اهمیت امتحانات نهایی یا کنکور؛ مساله این است!

از امروز ماراتن برگزاری کنکور ۱۴۰۰ در رشته‌های تجربی، ریاضی، علوم انسانی، زبان‌های خارجی و هنر برای ۴ روز آغاز شد و بیش از یک میلیون و ۱۱۱ هزار داوطلب طی ۴ روز در این رقابت شرکت می‌کنند. رقابتی که برای تصاحب صندلی‌های دانشگاه‌های برتر و رشته‌های برتر است وگرنه چند سالی هست که بسیاری از رشته‌ها و دانشگاه‌ها بر اساس سوابق تحصیلی دانشجو می‌پذیرند و از کنکور کنار رفته‌اند.

سهم سوابق تحصیلی، طراحی سوال برای نظام قدیم و جدید، در دو سال اخیر برگزاری کنکور در شرایط پر استرس و تقاضاها برای تعویق در برگزاری این آزمون، سهم و تأثیر مؤسسات کنکوری در هدایت این آزمون سرنوشت ساز، استانداردسازی امتحانات نهایی و جدیداً هم مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی تنها درصد کوچکی از حواشی است که مدام کنکور را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

به نظر می‌رسد در این شرایط که زیرساخت‌ها برای پذیرش دانشجو توسط دانشگاه‌ها مهیا نیست و بیم آن می‌رود که با حذف کنکور به معنای کامل آن، رانت جای رقابت را در پذیرش دانشجو در دانشگاه ها و رشته های پر متقاضی را بگیرد، همچنان حرف از حذف کنکور در میان است چرا که این هم یک واقعیت است که عملاً سه سال آخر دوره تحصیل دانش آموزان در گرو کنکور و حواشی آن رقم می‌خورد و آموزش و پرورش نیز از همین گلایه دارد که کنکور سهم تعلیم و تربیت را به گرو گرفته است! اما در این میان آنچه آموزش و پرورش به دنبال آن است سهم خواهی بیشتر از سوابق تحصیلی و خصوصاً تاثیر نمرات امتحان نهایی در کنکور است و به نظر می‌رسد تنها قرار است استرس و مدل تأثیر نمرات از کنکور به آزمونی دیگر منتقل شود و همچنان عدم توازن میان صندلی‌های دانشگاه و رشته‌های محبوب و متقاضیان دردسر درست خواهد کرد.

یک کنکور برای نظام قدیم و جدید

همین امسال برای نخستین بار داوطلبان نظام قدیم و جدید آموزشی در یک کنکور شرکت خواهند کرد. هرچند پشت کنکوری‌های نظام قدیم زیاد نیستند اما همین یک تغییر به ظاهر منطقی از نظر مسئولان، دردسرهای فراوانی برای بخشی از داوطلبان ایجاد کرده است چرا که آنها باید تمام منابعی که یک زمان در مدرسه خوانده‌اند را کنار بگذارند و سراغ منابع جدید بروند. تغییرات مداوم نظام آموزشی و کتاب‌های درسی گرچه شاید نشانه یک نظام آموزشی پویا باشد اما در این میان به نظر می‌رسد به بهانه پویایی اشتباهاتی تکرار شده است که اثرات زیانباری بر جای گذاشته است! طی ۲۵ سال اخیر این میزان تغییر در سیستم آموزشی را شاید به سختی بتوان به حساب پویایی نظام آموزشی گذاشت!

یک مصوبه چند روز پیش از برگزاری کنکور و حواشی آن!

درست چند روز پیش از برگزاری کنکور ۱۴۰۰ مصوبه‌ای از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی مطرح شد که همهمه ای میان دغدغه مندان آموزش و دانش آموزان پای کنکور ایجاد کرد. هر سال این داستان که نزدیک کنکور صحبت‌ها و طرح‌ها درباره حذف آن به میان می‌آید، تکرار می شود ولی این بار شورای عالی انقلاب فرهنگی مصوبه‌ای مبنی بر ایجاد چند تغییر اساسی در سنجش، پذیرش و ورود دانش‌آموزان به دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی برای آسیب‌زدایی و از بین بردن یا کاهش مشکلات و تبعات کنکور سراسری ارائه داد که از نظر بسیاری از دغدغه مندان و حتی نمایندگان مجلس خود آسیب زا خواهد بود.

مهمترین بخش مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی مربوط به تأثیر ۶۰ درصدی قطعی و نه مثبت معدل امتحان نهایی و صرفاً سال دوازدهم در کنکور است

مهمترین بخش این مصوبه مربوط به تأثیر ۶۰ درصدی قطعی و نه مثبت معدل امتحان نهایی و صرفاً سال دوازدهم در کنکور است. تا به امروز تأثیر امتحانات نهایی در کنکور مثبت و نه قطعی است این بدان معناست که معدل‌های پایه دوازدهم در قبولی داوطلبان اگر نقش مثبت داشته باشد لحاظ خواهد شد و اگر در تراز نهایی به ضرر او شود لحاظ نخواهد شد. برای هر دانش آموز به واسطه پاسخ‌های صحیح، غلط یا نزده‌ای که در هر یک از دروس کنکور سراسری دارد یک نمره یا تراز اعمال می‌شود. این تراز نسبت مستقیمی با میانگین درصدهای کلیه شرکت کنندگان کنکور در آن درس دارد. یک تراز هم برای نمره نهایی هر دانش آموز محاسبه خواهد شد. این تراز هم نسبت مستقیمی با میانگین نمرات نهایی شرکت کنندگان کنکور در آن درس دارد.

اگر تراز یا نمره دانش آموز بواسطه درصدی که در آن درس زده از تراز یا نمره دانش آموز بواسطه نمره امتحان نهایی اش کمتر شد پس نمره نهایی اش در آن درس تأثیر خوبی بر نمره کل او در آن درس خواهد گذاشت در نتیجه معدل تأثیر گذار می‌شود ولی اگر نمره یا تراز داوطلب به واسطه درصدش در کنکور از نمره یا ترازش بواسطه نمره نهایی بیشتر باشد، نمره امتحانات نهایی این داوطلب نمی‌تواند بی تأثیر است.

به عبارت دیگر اگر داوطلبان به هر دلیل امتحانات نهایی را خوب ندهند در کنکور فرصت جبران دارند اما در صورت قطعی شدن این تأثیر دیگر راه برگشتی از نمرات امتحانات نهایی نیست و در هر صورت سهم جدی در قبولی دانش آموزان در کنکور می‌گیرد.

تا به امروز تأثیر امتحانات نهایی در کنکور مثبت و نه قطعی است این بدان معناست که معدل‌های پایه دوازدهم در قبولی داوطلبان اگر نقش مثبت داشته باشد لحاظ خواهد شد و اگر در تراز نهایی به ضرر او شود لحاظ نخواهد شد. در صورت قطعی شدن این تأثیر دیگر راه برگشتی از نمرات امتحانات نهایی نیست توپ بازی مافیای کنکور به زمین امتحانات نهایی می‌رود؟

اگر بخواهیم شفاف‌تر این بخش از مصوبه را تفسیر کنیم این بدان معناست که اهمیت امتحانات نهایی قرار است از کنکور هم بیشتر شود. از منظر دیگر این بار توپ در زمین آموزش و پرورش است. حالا دانش آموزان به جای کلاس‌های آمادگی کنکور (سوال‌های کنکور تفاوت بسیار چشمگیری با امتحانات نهایی دارد) باید در کلاس‌های آمادگی برای امتحانات نهایی شرکت کنند. این خود یک چالش بزرگ برای آموزش و پرورش نیز خواهد بود چرا که هدف اصلی امتحانات نهایی دادن دیپلم به دانش آموزان است و باید متوسط دانش آموزان در طراحی سوالات در نظر گرفته شود تا عدالت آموزشی زیر سوال نرود.

در همه جای کشور به معلمان خوب و امکانات آموزشی ضمیمه دسترسی وجود ندارد و مهمتر اینکه سوالات امتحانات نهایی نمی‌تواند خارج از سوالات کتاب و شیوه تدریس معلمان باشد و مثلاً تحلیلی یا با دشواری زیاد طراحی شود که در این صورت اصل موضوع سنجش دانش آموزان برای ارائه دیپلم از میان می‌رود. حال اگر قرار باشد سهم سوابق تحصیلی قطعی در کنکور در نظر گرفته شود عملاً دیگر امتحانات نهایی از کارکرد اصلی خود دور می‌شود. باید وارد گود میدان مبارزه و رقابت کنکور قرار بگیرد. باید دشوارتر شود. به گونه‌ای طراحی شود که تفاوت‌های محسوس دانش آموزان در توان تحلیلی در نظر گرفته شود و خود چنین چالش‌هایی می‌تواند مسیر امتحانات نهایی را از مدار اصلی خارج کند و مهمترین عنصر یعنی عدالت آموزشی را نیز خدشه دار کند.

اما به نظر می‌رسد آموزش و پرورشی‌ها از این سهم خوشحالند چرا که حالا قرار است دانش آموزان به واسطه اهمیت این امتحانات بهای بیشتری به کلاس‌های درس بدهند. اگر تا دیروز کنکور از بیرون اهداف تعلیم و تربیت را گروگان گرفته بود (نقل به مضمون از سخنان اکثر وزرای آموزش و پرورش) حالا قرار است عنصری در درون نظام تعلیم و تربیت این اهداف را گروگان بگیرد.

استرس دانش آموزان با این تغییرات کاهش پیدا می‌کند یا افزایش؟

نکته دیگر در این میان اما پر استرس زا بودن این قانون نسبت به قبل برای متقاضیانش است. اگر دانش آموزی یکی از دروس امتحان نهایی اش را به هر دلیل خراب کند باید تا آخر امتحانات استرس آن را با خود حمل کند و گرچه آموزش و پرورش امکان شرکت دوباره در آزمون‌های امتحانات نهایی و ترمیم معدل را گذاشته است اما خود همین مساله یک تورم میان متقاضیان در این میان ایجاد می‌کند و تورم داوطلبان کنکور حالا به سمت دیگری برده می‌شود. در شکل فعلی اگر دانش آموزی امتحانات نهایی را خوب داده باشد امید دارد سهمی در کنکور داشته باشد حتی اگر کنکورش را بد داده باشد و اگر به هر دلیل امتحان نهایی در درسی را بد داده باشد فرصت جبرانش در کنکور هست. اما در صورت قطعی شدن تأثیر معدل دانش آموز فرصت جبران آن نمره در کنکور وجود ندارد.

مطمئناً در صورت تصویب این مصوبه باید شاهد تغییرات گسترده در امتحانات نهایی باشیم. در امتحانات نهایی آنچه تا به حال به درستی هم بوده این است که گرفتن نمره کامل از یک درس نه تنها آسان بلکه گرفتن معدل ۲۰ هم در این آزمون ها دور از دسترس نیست حال آنکه کنکور به گونه‌ای طراحی می‌شود که باز هم به درستی گرفتن درصد کامل در آن درس یا کل دروس به سختی امکان پذیر باشد. حال اگر قرار باشد بحث رقابت را در نظر بگیریم و مبنا دروس امتحان نهایی باشد باید سوالات به گونه‌ای طراحی شود که دیگر مثل سابق گرفتن نمره ۲۰ آسان نباشد و این یعنی از بین رفتن عدالت آموزشی و یعنی دور شدن از هدف تأثیر این نمرات در گرفتن دیپلم! از سوی دیگر هنوز هم طراحی سوالات امتحانات نهایی و نظارت بر آنها شفاف نیست. به معنای دیگر به طور کاملاً پیش فرض می‌توان امکان تقلب را در این آزمون‌ها دور از نظر ندانست و دلیلش هم پراکندگی بیشتر حوزه‌های امتحانی و حتی نوع مراقبان آن است.

اگر وارد جزئیات دروس امتحان نهایی شویم و تفاوت آنها با دروس اصلی در کنکور ماجرا پیچیده‌تر هم خواهد شد. اینکه بدون شک اگر به دنبال حذف مافیای کنکور هستیم خود راهی به سمت امتحانات نهایی پیدا می‌کنند هم که دیگر به نظر کاملاً مشخص است.

در نظر گرفتن ۴۰ درصد معدل و ۶۰ درصد دروس برای این دانش‌آموزان عادلانه نیست و به دنبال آن هستیم تا راهی را برای رعایت عدالت بین دانش‌آموزان پیاده کنیم

محمدرضا احمدی عضو هیأت رئیسه کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس در برنامه «صبح و گفت‌وگو» رادیو گفت‌وگو روز گذشته در مورد حذف کنکور گفت: به دنبال حذف کنکور هستیم و در سال‌های آتی به طور قطع کنکور حذف خواهد شد. در نظر گرفتن ۴۰ درصد معدل و ۶۰ درصد دروس برای این دانش‌آموزان عادلانه نیست و به دنبال آن هستیم تا راهی را برای رعایت عدالت بین دانش‌آموزان پیاده کنیم.

عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس با تأکید بر درنظر گرفتن دانش‌آموزان مناطق محروم، افزود: ما به دنبال حذف کنکور هستیم اما نه در شرایطی که تنها عده خاصی منفعت داشته باشند بلکه به دنبال شرایط برابر برای همه هستیم.

اما همه داستان مصوبه به همین جا ختم نمی‌شود. قرار است طبق این مصوبه تا ۱۴۰۲ به نقطه‌ای برسیم که در آزمون کنکور، دروس عمومی حذف شوند و تنها تأثیر نمره نهایی آنها بماند حال آنکه می‌دانیم دروسی هستند در هر رشته پر متقاضی مثل زبان که سهم زیادی در موفقیت در کنکور دانش آموزان دارند و حتی با این کار ساختار کنکور هم باید تغییرات جدی بکند و یک آزمون و خطای چند ساله در پیش است و سرنوشت میلیون‌ها دانش آموز در این میان مطرح است.

یکی دیگر از بخش‌های مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی طراحی برگزاری چندباره کنکور در سال است تا استرس دانش آموزان کاهش پیدا کند. مصوب شده است که دو بار در سال کنکور برگزار شود و هر چند این اتفاق بسیار مثبت است و سهم بسیار مهمی در کاهش استرس‌ها خواهد داشت و شاید مطالبه چندین ساله کارشناسان این حوزه بوده است، اما زمزمه‌هایی وجود دارد که هر داوطلب به تعداد دفعات محدودی می‌تواند در طول عمرش در کنکور شرکت کند!

مغایرت مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی با قانون سنجش و پذیرش

نکته دیگر هم این است که این مصوبه با قانونی که در مجلس داریم که بر اساس آن، منظور از سوابق تحصیلی، سابقه تحصیلی سه سال پایان دوره متوسطه است نه سابقه تحصیلی امتحانات نهایی مغایرت دارد.

طبق مصوبه جدید شورای عالی انقلاب فرهنگی قرار است سهم آموزش و پرورش در پذیرش کنکور به لحاظ سابقه تحصیلی ۶۰ درصد و سهم کنکور در دروس تخصصی ۴۰ درصد باشد.

- در کنکور سراسری دروس تخصصی و در سوابق تحصیلی دروس عمومی مورد ارزیابی و سنجش قرار بگیرد و سوابق تحصیلی مبنای ارزیابی نهایی خواهد بود.

- امتحان سراسری برای دروس تخصصی ۲ بار در سال برگزار شود.

- نتایج امتحانی که از لحاظ سوابق تحصیلی و اختصاصی کنکور سراسری گرفته می‌شود تا ۲ سال اعتبار داشته باشد.

- دانشگاه‌های کشور می‌توانند حد نصابی برای معدل بگذارند و بر اساس آن مشخص کنند که تا چه معدلی را پذیرش کنند.

به نظر می‌رسد این مصوبه جای بررسی‌های بسیار بیشتری دارد. اصلاح شیوه فعلی کنکور بدون شک یکی در خواسته‌های مهم اهالی تعلیم و تربیت است و اصلاح روش‌های تربیتی و آموزشی در آموزش و پرورش اما ظاهراً مسئولان جای اشتباهی دنبال ریشه چالش‌ها می‌گردند.

موضوع اهمیت بیش از حد پیدا کردن کنکور را باید در نبود جایگاه درست برای مشاغل مهارتی و حرفه ای، نبود تعداد کافی صندلی در دانشگاه‌ها برای رشته‌های پر طرفدار، نبود یک هدایت تحصیلی مؤثر و کارساز در آموزش و پرورش، عدم استعدادیابی درست در طول ۱۲ سال تحصیل، دور شدن آموزش و پرورش از اهداف تربیتی خود فارغ از انداختن بار همه گناهان بر دوش کنکور، گسترش فرهنگ مدرک گرایی در جامعه، نبود عدالت آموزشی در کشور، مافیای کنکور و رشد قارچ گونه آنها، عدم فهم مشترک میان آموزش عالی و آموزش و پرورش و احترام متقابل برای دغدغه‌ها طرفین و… جستجو کرد نه در خود کنکور!

منبع: مهر

70