شایعات سرمایه‌گذاری هزار میلیارد دلاری آمریکایی ها در ایران؛ حقیقت یا خیال؟

اخیراً شایعاتی در شبکه‌های اجتماعی و برخی رسانه‌ها منتشر شده که مدعی است آمریکا در صورت توافق با ایران، ۱۰۰۰ میلیارد دلار در این کشور سرمایه‌گذاری خواهد کرد. همزمان، ادعایی به نقل از ایلان ماسک، مشاور ارشد دولت ترامپ، درباره تمایل به سرمایه‌گذاری در ایران مطرح شده که امیدهایی را در افکار عمومی ایجاد کرده است. این در حالی است که بررسی موانع سیاسی موجود در ایران بیشترین ارتباط را با هرگونه سرمایه گذاری خارجی دارد.

شایعات سرمایه گذاری امریکایی ها در ایران

خبر سرمایه‌گذاری ۱۰۰۰ میلیارد دلاری ابتدا در X مطرح شد. کاربری نوشت: «رویترز: رهبر ج. ا با شرط سرمایه‌گذاری ۱۰۰۰ میلیارد دلاری آمریکا در ایران موافقت کرد.» پست مشابه دیگری مدعی شد که علی ماجدی، سفیر سابق، در کلاب‌هاوس گفته: «آمریکا برای ۱۰۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری می‌آید.» این شایعات در رسانه های داخلی نیز بازتاب یافت.

اما بررسی ها نشان داد، «رویترز» هیچ گزارشی در این باره منتشر نکرده است. آخرین گزارش این رسانه در ۱۹ فروردین ۱۴۰۴ هدف مذاکرات عمان را بدون اشاره به سرمایه‌گذاری، «لغو بخشی از تحریم‌ها» اعلام کرد. «بی‌بی‌سی فارسی» در همان تاریخ از مذاکرات غیرمستقیم خبر داد، اما رقم خاصی ذکر نشد. این در حالی بود که مسعود پزشکیان در ۱۶ فروردین ۱۴۰۴ گفت: «رهبری با سرمایه‌گذاری آمریکا مخالفتی ندارند»، اما این اظهارنظر کلی بود و به امریکا اشاره مستقیم نداشت.

در همین راستا شایعه دیگری به نقل از ایلان ماسک و همزمان با شایعه سرمایه گذاری امریکایی ها در ایران مطرح شد.

ادعای ماسک نیز از پستی در ایکس سرچشمه گرفت که مدعی دیدار او با ایروانی در نیویورک بود. هیچ منبع رسمی این دیدار یا اظهارنظر را تأیید نمی‌کند. اگرچه «نیوزویک» در ۱۹ فروردین ۱۴۰۴ از حضور ماسک در شام NRCC خبر داد، اما سخنان او به تعرفه‌ها محدود بود. این در حالی بود که ایلان ماسک در رسانه های رسمی خودش نیز چنین مصاحبه ای یا گفته ای با محتوای فوق نداشته و هر دو جریان خبری صرفا بر مبنای گمانه زنی های فعالان سیاسی در داخل کشور منتشر شده است.

تجربه برجام و درس‌هایی برای سرمایه‌گذاری خارجی

تجربه برجام (۲۳ تیر ۱۳۹۴) نشان‌دهنده موانع سرمایه‌گذاری خارجی در ایران است. پس از توافق، توتال فرانسه قرارداد ۴.۸ میلیارد دلاری برای میدان پارس جنوبی امضا کرد اما خروج آمریکا در ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ و بازگشت تحریم‌ها، توتال را مجبور به خروج کردو این در حالی است که ایران از ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۳ تنها ۳.۴ میلیارد دلار سرمایه خارجی جذب کرده، در حالی که پیش‌بینی‌ها ۵۰ میلیارد دلار در سال بود. عباس عراقچی نیز در ۱۹ فروردین ۱۴۰۴ به «خبرآنلاین» گفت: «ما تحت فشار مذاکره نمی‌کنیم»، اما تجربه سرمایه گذاری خارجی ها در ایران نشان می‌دهد که در دوره های تاریخی ایران بعد از انقلاب، بدون تضمین مقامات و نهادهای عالی، سرمایه‌گذاری ممکن نبوده است.

تجربه خرید واکسن در زمان کرونا و موانع مالی

خرید واکسن در دوران کرونا نیز مشکلات سرمایه گذاری خارجی را برجسته کرد. در دی ۱۳۹۹، ایران به‌دلیل تحریم‌ها نتوانست ۵۲ میلیون دلار برای ۱۶.۸ میلیون دوز واکسن کوواکس پرداخت کند. حتی پس از مجوز آمریکا در ۲۷ بهمن ۱۳۹۹، ترس بانک‌های خارجی، تحویل را به تأخیر انداخت. «گاردین» در ۱۲ فروردین ۱۴۰۰ گزارش داد که ایران تا آن زمان تنها ۷۰۰ هزار دوز دریافت کرده بود. این تجربه نشان می‌دهد که تحریم‌ها نقل‌وانتقال مالی را حتی برای امور بشردوستانه مختل شده است و موانع حقوقی زیادی بر سر سرمایه گذاری خارجی در ایران وجود دارد.

موانع سرمایه‌گذاری ۱۰۰۰ میلیارد دلاری/تحریم‌های آمریکا و ریسک حقوقی

تحریم‌های ثانویه آمریکا مانع اصلی است. «وال‌استریت ژورنال» گزارش داد که شرکت‌ها به‌دلیل سابقه نقض توافقات توسط آمریکا محتاط‌اند. قانون داماتو و تحریم‌های OFAC تا ۲۰ فروردین ۱۴۰۴ پابرجاست و ریسک جریمه را بالا می‌برد. تجربه توتال نشان داد که این ریسک غیرقابل تحمل است.

نبود زیرساخت‌های بانکی

قطع سوئیفت و قرار گرفتن در لیست سیاه FATF نقل‌وانتقال مالی را مختل کرده است. «بلومبرگ» نیز اعلام کرد که ایران از ۱۳۹۷ از سوئیفت محروم است. کارشناسان روابط بین الملل معتقدند «بدون FATF سرمایه‌گذاری غیرممکن است.» این زیرساخت‌ها برای ۱۰۰۰ میلیارد دلار باید بازسازی شوند.

بی‌ثباتی سیاسی و اقتصادی

از سوی دیگر تورم ۴۵ درصدی در ۱۴۰۳ (بانک مرکزی) و کاهش ۷۰ درصدی ارزش ریال از ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۳ ایران را پرریسک کرده و خطر تکرار اعتراضات ۱۴۰۱ نیز جذابیت سرمایه گذاری خارجی در ایران را  برای تجار و سرمایه گذاران که به دنبال آرامش و ثبات در کشورهای قابل سرمایه گذاری هستند، کاهش داده است.

مخالفت‌های داخلی

این در حالی است که اقلیتی در ایران نیز با همکاری اقتصادی با آمریکا مخالف‌اند و کوشش می کنند با جایگزین کردن شرکت های روسی و چینی با هدف تامین منافع، از حضور غربی ها به ویژه امریکایی ها جلوگیری کنند.

آیا اساسا سرمایه گذاری امریکایی ها در ایران ممکن است؟

سرمایه‌گذاری ۱۰۰۰ میلیارد دلاری، معادل ۴ برابر GDP ایران (۲۵۰ میلیارد دلار در ۱۴۰۳، بانک جهانی)، غیرواقع‌بینانه است. «اکونومیست» در ۱۸ فروردین ۱۴۰۴ نوشت که کل سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی جهان در ۲۰۲۴ حدود ۱.۵ تریلیون دلار بود و تخصیص دو سوم آن به ایران با این موانع منطقی نیست. عراقچی در مصاحبه ای اذعان کرده هدف «لغو بخشی از تحریم‌ها» است، نه جذب سرمایه کلان! از سوی دیگر چین از ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۳ تنها ۵.۶ میلیارد دلار در ایران سرمایه‌گذاری کرد («بلومبرگ»، ۱۲ دی ۱۴۰۳)، که واقعیت موانع ساختار اقتصادی ایران را نشان می‌دهد.

از این رو در یک سطح تحلیل کلان، راستی‌آزمایی نشان داد که ادعای ۱۰۰۰ میلیارد دلار و اظهارات ماسک شایعه‌اند و هیچ پشتوانه‌ای در «رویترز» یا منابع رسمی ندارند. تجربه برجام و کرونا، همراه با تحریم‌ها، نبود زیرساخت بانکی با بانک های اروپایی و امریکایی، مخالفت داخلی و رقابت منطقه‌ای، موانع جدی برای سرمایه گذاری امریکایی ها در ایران هستند. تأکید مقامات عالی نظام بر اولویت سرمایه‌گذاری داخلی نیز این ایده را تضعیف می‌کند. از این رو مذاکرات عمان بر لغو تحریم متمرکز است، نه سرمایه‌گذاری کلان، و این شایعات با واقعیت همخوان نیستند.