ثبت عروسک سازی روستای الولک قزوین در فهرست آثار ملی ایران

 روستای الولک از توابع شهرستان قزوین با زیبایی‌های منحصر به فردش در دامنه کوه سلطان ویس در ۱۳ کیلومتری شهر قزوین، در همسایگی برج آجری کافر گنبد و آرامگاه اسرارآمیز اویس قرنی قرار دارد.  
هنر عروسک سازی در روستای الولک که به عنوان یک برند در کشور مطرح بوده و به تازگی در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است به طور معمول توسط بانوان این روستا انجام می‌ شود و معمولا تورهای گردشگری برای بازدید از نحوه تولید این آثار در روستای الولک برگزار می شود.
به گفته کارشناسان، عروسک‌سازی الولک تنها یک کار برای پر کردن اوقات فراغت زنانه یا احیای هنرها و صنایع دستی رو به فراموشی این روستا نیست بلکه امروزه به قابلیتی برای جذب گردشگران داخلی و خارجی به این روستا تبدیل شده و ظرفیتی برای رونق اقتصاد محلی روستا است.  
سازندگان این عروسک ها همراه با اعضای خانواده خود برای تولید این این آثار اقدام می کنند که این مساله موجب تعامل بیشتر و تقویت همراهی میان اهالی روستا و اشتغال زنان روستایی می شود.
به همین منظور به روستای الولک سری زده و با مریم میرزایی کار آفرین برتر در استان قزوین و مسوول یک کارگاه خانگی عروسک سازی در این روستا پیرامون نحوه ساخت این عروسک ها به گفت و گو نشسته است.  
وی معتقد است، اصالت و حفظ شکل اصلی این عروسک ها اهمیت بسیار زیادی در احیای آنها دارد.

ماجرای عروسک سازی خانمهای روستای الولک از کجا شروع شد؟

در سال ۹۲ در قالب یک جشنواره از خانمهای روستا خواستیم براساس عروسک های دوران کودکیشان و با توجه به ذهنیتی که از آن دوران دارند عروسک بسازند، خانمهای روستا از این ایده استقبال و شروع کردند به ساخت عروسک‌های محلی که ماحصل آن جشنواره عروسکی به نام گلرخ بود.
یکی از خانم هایی که عروسک های زیبایی درست کرده بود پدربزرگش خیاط بود و از نحوه دوخت لباس های سنتی کاملاً خبر داشت.

این عروسکها چه ویژگی خاصی دارند و چطور ساخته می‌شوند؟
این عروسک‌ها کاملاً پارچه‌ای بوده و با استفاده از الیاف طبیعی و رنگ‌های شاد ساخته می شوند و به راحتی قابلیت شست و شو دارند به طوری که اگر داخل ماشین لباسشویی شسته شوند هم خراب نمی شوند.
این‌ عروسکها یک اسکلت چوبی دارند که آسترکشی می شود، بعد داخل آنها با الیاف پر و سپس برایشان لباس دوخته می شود.

 لباسها کاملاً محلی و مختص روستای الولک است و در رنگ های شاد دوخته می شود که بیننده را به وجد می آورد، اجزای صورت عروسک ها هم با نخ و سوزن گلدوزی می شود.

نحوه نامگذاری عروسک‌ها چگونه است؟
اسم هر عروسک را شخص سازنده انتخاب می کند و مبنای انتخاب اسم نیز به احساسات سازنده به ویژه احساسش نسبت به پدر بزرگ و مادر بزرگش بر می گردد، معمولاً پدربزرگ و مادر بزرگ ها که محبوبترند اسمشان بر روی عروسکها گذاشته می شود مثل گلرخ، خاتون، مهرآرام و گل اندام.
عروسک‌های این منطقه دارای شناسنامه هستند و سازنده و یک قصه کوتاه از این روستا در کنار عروسک‌ها قرار داده می شود.

الولک یک روستایی هدف گردشگری است و گردشگران زیادی به این روستا سفر می‌کنند، استقبال گردشگران از این عروسک‌ها به چه نحوی است؟

پیش از کرونا تورهای گردشگری ۴۰ تا ۵۰ نفره برای بازدید از این روستا می‌آمدند و محصولات باغی و دست سازهای اهالی روستا به ویژه عروسک‌ها را به عنوان سوغاتی خریداری می‌کردند.
با شیوع کرونا بسیاری از کسب و کارها به ویژه کارهای خانگی و کارگاه های تولیدی خسارت دیدند و گردشگران کمتری به این روستا تردد کردند، با وجود این، کارگاه‌های کوچک روستا، هنوز هم مشتریان خود را در بازار دارند، گاهی مشتریان این نوع عروسک‌ها سفارش خود را به صورت جزیی یا کلی می‌دهند و عروسک‌ها برحسب اندازه با قیمت‌های متفاوت به فروش می‌رسد.

عروسک‌های محلی در چه اشکالی ساخته می‌شوند و در مورد عروسک‌های کوچک نیز توضیح دهید؟
زنان روستا عروسک‌های محلی را با اشکال متنوعی همچون زن، مرد، کودک و حیوانات مختلف می‌سازند، عروسک‌هایی که به زیبایی هویت و اصالت‌ روستای الولک را با بهره‌گیری از انواع لباس‌های محلی و سبک زندگی سنتی به نمایش می‌گذارند.

عروسک‌های کوچک این روستا هم به نام فندق هستند که به عنوان سنجاق سینه یا گوشواره و تزئینات استفاده می‌شود.  

این کار برای خانم های روستا درآمد هم دارد، چه نفر مشغول این حرفه هستند؟

بله، در حال حاضر هشت خانواده به‌ صورت جدی مشغول به فعالیت هستند که پیرترین آنها ۸۰ سال سن دارد و تعداد ۱۰ نفر هم برای سرگرمی به ساخت عروسک مشغول هستند و با این کار منبع درآمدی برای خانم‌های علاقه‌مند روستایی ایجاد شده است.

عروسک‌های شما در کدام شهرها و کشورها فروش می‌رود؟

 این عروسک های به استانهای یزد، کرمان و کاشان ارسال می شود و عروسک‌های ما حتی به ترکیه و قزاقستان هم رفته است. پیش از، کرونا یک خانم فرانسوی هم با ما مصاحبه‌ای انجام داد و چند عروسک خرید و با خودش برد.

واکنش خارجی‌ها به این عروسک‌ها چیست؟ به چشم‌شان می‌آید؟

خارجی‌ها آنقدر به وجد می‌آیند که هیجانشان را می‌شود در چشم‌هایشان دید و استقبال خوبی از عروسک های بومی این منطقه دارند و بیشتر شیفته پوشش و لباس های محلی می شوند که عروسک ها بر تن دارند.  

مردم خودمان چقدر از عروسکها استقبال می‌کنند؟

با توجه به اینکه این عروسک ها در حال حاضر ثبت ملی شده متاسفانه استقبال چندانی از سوی مردم استان نمی شود و بعضی‌ها ذوق هنری زیادی دارند و ارزش کار هنری را درک می‌کنند و می‌دانند چقدر زحمت برایشان کشیده می‌شود و به عنوان نماد و هویت منطقه این عروسک ها را خریداری می کنند.  

یک خانم در روستای شما که تمرکزش روی عروسک سازی باشد به طور میانگین چقدر درآمد دارد؟

شاید سالی یک میلیون تومان؛ اگر مدام سفارش داشته باشد ممکن است بیشتر نیز شود، اما این درآمدها واقعاً برای یک سال ناچیز است چون حمایت لازم انجام نمی شود.

احیای عروسکهای بومی الولک چه تاثیری بر روحیه مردم روستا گذاشته است؟

 در حال حاضر نسبت به گذشته ذوق و شوق مردم و استقبالشان از تولید عروسک بیشتر شده، چون می‌بینند بعضی‌ها دارند از این طریق درآمد کسب کرده و با مواد اولیه، هنرهای دستی با ارزشی تولید می‌کنند.

مسوولان چه حمایت‌های از این هنر بومی می‌توانند داشته باشند؟

حمایت مالی از هنرمندان و تولید کنندگان موجب رونق اقتصادی و ایجاد اشتغال می شود، اگر بتوانم برای خودم کارگاه راه اندازی کنم هم موفق به عرضه هنرهای دستی خود می شوم و هم می توانم زمینه اشتغال چند نفر از بانوان را فراهم کنم.  
تا کنون هیچ حمایت دولتی از سوی مسوولان برای رونق این هنر بومی صورت نگرفته است و تنها سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان قزوین در بحث تسهیلات تا سقف ۲۰ میلیون تومان کمک کرده که در شرایط فعلی این وام ها جوابگویی نیاز این افراد برای توسعه فعالیت خود نیست و انتظارات و دغدغه های اصلی در این حوزه برآورده نشده است.
در صورت حمایت های جدی مسوولان می توان کارگاه های آموزشی و تولیدی در سطح روستا ایجاد کرد و با کمترین هزینه، زمینه اشتغالزایی بخش عظیمی از زنان جامعه را فراهم کرد.  مسوولان تاکنون هیچ حمایتی در این خصوص نداشته اند اما اهالی این روستا طی این مدت توانستند هنر عروسک سازی را در روستای همجوار ما به نام اردبیلک آموزش دهند و منبع درآمدی برای اهالی آن منطقه فراهم کنند.  

کلام آخر:

عروسک سازی، حرفه‌ای جذاب است که با آن می‌توان در منزل هم درآمدزایی و هم اشتغالزایی کرد.
احیای این هنر توسط نهادها و دستگاه های اجرایی می‌تواند به اقتصاد و معیشت زنان و خانوارهای روستایی کمک کند و موجب گسترش تولیدات داخلی روستایی در راستای رونق اقتصادی شود.
زنان روستایی از مهارت‌های بسیاری برخوردار هستند ولی این ظرفیت ها به تنهایی نمی‌تواند موجب توسعه روستاها شود مگر اینکه مسوولان در کنار علاقه مندان و فعالان این حوزه تلاش کنند.