هشدار پدر علم کویرشناسی ایران درباره نابودی کویرها
پدر علم کویرشناسی ایران گفت:متاسفانه بی‌آنکه از دو نعمت کویر و بیابان بهره برده باشیم شاهد از بین رفتنشان هستیم.برخی کویرها بستر برای راه‌اندازی پارک‌های خورشیدی و بادی هستند که می‌توانند تمام برق ایران را تامین کنند.
پرویز کردوانی با ابراز تاسف از وضعیت کنونی دو پدیده جغرافیایی کویر و بیابان در کشورمان اظهار کرد: متاسفانه بی‌آنکه توانسته باشیم از دو نعمت کویر و بیابان، بهره ببریم شاهد از بین رفتنشان هستیم؛ یکی را با حفر بی‌رویه چاه نابود کرده‌ایم و دیگری را با وارد کردن بی‌ضابطه توریست و آفرودباز.
پدر علم کویرشناسی ایران با بیان اینکه "در بسیاری از موارد بی‌آنکه به تفاوت کویر و بیابان واقف باشیم درباره آنها صحبت می‌کنیم"، گفت: کویر، نمکزار است؛ زمینی که تمرکز نمک در سطح یا نزدیک سطح زمین به‌حدی است که گیاهان زراعی، حتی آنهایی که به شوری مقاوم هستند هم در آن نمی‌رویند اما گیاهان غیرزراعی مقاوم به شوری مانند خارشتر ممکن است در آن برویند البته اگر مقدار نمک بیشتر شود همین گیاهان مقاوم هم نخواهند رویید و یک زمین لخت وجود خواهد داشت که همان کویر واقعی است و در انگلیسی Salt Land (نمکزار) نامیده می‌شود.
وی با اشاره به راهکارهایی که در نوشته‌هایش برای استفاده بهینه از کویرها ارائه داده افزود: در ایران 50 قطعه نمکزار وجود دارد که بزرگترین‌شان کویر مرکزی ایران است؛ اگر راهکارهایی که برای استفاده از این کویرها طرح کرده بودم، مورد استفاده قرار گرفته بود وضع معیشت مردم و اقتصاد کشور متحول شده بود؛ با راه‌اندازی صنایع بزرگ، در اطراف کویرها و همچنین رونق گردشگری در آنها می‌توانستیم از وجود کویر، بهترین بهره را ببریم.
کردوانی، کویرهایی راکه قشر نمکی مشخص دارند بر اساس شکل ظاهری و نوع املاحشان به چهار دسته تقسیم کرد و گفت: نمک کویرهایی که چندضلعی هستند و به تخته‌سنگ شباهات دارند،کلرید سدیم است؛ این نمک نه‌تنها خوراکی است بلکه مورد استفاده اصلی آن در صنعت پتروشیمی و استخراج نفت است همچنین نمک کویرهای پف‌کرده و متورم، سولفات سدیم است که در تولید مواد شوینده و همچنین در صنعت شیشه‌سازی و کاغذسازی مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ از طرف دیگر، با توجه به شرایط ساده احیای این نمک، در همان کویر، می‌توان با استفاده از لگن‌هایی، اکسیژن را از سولفات سدیم جدا کرد و سولفید سدیم به دست آورد که به‌مراتب اقتصادی‌تر است و برای استخراج فلز است، سنگ در معادن مس و آهن مورد استفاده قرار می‌گیرد.
وی ادامه می‌دهد: نوع سوم، کویرهای قهوه‌ای‌رنگ چربه هستند که نمکشان کلرید کلسیم است و به‌عنوان جاذب‌الرطوبه کاربردهای بسیاری دارد؛ نوع چهارم هم، شوره‌زار است با سطحی خشت‌مانند و نمک آن، نیترات پتاسیم است که برای تهیه باروت مورد استفاده قرار می‌گیرد.
این جغرافیدان به جاذبه گردشگری کویر اشاره کرد و گفت: علاوه بر فوایدی که راه‌اندازی صنایع در حاشیه کویر می‌توانست عاید کشورمان کند، جلوه منحصربه‌فرد و اکوسیستم خاص کویر که از پوشش گیاهی و جانوری ویژه‌ای برخوردار است می‌توانست در جذب گردشگر نقشی به‌سزا ایفا کند؛ منظره‌ای از رنگ‌های متنوع و خیره‌کننده و گیاهان رنگارنگ که اغلب خواص دارویی هم دارند.
وی کویرهایی را که صاف و فاقد قشر نمکی مشخص هستند بهترین بستر برای راه‌اندازی پارک‌های خورشیدی و پارک‌های بادی دانست و گفت: با انرژی حاصل از این پارک‌ها می‌توان برق تمام ایران را تامین کرد که با توجه به سرنوشتی که به‌زودی گریبان کویرهای ایران را خواهد گرفت، راه‌اندازی پارک‌های خورشیدی و بادی، تنها راه استفاده از کویرها خواهد بود.
کردوانی درباره علت تخریب کویرهای کشور گفت: کویرها با منابع آب زیرزمینی زنده هستند؛ حفر بی‌رویه چاه، همان‌گونه که سبب نشست زمین و خشکی قنات‌ها شد، منابع آبی زیرزمینی را هم نابود کرده و کویر مرکزی ایران را نهایتاً تا 20 سال آینده به بیابان تبدیل خواهد کرد؛ تا همین چند سال پیش، زمستان‌ها در کویر آن‌قدر گل‌ولای بود که امکان راه رفتن هم وجود نداشت. حالا خبری از گل و لای نیست و با ماشین می‌توان از کویر گذشت. با تبخیر شدن آب باقیمانده زیرزمینی، قشر نمک باقیمانده در سطح کویر را باد به‌شکل ریزگرد با خود خواهد برد و بیابان به‌جا خواهد ماند. متاسفانه درخت‌هایی که به‌منظور بیابان‌زدایی در شاهرود و گرمسار و دامغان کاشته‌اند هم قربانی از بین رفتن آب‌های زیرزمینی به‌واسطه حفر چاه‌ها خواهند شد.
کردوانی در ادامه با بیان اینکه تنها بیابان واقعی ایران، بیابان لوت است که گاه به‌اشتباه، کویر لوت نامیده می‌شود، گفت: بیابان به منطقه‌ای وسیع گفته می‌شود که میانگین بارش سالانه در آن از 50 میلی‌متر کمتر باشد؛ در بیابان ممکن است سال‌ها بارندگی نداشته باشیم مثلاً در بیابان اتاکاما در شیلی، 29 سال و در بیابان لوت، 5 سال باران نبارید؛ گاهی ممکن است گرما به‌قدری شدید باشد که باران پیش از رسیدن به زمین خشک شود. عرب‌ها به بارانی که پیش از رسیدن به زمین خشک می‌شود می‌گویند باران جنی.
وی با اشاره به هجوم بی‌ضابطه گردشگران و آفرودبازان به بیابان لوت گفت: متاسفانه بیابان لوت، دیگر بیابان لوت نیست؛ تا چند سال بیش در بیابان لوت یک حشره وجود نداشت؛ حالا زباله‌های گردشگران که در دل بیابان رها شده کار را به جایی رسانده که بیابان پر از پشه‌هایی شده که در اطراف پوست موز و هندوانه پرواز می‌کنند! صدها نفر بدون رعایت بهداشت و اصول گردشگری در بیابان چادر زده‌اند و ماشین‌های شاسی‌بلند که از تپه‌ها ماسه‌ای پایین می‌آیند، این رشته‌کوه‌های ماسه‌ای را که به‌همراه نبکا (آمیزه‌ای از گیاه و ماسه‌های روان) زیباترین جلوه بیابان لوت محسوب می‌شوند تخریب و ماسه‌ها را پخش کرده‌اند.
پدر علم کویرشناسی ایران در پایان گفت: یک طبیعتگرد، از طبیعت لذت می‌برد و بدون آسیب رساندن و ایجاد تغییر آن را ترک می‌کند اما متاسفانه در هجوم بی‌ضابطه گردشگران به بیابان لوت، رعایت اصول طبیعتگردی مد‌نظر قرار نگرفته و روند تخریب این بیابان همچنان ادامه دارد.
منبع: تسنیم
1981
