سالمندان کدام استان ها وضعیت زندگی بهتری دارند؟

سالخوردگی جمعیت یکی از مهم‌ترین تغییرات و چالش‌های جمعیتی و رفاهی در بسیاری از کشورهای جهان در نیمه اول قرن ۲۱ است. در سال ۲۰۱۹ برای اولین‌بار در طول تاریخ، تعداد سالمندان بیشتر از کودکان زیر پنج سال در سطح جهان شد و انتظار می‌رود تا سال ۲۰۵۰ در سطح جهانی تعداد سالمندان ۶۰ ساله و بیشتر، دو برابر و سالمندان ۸۰ ساله و بیشتر، به سه برابر افزایش یابد.

در ایران نیز هر چند در حال حاضر سالمندان ۶۰ ساله و بالاتر، کم‌تر از ۱۰ درصد جمعیت را تشکیل می‌دهند، ولی انتظار می‌رود این نسبت از سال ۲۰۳۰ به بعد با سرعت چشم‌گیری افزایش یابد و در سال ۲۰۵۰ به حدود یک‌سوم جمعیت ایران برسد.

سالخوردگی جمعیت، هر چند از دستاوردها و موفقیت‌های بزرگ بشر و نشانه توسعه اقتصادی و اجتماعی است؛ اما این افزایش سریع تعداد سالمندان به عنوان یک چالش رفاهی اساسی نیز محسوب می‌شود. کاهش جمعیت در سنین فعالیت، کاهش رشد اقتصادی، سقوط بازارهای مالی، ورشکستگی صندوق‌های بازنشستگی و فشار بر سیستم‌های بهداشتی، چند نمونه بارز از مسائل و چالش‌های سالخوردگی جمعیت است.

در این بین، مهم‌ترین مسئله در سنین سالمندی به ویژه در کشورهای در حال توسعه مانند ایران، تامین رفاه، به‌زیستن و امنیت مالی است؛ چرا که همه سالمندان تحت پوشش مستمری بازنشستگی قرار ندارند. همچنین چشم‌اندازهای اشتغال برای سالمندان محدود است. به علاوه دسترسی به خدمات مناسب برای مراقبت از سلامت نیز موضوعی است که دولت‌ها باید به آن توجه داشته باشند. ضمن اینکه کوچک شدن خانواده‌ها و افزایش خانواده‌های هسته‌ای باعث افزایش نگرانی‌ها در خصوص رفاه افراد سالمند و وضعیت سلامت و فعالیت‌های آنان شده است.

یکی از شاخص‌ها برای سنجش به‌زیستن سالمندان، «شاخص دیده‌بانی سالمندی» است که به بررسی جنبه‌های مختلف اقتصادی و اجتماعی سالمندان می‌پردازد. در این شاخص ابعاد مختلف «امنیت درآمدی»، «وضعیت سلامت»، «قابلیت/توانمندی» و «مناسب‌سازی محیطـ مورد بررسی قرار می‌گیرد.

با توجه به اهمیت این موضوع و خلاء پژوهشی در این خصوص در ایران، پژوهشگران با انجام یک مطالعه، وضعیت به‌زیستن سالمندان ایران و جایگاه ایران را در مقایسه با کشورهای دیگر مورد بررسی قرار دادند.

در این مطالعه از داده‌های سرشماری سال ۱۳۹۵، داده‌های طرح هزینه و درآمد خانوارد ۱۳۹۵، داده‌های صندوق بازنشستگی کشوری ۱۳۹۶ تا ۱۳۹۷، حساب‌های ملی و منطقه‌ای ۱۳۹۵، داده‌های پیمایش ملی و نگرش‌های ایرانیان ۱۳۹۴، پیمایش ملی سرمایه اجتماعی ۱۳۹۳ و ۱۳۹۷ استفاده شد.

بررسی شاخص کلی دیده‌بان سالمندی ایران و ابعاد مختلف آن در مقایسه با کشورهای جهان نشان داد که ایران در رتبه ۶۴ در بین ۹۷ کشور قرار دارد و در بُعد امنیت درآمدی رتبه ۶۵، وضعیت سلامت رتبه ۴۳، ظرفیت و توانمندی رتبه ۸۸ و در بُعد مناسب‌سازی محیط رتبه ۴۹ را دارد. بنابراین، بهترین رتبه و جایگاه ایران در بُعد وضعیت سلامت و بدترین آن در بُعد ظرفیت و توانمندی است. به طوری که ایران در بُعد ظرفیت و توانمندی سالمندان جزو ۱۰ کشور پایین قرار دارد.

بررسی ابعاد مختلف شاخص دیده‌بان سالمندی در بین استان‌های مختلف حاکی از این است که کم‌ترین نمره این شاخص مربوط به استان سیستان و بلوچستان (۶.۵) و بیشترین نمره مربوط به استان تهران (۷۷.۹) است.

به طور کل استان‌های تهران، سمنان و فارس به ترتیب رتبه‌های اول تا سوم را دارند و استان‌های خراسان جنوبی، ایلام و سیستان و بلوچستان به ترتیب در جایگاه‌های آخر شاخص به‌زیستن سالمندان قرار دارند.

بررسی رابطه شاخص توسعه انسانی استان‌ها با شاخص دیده‌بان سالمندی، حاکی از این است که این دو شاخص با یکدیگر هم‌بستگی دارند و استان‌های با سطح توسعه انسانی بالا، شاخص دیده‌بان سالمندی بالاتری دارند.

با توجه به نتایج به دست‌آمده، پژوهشگران این مطالعه می‌گویند: ابعاد امنیت مالی مانند توسعه پوشش همگانی حقوق بازنشستگی و کاهش فقر و همچنین بُعد قابلیت و توانمندی مانند فراهم کردن شرایط خوداشتغالی سالمندان و آموزش‌های مادام‌العمر و مخصوص سالمندان، باید در اولویت‌های سیاست‌گذاری قرار گیرد. همچنین نیاز است که توجه بیشتری به سالمندان آسیب‌پذیر کشور یعنی سالمندان ساکن در استان‌های سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و ایلام شود و بسته‌های حمایتی و رفاهی خاص برای آنان ارائه شود.

در انجام این تحقیق، نسیبه زنجری؛ استادیار مرکز تحقیقات سالمندی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی و رسول صادقی؛ دانشیار جمعیت‌شناسی دانشگاه تهران، با یکدیگر مشارکت داشتند.

یافته‌های این مطالعه، زمستان ۱۴۰۰ به صورت مقاله علمی با عنوان «سنجش به‌زیستن سالمندان در استان‌های ایران با استفاده از شاخص دیده‌بان سالمندی» در نشریه «سالمند» منتشر شده است.