آخرین تلاش‌ها برای کسب روزی از هامون

تالاب بین‌المللی هامون در چندین سال گذشته کاملا خشک بود در حالیکه تا ۲ دهه پیش دریاچه‌ای بی‌نظیر و منشا اصلی درآمد کشاورزان، دامپروران و صیادان و رونق صنایع دستی و شور و نشاط زندگی در منطقه سیستان بشمار می رفت.

دریاچه هامون هفتمین تالاب بین‌المللی جهان و یکی از ذخیره‌گاه‌های زیست ‌کره در ایران است.

این تالاب واقع در شمال سیستان و بلوچستان از سه دریاچه کوچک به نام‌های هامون پوزک، هامون سابوری(صابوری) و هامون هیرمند تشکیل شده‌ که در زمان فراوانی آب به هم می‌پیوندند و دریاچه مشترک هامون بین افغانستان و ایران را تشکیل می‌دهند.

رودخانه هیرمند شریان اصلی ورود به هامون است و رودخانه‌های خاش‌رود، فراه رود، هاروت‌رود، شوررود، حسین‌آباد و نهبندان نیز به این تالاب می‌ریزند.

دوره خشکسالی دریاچه هامون از سال ۷۷ آغاز شده و مردم این منطقه همواره به امید بازگشت حیات به این تالاب زندگی می کنند اما از آنجایی که آب دریاچه از کشور دیگر تامین می شود در حالت برزخ قرار دارند.

وسعت دریاچه هامون در زمان پرآبی پنج هزار و ۶۶۰ کیلومترمربع است که از این سطح سه هزار و ۸۲۰ کیلومترمربع متعلق به ایران و بقیه در خاک افغانستان است.

دریاچه هامون وابسته به رودخانه هیرمند است و این وابستگی باعث شده تا هرگونه نوسانات در میزان آب آن، مشکلاتی را برای کل سیستم به وجود آورد.

تالاب هامون در چهارمین کنگره جهانی ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره که روزهای پایانی سال ۹۴ در لیما پایتخت پرو برگزار شد، از سوی سازمان جهانی یونسکو به‌ عنوان ذخیره‌گاه زیست ‌کره ثبت شد و بدین ترتیب تعداد ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره در ایران به ۱۲ مورد افزایش یافت.

تالاب بین المللی هامون در زمان پرآبی یکی از تالاب های مهم دنیا و بزرگترین دریاچه آب شیرین در سراسر فلات ایران محسوب می شود.

بارندگی‌های خوب اواخر پارسال و اوایل امسال در حوضه آبریز هیرمند و هامون سبب جاری شدن سیلاب در رودخانه هیرمند تنها شاهرگ حیاتی سیستان و آبگیری بخش هایی از تالاب هامون و شادمانی صیادان، کشاورزان و دامداران شد.

با ورود آب به هامون و انتقال آبزیان به بستر تالاب جنب و جوش و شور و نشاط مقطعی نیز به منطقه بازگشت و صیادان و دامداران شادمان از حیات دوباره بخش هایی از هامون به صید و صیادی و رها کردن دامها برای چرا مشغول شدند.

قطع آب رودخانه هیرمند، گرمای هوا و بادهای ۱۲۰ روزه سبب کاهش روزافزون آب تالاب هامون شد و از آنجایی که صیادان از سابقه خشک شدن دوباره این تالاب بخوبی آگاه هستند تلاش شان را برای صید ماهی مضاعف کرده و از فرصت باقیمانده نهایت استفاده را می برند.

در بخش هایی از هامون که خشک شده و ماهی ها تلف شدند بسیاری از صیادان و روستاییان به جمع آوری این ماهی ها و خشک کردن آنها و انتقال به کارخانه های پودر ماهی و خوراک دام اقدام می کنند در واقع آخرین تلاش ها برای صید و جمع آوری ماهی در سیستان جریان دارد.

ماندگاری و حیات تالاب هامون، این پهنه آبی جنوب شرق کشور متاثر از جریانات ورودی رودخانه هیرمند از کشور افغانستان است که در صورت کاهش یا قطع آن، تاثیر بسزایی بر اکوسیستم تالاب و به طبع آن حیات موجودات زنده از جمله ماهیان و مردم ساکن در اطراف آن دارد. مردم این منطقه بویژه صیادان در زمان خشک شدن تالاب نه تنها در حوزه سیستان و بلوچستان بلکه برای صید و صیادی به استان های خراسان جنوبی و هرمزگان نیز رفته اند.

وجود سه هزار استخر خاکی و بتنی پرورش آبزیان در سیستان و بلوچستان

مدیرکل شیلات آبهای داخلی سیستان و بلوچستان اظهار داشت: سال گذشته شرایط دریاچه نسبتا خوب بود و امسال تقریبا ۵۰ درصد آن آبگیری شده و یک دوره ۶ ماهه خوبی در صید و صیادی حوزه سیستان ایجاد شد که با ورود آب به هیرمند صید و صیادی خوبی صورت گرفته و باعث شده تا تیرماه رودخانه های سیستان شرایط خوبی داشته باشند.

عیسی میرانی شاهرودی گفت: هامون دریاچه ای فصلی است و در بخش هامون پوزک کماکان مردم مشغول صیادی هستند اما در پایین دست هامون پوزک و هیرمند براثر خشک شدن دریاچه تلفات آبزیان اکثرا ماهی غیرخوراکی اتفاق افتاد.

وی با اشاره به اینکه سیاست شیلات اطلاع رسانی است که مردم از ظرفیت موجود استفاده و ماهی را برای مصرف به صورت زنده صید کنند، افزود: در منطقه سیستان دریاچه متعلق به همه مردم است و همه مسوول هستند و باید کمک کنند مخاطرات به حداقل برسد زیرا دریاچه فصلی کم کم خشک خواهد شد و این موضوع دست کسی نیست اما موظفیم از این ذخیره حداکثر بهره برداری را داشته باشیم تا مرگ ماهیان کمتر شود.

مدیرکل شیلات آبهای داخلی سیستان و بلوچستان بیان کرد: مشکلات این منطقه باید توسط خود مردم منطقه حل شود و با آمدن آب بسیاری از دامداری ها احیا و با پوشش نی، صید و صیادی نیز رونق گرفته و مردم طی ۶ ماه از دریاچه منتفع شدند و اگر دریاچه خشک شود مردم حداقل درآمد را در این مدت کسب کردند.

وی ادامه داد: پیش بینی می شود بخش هایی از دریاچه بخصوص هامون صابری برای سال آینده ذخیره آب داشته باشند.

شاهرودی با اشاره به اینکه یکی از دغدغه های مردم و مسوولان خشک شدن دریاچه است، گفت: در حوزه دریاچه هامون ۱۵ تعاونی و اتحادیه صیادی وجود دارد و به مردم اطلاع رسانی می کنیم تا خودشان در حوزه تالاب مشارکت کنند و در تلاشیم از تمام ظرفیت های استان استفاده کنیم.

وی افزود: پژوهشکده دریاچه هامون به درخواست شیلات کارهایی انجام داده و سازمان آب مخالف است اما به دلیل اینکه به اشتغال مردم کمکی شود بیشتر صیادان در حول و حوش دریاچه مشغولند و هدف استفاده از ظرفیت ها است.

مدیرکل شیلات آبهای داخلی سیستان و بلوچستان خاطرنشان کرد: کار صید و صیادی بدون مانع در چاه نیمه ها انجام می شود و هرساله فصل بهار فصل صید و زادآوری است.

وی اظهار داشت: تعداد افراد شاغل در کار صید و صیادی قبل از خشکسالی سه هزارو ۷۰۰ خانوار و میزان صید سالانه ۱۲ هزار تن بوده که یکدفعه افت کرده و طی ۲ سال اخیر شرایط نسبتا خوبی در منطقه حاکم شد اما پیش بینی می شود با وجود تبخیر کم، بادهای شدید ۱۲۰ روزه باعث پخش شدن آب و در نتیجه خشک شدن سریع تر تالاب شود.

شاهرودی ادامه داد: صیادان و مردم منطقه ضمن صید از داخل آبهای تالاب، نسبت به جمع آوری بچه ماهی ها از بخش های در حال خشک شدن تالاب و انتقال آنها به استخرهای پرورش ماهی و همچنین ماهی های تلف شده غیرماکول و خشک کردن آنها هستند.

وی گفت: همزمان با دوره خشکسالی استخرهای ۲ منظوره راه اندازی شد و هم اینک سه هزار باب استخر بتنی و خاکی پرورش آبزیان در سراسر سیستان و بلوچستان وجود دارد که بیش از ۵۰ درصد آنها در منطقه سیستان است.

مدیرکل شیلات آبهای داخلی سیستان و بلوچستان افزود: استخرهای بتنی از سوی دولت و استخرهای خاکی نیز اکثرا با مشارکت مردم راه اندازی شده است.

وی بیان کرد: استخرهای ساخته شده توسط شیلات ۲۰۰ مترمربع مساحت و ۳۶۰ مترمکعب گنجایش آب دارند.

شاهرودی ادامه داد: میزان استحصال آبزیان از استخرها به صورت سالانه حدود ۲ هزار تن است.

وی خاطرنشان کرد: در کنار پرورش استخر ماهی ۱۰ نمونه خدمات شامل پرورش دام و طیور، زنبورداری و غیره نیز انجام می شود که این طرح ها کمک زیادی به اشتغالزایی منطقه سیستان کرده است.

مدیرکل شیلات آبهای داخلی سیستان و بلوچستان گفت: اقدامات انجام شده برای اشتغال صیادان در سالجاری بعد از ورود آب به تالاب شامل تهیه و توزیع ادوات صید از قبیل مخزن حمل ماهی، تور ماهیگیری، فوکا، بادگیر و غیره و معرفی جهت دریافت تسهیلات کم بهره است.

وی افزود: هم اینک حدود ۸۰ تا ۹۰ درصد صیادان مشغول صید و صیادی هستند.

شاهرودی ادامه داد: همچنین اقداماتی در زمینه جمع آوری آبزیان ماکول و غیرماکول شامل ساماندهی گروه های صیادی، ساماندهی بازار عرضه و فروش آبزیان صید شده، راه اندازی سیستم بسته بندی ماهیان صید شده، ساماندهی جمع آوری و عرضه ماهیان هرز صید شده برای کارخانه های تولید پودر ماهی و در اختیار قرار دادن تجهیزات حمل زنده آبزیان برای ماهیان صید شده از دریاچه انجام شده است.

وی اظهار داشت: ماهیان مرده جمع آوری شده برای تهیه پودر ماهی به کارخانجات تولید خوراک دام ارسال می شوند.

مدیرکل شیلات آبهای داخلی سیستان و بلوچستان گفت: ۳۰ درصد صیادان در زمینه جمع آوری ماهیان مرده و تهیه پودر ماهی در منطقه فعال هستند.

وی افزود: از ابتدای سالجاری تاکنون ۶۰ میلیون لارو ماهی تامین شده که ۳۰ میلیون آن در حوزه منابع آبی دشتیاری و چابهار توزیع شده است.

شاهرودی ادامه داد: با وجودی که ماهیدار کردن استخرها و منابع آبی منطقه زمان مشخصی دارد اما در طول سال ماهیدار کردن استخرها ادامه دارد و این امر به صورت رایگان انجام می شود.

وی بیان کرد: هرچه در تکثیر ماهی موفق تر باشیم خدمات بهتری می توانیم ارائه دهیم.

سیستان با پنج شهرستان زابل، هیرمند، زهک، نیمروز و هامون در شمال سیستان و بلوچستان و در همسایگی کشور افغانستان (ولایت نیمروز و فراه) قرار دارد.