللی درصد حجمی گوگرد در مازوت ۰.۲ درصد است ولی در کشور ما این میزان به ۳.۵ یا گاهی بیشتر از این مقدار می‌رسد که بسیار خطرناک است. در کل کشور ۳۵ میلیون خودرو در حال تردد هستند که ۳۱ میلیون خودرو مشمول معاینه فنی هستند ولی از این تعداد ۱۲ میلیون خودرو به این مراکز مراجع کرده که ۹ میلیون قبول و ۲۱ درصد مردود شده‌اند. ۱۳ میلیون موتورسیکلت در کشور داریم که از ابتدای قانون هوای پاک (سال ۱۳۹۶) تنها ۶ هزار موتورسیکلت به معاینه فنی مراجعه کرده‌اند.»
مرکز پژوهش‌های مجلس، پاییز ۱۴۰۱ در گزارشی ضمن برآورد خسارت ۷ میلیارد دلاری آلودگی هوا برای ایرانی‌ها در هر سال، ضمن هشدار به اینکه بیش از نیمی از جمعیت کشور در معرض انواع آلاینده‌های هوا قرار دارند و مرگ زودرس و هزینه‌های غیرمستقیمی که آلودگی هوا بر زندگی هموطنان تحمیل می‌کند، از جمله خسارات این پدیده انسان ساخت است، در معرفی منابع آلاینده هوا و با استناد به گزارش‌های شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، بیشترین سهم آلایندگی را با نرخ ۶۱ درصدی متوجه منابع متحرک (خودروها) دانسته بود و صنایع و نیروگاه‌ها با سهم ۱۸ تا ۱۲ درصدی، در ردیف‌های بعد قرار داشتند در حالی که کمترین میزان آلایندگی و با نرخ کمتر از ۵ درصد، مربوط به پالایشگاه‌ها، پایانه‌های اتوبوسرانی، مصارف خانگی، تجاری و اداری، راه‌آهن، فرودگاه و جایگاه سوخت بود.
