گوهر تراشی به جای خام‌فروشی در دل کویر

استان مرزی و کویری خراسان جنوبی از نظر دارا بودن مواد معدنی در کشور جایگاه ممتازی دارد به گونه‌ای که از ۶۵ نوع ماده معدنی شناخته شده در ایران، ۵۰ نوع آن در خراسان جنوبی وجود دارد.

یکی از مواد معدنی موجود در خراسان جنوبی انواع سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی است که در سراسر این استان گسترده شده و از جمله آنها می‌توان سنگ عقیق سرخ خور، عقیق شجر قائن، عقیق بهاری فردوس و عقیق پاییزی سه قلعه را نام برد و طرفداران خاص خود را دارند.

آگات‌زایی منطقه سه قلعه در جنوب شهرستان سرایان و فرسایش سنگ‌های آتشفشانی این ناحیه باعث از بین رفتن سنگ‌های با مقاومت پایین و آزاد شدن عقیق‌ها از سنگ منشا شده است که به جرات می‌توان گفت عقیق‌های این منطقه که در طرح‌ها و رنگ‌های مختلفی دیده می‌شوند در دنیا کم‌نظیر هستند و البته با برداشت غیراصولی و بی‌رویه در معرض خطر جدی قرار گرفته‌اند.

براساس گزارش ارائه شده از اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان سرایان، برای بهره‌برداری از سنگ عقیق در منطقه سه قلعه این شهرستان تاکنون پروانه بهره‌برداری صادر نشده و صنایع مرتبط با این محصول در سطح پایین دستی، عمدتا مرتبط با گوهرتراشی و ساخت زیورآلات، وسایل دکوری و مصنوعات سنگی دیگر است.

همچنین در شهرستان فردوس مجاور سرایان چهار کارگاه دارای کیت سنگ است که بیشتر در سطح منطقه و استان فعالیت دارند و برای معرفی نمونه‌های صادراتی محصول در نمایشگاه‌های خارجی از شرکت‌های برندینگ دارای شناسنامه صادراتی معتبر کمک گرفته می‌شود.

صنعتگران نمونه‌های خود را برای ثبت شناسنامه به مشهد ارسال می‌کنند و محصولات دارای کیت صادراتی معتبر شده و برای فروش صادر می‌شود.

آموزش و پرداخت تسهیلات برای گوهر تراشی

با وجود آن که تا دستیابی به صنایع تبدیلی سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی در خراسان جنوبی راه نرفته وجود دارد اما توسعه تراش گوهرسنگ‌ها از طریق راه‌اندازی کارگاه‌های تولیدی و اشتغال خانگی نیز گام مثبتی در جهت ایجاد ارزش افزوده برای این مواد معدنی و جلوگیری از خام‌فروشی آنها است.

گام رو به جلو که رییس اداره صنعت، معدن و تجارت شهرستان سرایان از آموزش و پرداخت تسهیلات برای ایجاد کارگاه سنگ‌تراشی به عنوان ۲ اقدام مهم در این مسیر برای جلوگیری از خام‌فروشی نام برد.

محمدابراهیم رجبی گفت: در محدوده‌ای از منطقه سه قلعه که دارای سنگ عقیق است، با توجه به برداشت غیرمجاز و غیراصولی مردم منطقه و به منظور ساماندهی برداشت این سنگ قیمتی، شرکت تعاونی کانی گهر سه قلعه که اعضای تعاونی از مردم منطقه هستند، تشکیل شد.

وی افزود: سازمان صنعت، معدن و تجارت از طریق مزایده محدوده را به شرکت واگذار کرده و در حال حاضر صدور پروانه بهره‌برداری به نام شرکت تعاونی کانی گهر سه قلعه در دست اقدام است.

رییس اداره صنعت، معدن و تجارت سرایان گفت: آموزش اهالی در جهت تراش سنگ و دادن تسهیلات به متقاضیان ایجاد کارگاه سنگ‌تراشی از اقداماتی بوده که این اداره برای جلوگیری از خام‌فروشی این سنگ قیمتی انجام داده است.

بدون پروانه بهره‌برداری امکان نظارت وجود ندارد

کارشناس معدن اداره صنعت، معدن و تجارت شهرستان سرایان هم گفت: در منطقه سه قلعه سرایان تنها یک معدن سنگ عقیق وجود دارد که تاکنون برای آن پروانه بهره‌برداری صادر نشده است.

حمید پرورده افزود: تا زمانی که پروانه بهره‌برداری برای آن صادر نشود، نمی‌توان نظارتی درخصوص برداشت از معدن داشت.

وی گفت: اما از ۲ سال گذشته طی مزایده‌ای این معدن به شرکت کانی گهر سه قلعه که شرکتی تعاونی بوده و اعضای تعاونی از مردم منطقه هستند، واگذار شده است.

این کارشناس معدن با بیان اینکه اطلاعات دقیقی از وسعت وجود سنگ عقیق در این منطقه در دست نیست گفت: مساحتی که پروانه بهره‌برداری برای آن صادر شده، یک هزار و چهار هکتار است.

وی اظهار داشت: این شرکت تعاونی با سرمایه‌گذاری چهار میلیارد و ۱۰ میلیون و ۷۵۰ هزار ریال، توانسته با بهره‌برداری از این معدن برای ۱۰ نفر به صورت مستقیم شغل ایجاد کند.

پرورده افزود: مدت زمان تجهیز و بهره‌برداری از این معدن ۲ سال در نظر گرفته شده و شرکت مجاز است سالانه ۱۰ تن سنگ را از این معدن استخراج کند.

وی تصریح کرد: در حال حاضر و طبق برآوردهایی که داشتیم، این معدن ۱۰۰ تن ذخیره قطعی سنگ عقیق را در خود جای داده است.

ثبت شرکت تعاونی برای جلوگیری از برداشت غیرقانونی

اما مدیرعامل شرکت تعاونی کانی گهر سه قلعه گفت: بهره‌برداری سنگ قیمتی به صورت رسمی و در قالب شرکت تاکنون انجام نشده و آنچه از سال ۹۵ به صورت پراکنده و غیرقانونی انجام شده، توسط مردم منطقه صورت گرفته که متاسفانه به دلیل نبود شناخت کافی از سنگ‌های قیمتی و با کیفیت و ناآشنایی با روش‌های فراوری، به قیمت‌های بسیار نازل فروخته و از منطقه خارج شده است.

علی حسن نیا افزود: انگیزه اصلی ثبت شرکت و عضویت حدود ۴۵۰ نفر از مردم شهر سه قلعه در قالب تعاونی، همین موضوع بوده که از برداشت‌های غیرقانونی جلوگیری شود و منابع آن به مردم منطقه برگردد ضمن اینکه جلوی فعالیت افراد سودجو گرفته شود.

وی وسعت محدوده واگذار شده را یک هزار و چهار هکتار عنوان کرد و گفت: تعاونی کانی گهر سه‌قلعه از سال ۹۵ اولین قدم‌ها را برداشته است و بنا به دلایلی که وجود داشت، متاسفانه روند ثبت نام، واگذاری محدوده معدنی، صدور گواهی کشف و در نهایت روند صدور پروانه بهره‌برداری طولانی شد و در ۱۲ مهر ۹۹ پروانه بهره‌برداری به نام تعاونی صادر شد.

مدیرعامل شرکت تعاونی کانی گهر سه قلعه اظهار داشت: برنامه شرکت تعاونی درخصوص بهره‌برداری مواد معدنی و جلوگیری از خام‌فروشی و توسعه بازار کار از ابتدا مشخص بوده اما با طولانی شدن روند کار، متاسفانه انگیزه از سهامداران گرفته شد و انجام تعهدات مالی سهامداران صورت نگرفته است.

وی گفت: امیدواریم در آینده نزدیک با مجوز مسوولان، جلسه مجمع تعاونی تشکیل و با انتخاب مدیران جدید تعاونی و مساعدت مسوولان و سهامداران، تعاونی وارد فاز عملیاتی استخراج و فرآوری سنگ‌ها شود.

حسن نیا افزود: تاکنون یک میلیارد و ۱۰۰ میلیون ریال سرمایه‌گذاری شده که از محل سرمایه گذاری اعضا و مساعدت استاندار خراسان جنوبی تامین شده است و تمام مبالغ هزینه‌های اداری صدور پروانه بوده است.

وی بیان کرد: حمایت دستگاه‌های دولتی بخصوص اداره صنعت، معدن و تجارت درخصوص مزایده و اخذ مجوزها و استعلامات از وزارتخانه انجام شده و فرماندار سرایان و بخشدار سه قلعه نیز در این خصوص همکاری و مساعدت بسیاری انجام داده‌اند.

وی گفت: لازم است مسوولان انتظامی شهرستان سرایان در زمینه حفاظت از محدوده معدن در برابر افراد سودجو ما را حمایت کنند چرا که این کار از توان تعاونی به تنهایی خارج است.

پیگیری میراث فرهنگی برای ثبت ملی سنگ شجر سرایان

سنگ شجر سه قلعه سرایان بسیار متنوع و باکیفیت و یکی از ظرفیت‌های بالقوه منطقه در حوزه اشتغال است که مسوول میراث ‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌ دستی شهرستان سرایان از پیگیری ثبت ملی سنگ شجر یا معادن سنگ شجر در صورت موافقت شورای ثبت کشور خبر داد.

عقیق دندریت یا عقیق شجر در دسته سنگ‌های خانواده عقیق قرار می‌گیرد و این سنگ نام خود را از واژه‌ای یونانی به معنای درخت گرفته است.

این سنگ معمولا به رنگ سفید یا خاکستری دیده می‌شود و پدیده شیبه به درخت یا سرخس به دلیل وجود آهن و منگنز در این سنگ به چشم خورده که به آن دندریت می‌گویند؛ یکی از نادرترین نمونه‌های این گوهر، به رنگ سبز بوده و پدیده شجر آن سفید رنگ است که در گذشته عقیق شجر در تمامی ارکان‌های زندگی از تجارت گرفته تا کشاورزی نقش تعیین کننده‌ای داشته است.

محمد عرب از توسعه کارگاه‌های تراش سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی در شهرستان سرایان نیز خبر داد و گفت: وجود منابع غنی سنگ‌های خام قیمتی و نیمه‌قیمتی در شهر سه قلعه سرایان موجب استقبال قابل توجه مردم منطقه از این رشته شده است.

وی افزود: بیش از پنج دوره آموزشی توسط نمایندگی میراث ‌فرهنگی، گردشگری و صنایع ‌دستی شهرستان و دوره‌های متعدد دیگر توسط سایر ادارات مثل آموزش فنی و حرفه‌ای برای آموزش علاقه‌مندان این رشته و جلوگیری از خام‌فروشی و ایجاد اشتغال برگزار شده است.

وی گفت: از ابتدای امسال در مجموع برای ۵۶ نفر به صورت مستقیم اشتغال ایجاد شده که شامل چهار کارگاه تولیدی تراش سنگ با اشتغال ۲۵ نفر و ۳۱ کارگاه خانگی بوده است.

مسوول میراث ‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌ دستی شهرستان سرایان گفت: مبلغ ۹ میلیارد و ۳۰۰ میلیون ریال از محل تسهیلات اشتغال روستایی و عشایری صندوق کارآفرینی امید به ۳۱ کارگاه خانگی و مبلغ یک میلیارد و ۹۰۰ میلیون ریال از محل تسهیلات تفاهم‌نامه سه‌جانبه استانداری، میراث فرهنگی و صندوق امید به کارگاه‌های صنایع دستی پرداخت شده است.

وی اظهار داشت: فروش تولیدات کارگاه‌های تراش سنگ شهرستان سرایان بازار خوبی پیدا کرده و اکثر تولیدات به صورت اینترنتی به فروش می‌رسد که در نمایشگاه‌های مختلف در سال گذشته نیز فروش و بازاریابی خوبی داشته است.

عرب گفت: توسعه کارگاه‌های تراش سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی همچنین راه‌اندازی کارگاه‌های انفرادی از اولویت‌های میراث ‌فرهنگی، گردشگری و صنایع ‌دستی قرار دارد.

مرکز آموزش فنی و حرفه‌ای فردوس پایلوت آموزش گوهر تراشی است

آموزش گوهر تراشی به منظور تراش صحیح سنگ‌های قیمتی به گونه‌ای که مواد معدنی خام و با قیمت پایین فروخته نشود و توسط مردم منطقه دارای ارزش افزوده شود، اقدام دیگری است که در خراسان جنوبی دنبال شده است.

مدیرکل آموزش فنی و حرفه‌ای خراسان جنوبی درخصوص آموزش گوهر تراشی، مرکز آموزش فنی و حرفه‌ای شهرستان فردوس را به عنوان پایلوت آموزش این هنر صنعت در منطقه معرفی کرد و گفت: هنرجویان و متقاضیان می‌توانند برای آموزش رایگان این هنر اصیل به این مرکز مراجعه و دوره آموزش‌های کامل و لازم را بگذرانند.

محمدعلی عرب گفت: در حال حاضر از شهرهای شمالی کشور و استان‌های همجوار برای آموزش گوهر تراشی به این مرکز مراجعه دارند و آموزش می‌بینند که یک امتیاز برای منطقه محسوب می‌شود.

رییس صندوق کارآفرینی امید سرایان هم گفت: با توجه به اینکه هدف صندوق کارآفرینی امید حمایت از کسب و کارهای خرد و کوچک بوده همچنین در راستای اجرای برنامه «هر روستا یک محصول» این صندوق در شهرستان سرایان، شهر سه قلعه به عنوان محل اجرای این طرح برای ایجاد کارگاه‌های تراش سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی معرفی شد.

محمود یعقوب‌زاده، هدف از این کار را شناساندن شهر سه قلعه به عنوان شهر تراش سنگ در خراسان جنوبی و جلوگیری از خام‌فروشی این سنگ‌های با ارزش عنوان کرد.

وی گفت: از ابتدای سال جاری در سه قلعه تعداد ۳۱ فقره تسهیلات کارگاه تراش سنگ به مبلغ ۹ میلیارد و ۳۰۰ میلیون ریال پرداخت شده که زمینه ایجاد اشتغال برای ۳۱ نفر فراهم شده است.

وی افزود: این صندوق علاوه بر پرداخت تسهیلات کارگاه تراش سنگ در سه قلعه پنج کارگاه دیگر را در سرایان و آیسک مورد حمایت قرار داده که تسهیلات پرداخت شده به این کارگاه‌ها ۲ میلیارد ریال بوده است.

خراسان جنوبی ۱۱ شهرستان دارد و سرایان در ۱۶۰ کیلومتری بیرجند یکی از مناطق دارای بیشترین سنگ‌های قیمتی و نیمه‌قیمتی است.

منبع: ایرنا

68